Kan coronavirus het geweld in Syrië het zwijgen opleggen?

Kan een wijdverspreid virus de strijd in Syrië vertragen of stoppen? Turkije en Rusland trekken zich er voorlopig weinig van aan.

Alexas_Fotos (CC0)

Sinds de globale uitbraak van het coronavirus wordt in de Noordwest-Syrische provincie Idlib gevreesd voor een dodelijke ravage. Sinds 19 april is er in het noordoosten van Syrië sprake van de eerste coronabesmetting. ‘De gezondheidszorg is hier erbarmelijk. Als ze de controle over dit geval verliezen, dan zullen de gevolgen ondenkbaar zijn’ alarmeert Sonia Khush, directeur Save The Children in Syrië.

Al negen jaar houdt in Syrië de gewapende strijd aan tussen regering en rebellen, gesteund door respectievelijk Rusland en Turkije. In december was er nog een nieuw offensief in de noordwestelijke provincie Idlib (zie kader).

Begin maart kondigden de Russische president Vladimir Poetin en zijn Turkse collega Recep Tayipp Erdogan een staakt-het-vuren in Idlib aan. Ze stelden een veiligheidscorridor open waarlangs mensen konden vluchten. Maar het Syrisch regime heeft gezworen het offensief voort te zetten en de rebellengroepen zweren zich daartegen te verzetten. De volgende weken zal duidelijk worden welke impact het coronavirus heeft op het gewapend conflict.

De Syrische burgeroorlog in de provincie Idlib

In Idlib woedt de Syrische burgeroorlog al jaren. Deze provincie in het noordwesten van het land is het laatste bolwerk van de oppositie in de strijd met president Bashar al-Assad.

In december 2019 deden Syrische regeringstroepen een poging om het gebied te heroveren. Zij krijgen de steun van Russische en Iraanse troepen.

De oppositie verzet zich hevig tegen het regime van Assad. Onder die rebellen bevinden zich ook groepen jihadisten, die de steun krijgen van Turkse milities.

Volgens de Verenigde Naties jaagde dit nieuwe offensief in december een derde van de inwoners van Idlib richting vluchtelingenkampen, binnen en buiten de grenzen van Syrië. Anderen slapen langs bermen of in verlaten gebouwen of ze delen kamers met andere gezinnen.

De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, roept op ‘gewapende conflicten te stoppen en samen te focussen op onze echte levensstrijd, de strijd tegen COVID-19.’ Daarbij heeft hij nog een boodschap aan de strijdende partijen: ‘Trek u terug uit vijandelijkheden, laat de wapens zwijgen, stop de artillerie en beëindig de luchtaanvallen.’

Mogelijk gebrek aan strijders

Concrete maatregelen tegen corona nemen de strijdende partijen in Idlib nu nog niet. Enkel de Libanese verzetsgroep Hezbollah maakt een uitzondering: hun leider laat weten zijn troepen in quarantaine te houden nu ze terug zijn van hun strijd in Idlib. Hezbollah hield de afgelopen jaren het Syrisch regime mee in het zadel en leverde daarvoor strijdkrachten.

Iran kampt met een van de grootste corona-uitbraken ter wereld. Het zal zich dus voorlopig afzijdig houden in Idlib.

Andere strijdende partijen, zoals Rusland en Turkije, geven nog geen gehoor aan de boodschap van Guterres. De rebellengroepen die de provincie Idlib besturen, ontkennen dat er op hun grondgebied coronabesmettingen zijn, maar dat klopt niet. De partijen zien er op dit ogenblik geen belang bij om het conflict stop te zetten, tenzij hun eigen mankrachten symptomen beginnen vertonen. Daardoor zou het moeilijker worden om rekruten te vinden die willen vechten.

Ook het aantal officiële coronagevallen in Turkije en Rusland stijgt niet snel, waardoor die landen blijven inzetten op defensie en buitenlandse missies zoals het conflict in Idlib. In tegenstelling tot Iran: dat steunt Syrië normaal gezien in de strijd om Idlib, maar de focus moet er nu naar de coronastrijd in eigen land.

