Kinderloosheid promoten voortaan strafbaar in Rusland

Marshenkulova verliet Rusland kort na de invasie van Oekraïne in 2022 en woont vandaag in Duitsland. Zij waarschuwt voor de nieuwe wetgeving die vorige maand in haar vaderland in werking is getreden en ‘kindvrije propaganda’ verbiedt. ‘Veel mensen zijn erg bang’, zegt ze. ‘Dit is duidelijk weer een middel tot onderdrukking.’

De nieuwe wet maakt het mogelijk om elke persoon, organisatie of overheidsfunctionaris die een ‘kinderloze’ levensstijl promoot of mensen persoonlijk of online aanmoedigt om geen kinderen te krijgen, hoge boetes op te leggen.

Traditionele waarden

Hoewel parlementsleden hebben benadrukt dat de wetgeving geen inbreuk maakt op het recht van individuen om geen kinderen te krijgen, vrezen critici dat ze zal worden gebruikt in een voortdurende ‘kruistocht’ van het Kremlin om een diep conservatieve ideologie te promoten. Volgens critici draait de wet om traditionele waarden, inclusief het afwijzen van een ‘decadente’ westerse levensstijl - zelfs ten koste van de reproductieve rechten van vrouwen.

Wie als individu de wet overtreedt, riskeert een boete tot 400.000 roebel (3840 euro); voor bedrijven of organisaties loopt die op tot 5 miljoen roebel (48.000 euro). Buitenlandse burgers die de wetgeving overtreden, kunnen worden uitgezet.

Voorstanders vinden de wetgeving essentieel om Rusland te beschermen tegen een schadelijke westerse ideologie met ernstige gevolgen voor het land dat worstelt met een zorgwekkende daling van het geboortecijfer.

De voorzitter van de Staatsdoema, Vyacheslav Volodin, zei voorafgaand aan de stemming: ‘Alles moet in het werk worden gesteld om ervoor te zorgen dat de nieuwe generatie burgers opgroeit met traditionele gezinswaarden als uitgangspunt.’

Twijfels online delen

Omdat de wetgeving relatief nieuw is, is het moeilijk in te schatten hoe strikt deze zal worden uitgevoerd en wat de autoriteiten precies zullen zien als ‘kindvrije propaganda’. Toch is het effect al voelbaar. ‘Vrouwen slaan anticonceptiepillen in en het blijkt dat een abortus nu al moeilijker is’, zegt Marshenkulova.

Volgens Anastasiia Zakharova, advocaat bij het Memorial Human Rights Defence Centre, is de wet vaag en breed geformuleerd. ‘We kunnen niet voorspellen welke dingen als strafbaar zullen worden beschouwd - niemand weet het momenteel’, reageert ze.

‘Stel je bijvoorbeeld een situatie voor waarin vrouwen in het openbaar verzuchtingen delen over het moederschap, en over hoe moeilijk het kan zijn om kinderen op te voeden. Wordt dat beschouwd als kindvrije propaganda?’, vraagt ze zich af. ‘We hebben al gezien dat chats op sociale media waarin vrouwen vrijuit praten over twijfels rond opvoeden of waar ze al eens uiten dat ze het moeilijk vinden om moeder te zijn, werden gesloten om te voorkomen dat ze een boete riskeren.’

Tanya Lokshina van Human Rights Watch Europa en Centraal-Azië (HRW) spreekt over een nieuw onderdeel van de kruistocht van het Kremlin voor traditionele waarden. ‘Het zal de reproductieve vrijheid van vrouwen beperken en vrijheid in het algemeen verstikken’, vertelt ze.

Vrouwen tegen de oorlog

Uit gegevens van statistiekbureau Rosstat bleek dat er in de eerste helft van dit jaar 599.600 kinderen werden geboren in Rusland, het laagste cijfer sinds 1999. In dezelfde periode werden 325.100 sterfgevallen geregistreerd, 49.000 meer dan in de eerste helft van 2023.

Het Kremlin noemt die demografische situatie een ‘catastrofe’ voor de natie.

Hier en daar wordt gefluisterd dat Russisch president Vladimir Poetin met de nieuwe wet vooral voor ogen heeft dat er een nieuwe lichting soldaten wordt geproduceerd, maar Volgens Tanya Lokshina van HRW zal de wet het Kremlin vooral een extra hulpmiddel geven in de strijd tegen een groep die veel experts zien als mogelijk de grootste bedreiging voor de macht van Poetin: vrouwen.

‘De meest opvallende protesten [tegen het Russische regime] sinds het begin van de grootschalige invasie van Oekraïne zijn vrouwenprotesten. Het Kremlin ziet vrouwen als problematisch en wil hen het zwijgen opleggen’, zegt ze.

Het valt nog te bekijken hoe de wet in de toekomst door de autoriteiten zal worden toegepast maar er heersen veel twijfels over het effect ervan op het geboortecijfer.

Uit onderzoek van het centrum voor de Russische publieke opinie (VTsIOM) in oktober bleek dat 66 % van de Russen betwijfelde of boetes voor het promoten van een kindvrije ideologie effectief zouden zijn.

‘De wet heeft geen potentieel om het geboortecijfer te beïnvloeden’, denkt Lokshina. ‘Ze is bedoeld om tegenspraak tegen te gaan.’