Iran kampt immers met een van de grootste corona-uitbraken ter wereld op dit moment, waardoor intussen 1812 mensen (cijfers WHO, 24/3) het leven lieten door het virus. Iran zal zich dus voorlopig afzijdig houden in het conflict in Idlib. Op korte termijn zou dat ook kunnen gebeuren met de andere strijdende partijen.

Het is niet de eerste keer dat een crisis halt roept aan een conflict. Tijdens de Eerste Wereldoorlog brak onder Amerikaanse militairen de Spaanse Griep uit, waardoor een kwart van de Amerikaanse soldaten ziek werd en niet meer kon vechten.

Na de rampzalige tsunami in 2004 werd in Indonesië het conflict tussen de overheid en de gewapende GAM-strijders stilgelegd. Beide partijen gaven voorrang aan de heropbouw van de getroffen gebieden. Onder begeleiding van de Verenigde Naties kwam het tot een overeenkomst die een einde maakte aan een decennialange opstand.

Gezondheidssysteem

De burgeroorlog in Syrië kan dus te maken krijgen met een nieuwe, onzichtbare vijand. De volgende weken zal duidelijk worden of het nieuwe coronavirus werkelijk een impact heeft op het gewapend conflict. Het virus komt dan als een nieuwe vloek na negen jaar intense oorlog in de regio. Voor de drie miljoen burgers die in Idlib wonen, brengt dat mogelijk een nieuwe ramp met zich mee.

Syrië is na negen jaar oorlog niet opgewassen tegen een corona-uitbraak. Ziekenhuizen en medische instellingen zijn jarenlang doelwitten geweest van Syrische grondtroepen en Russische gevechtsvliegtuigen.

‘Als chirurg heb ik in ziekenhuizen gewerkt, waarvan drie ziekenhuizen werden aangevallen terwijl ik aan het opereren was’, vertelt Naser Almhawish. Hij werkt als hoofdcoördinator voor de Assistance Coordination Unit, een Syrische non-profitorganisatie die noodhulp verstrekt aan conflictgebieden in het noordoosten en noordwesten van Syrië, waaronder Idlib.

‘Ik probeerde kalm te blijven, want één fout kan fataal zijn voor de patiënt op de operatietafel. Bij een aanval stonden we dan enkele seconden stil. Als het dak boven ons hoofd nog intact bleef, dan deden we gewoon verder.’

Dokter Almhawish is ervan overtuigd dat de corona-uitbraak tot een menselijke catastrofe kan leiden in het gebied rond Idlib. ‘We zien dat landen met sterke gezondheidssystemen het virus amper kunnen indijken. Stel je dan voor wat corona voor ons zal betekenen, waar de medische wereld al instortte voor het virus zelfs ter sprake kwam.’

Volgens dokter Almhawish protesteerden mensen vaak wanneer er nieuwe medische centra werden gebouwd in hun streek. ‘Als we gebouwen omvormen tot medische centra, vragen mensen ons het dorp te verlaten. Omdat ze ervan overtuigd zijn dat ze als eersten gebombardeerd gaan worden. Achteraf gezien moet ik hen gelijk geven.’

Sinds er in december nieuwe gevechten waren in de regio, zijn zo’n 85 ziekenhuizen en medische instellingen gebombardeerd. Honderden gezondheidswerkers kwamen hierbij om. Dat meldt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Hoewel er nog geen coronabesmettingen vastgesteld zijn in Idlib, valt niet uit te sluiten dat de ziekte zich al een weg baant door de bevolking. Er zijn geen laboratoria om te testen op corona, dus baseren gezondheidswerkers zich louter op de symptomen. Vier interne vluchtelingen zijn zo al op verdenking van een besmetting in quarantaine geplaatst. Zolang je niets kan testen, valt een uitbraak ook niet vast te stellen.

Door het aanhoudende geweld zijn gezondheidscentra en -medewerkers schaars en onvoorbereid in het noordwesten van Syrië. ‘Er zijn twee ziekenhuizen in Idlib die de zwaarst getroffen patiënten kunnen verzorgen. Maar ons personeel is niet opgeleid om zulke virussen te bestrijden en heeft geen middelen om het in te dijken’, zegt Ahmad Alshbib. Hij werkt ter plaatse als welzijnsmanager voor Olive Branch, een lokale ngo.

Voor deze regio is het wachten op testkits die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zal opsturen. De woordvoerder van de WHO, Hedinn Halldorsson, meldde maandag 23 maart dat woensdag 300 testkits zouden toekomen in Idlib. Hij voegde eraan toe dat twee ziekenhuizen er zullen omgebouwd worden tot ‘isolatieziekenhuizen’ waar coronapatiënten naartoe kunnen. Verder zijn 2000 tests en 10.500 mondmaskers onderweg naar de regio.

Vluchtelingen kwetsbaar

In Idlib worden preventiecampagnes gevoerd, waarbij gevraagd wordt om de handen regelmatig te wassen. In de vluchtelingenkampen is dat vrijwel onmogelijk. Daar bestaat een groot gebrek aan hygiëne, en vooral schoon water is schaars. ‘Wij geven mensen in vluchtelingenkampen nu meer bruikbaar water zodat ze zichzelf beter kunnen beschermen, maar dat is niet voldoende’, zegt Ahmad Alshbib (Olive Branch).

Een andere maatregel die mensen in vluchtelingenkampen niet kunnen volgen, is social distancing (een veilige afstand van elkaar houden). ‘De kampen zijn overbevolkt, met zowat een miljoen vluchtelingen in erbarmelijke omstandigheden’, zegt Alshbib.

Ook het noordoosten van Syrië is niet voorbereid op het virus. De Koerdische autonome regio heeft er de voorbije jaren een hevige strijd gevoerd met terreurbeweging Islamitische Staat en met Turkse milities. De medische centra zijn er grotendeels verwoest en de gezondheidswerkers zijn er schaars.

De Koerdische autonome regering heeft inmiddels besloten de grenzen met andere regio’s in Syrië en met buurlanden te sluiten en preventiecampagnes te voeren. Veel vluchtelingen uit Idlib zochten er de voorbije jaren toevlucht, en de regering vreest nu dat het coronavirus de dichtbevolkte kampen zal bereiken. Enkel en alleen in het vluchtelingenkamp al-Hol leven ongeveer 70.000 mensen.

Volgens verschillende media heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de Koerdische Autonome regering beloofd om te helpen.

Update 20 april 2020

In het noordoosten van Syrië is de eerste coronabesmetting vastgesteld. Als deze regio aan zijn lot wordt overgelaten, zou dit geval het begin kunnen zijn van een dodelijke ravage. De Koerden die deze regio besturen, zijn amper voorbereid op het coronavirus. ‘In Noordoost-Syrië zijn minder dan dertig bedden op intensieve zorgen, slechts tien ventilatoren en één pediatrische ventilator beschikbaar’, zegt Sofia Khush, directeur van Save The Children in Syrië. Medische faciliteiten zijn hier flink toegeslagen door de jarenlange strijd tegen Islamitische Staat en de Turkse invasie.

‘Hoe kan je je handen wassen in kampen en steden met erbarmelijke watervoorraden? Hoe kunnen mensen een veilige afstand nemen van elkaar in overvolle kampen?’, gaat Khush verder. Turkije sloot bovendien eind maart dagenlang de watertoevoer af. Terwijl de bevolking regelmatig de handen moet wassen, zet het Turkse regime een half miljoen mensen zonder drinkwater in Noordoost-Syrië, waaronder het grootste vluchtelingenkamp al-Hol. De Koerdische autoriteiten bieden vandaag 1,35 miljoen mensen een dak boven het hoofd, waarvan de helft kinderen.