Literatuur moet het indiaanse woord redden

De literaire productie in andere talen dan het Spaans beslaat in Mexico op
dit moment minder dan één procent van de jaarlijks gepubliceerde titels.
Mexico telt honderd miljoen inwoners en is het land met de meeste
Spaanstaligen ter wereld. Ten minste tien procent van bevolking bestaat uit
indianen, maar volgens studies zijn er in de vijf eeuwen sinds de verovering
door de Spanjaarden ongeveer 130 indianentalen verloren gegaan. Vandaag zijn
er volgens officiële cijfers nog altijd 6,2 miljoen Mexicanen die zowel een
indiaanse taal als Spaans spreken en 880.000 die enkel een inheemse taal
beheersen. Toch zijn er niet meer dan tweehonderd indiaanse schrijvers van
wie regelmatig werk wordt gepubliceerd.

Het analfabetisme bij de Mexicaanse indianen bedraagt 44,2 procent, bijna
vijf keer zo hoog als het nationale gemiddelde. 75 procent van de indianen
die naar school gaan, halen niet eens het diploma van de basisschool. Door
een diploma voor de studie in onze talen te voorzien, leveren we een kleine
bijdrage in de strijd tegen hun uitroeiing, stelt Fausto Guadarrama,
voorzitter van de Vereniging van Schrijvers in Indianentalen. De vereniging
heeft een rooster opgesteld van zeventig Mexicaanse auteurs die samen in 23
verschillende stalen schrijven. In mei gaan met de lessen aan de UNAM van
start. Ook verschillende indiaanse schrijvers uit Mexico en andere
Latijns-Amerikaanse landen zullen voordrachten houden, net als enkele
Spaanstalige auteurs, onder wie de bekende Mexicaanse schrijfster Elena
Poniatowska.

Van de indianentalen die in Mexico hebben weten te overleven, worden er 24
ernstig bedreigd in hun voortbestaan. Soms gaat het om talen die vandaag
door minder dan tien mensen worden gesproken. Met de dood van een taal,
verdwijnt een hele cultuur, een geschiedenis en een visie op het leven,
zegt Miguel León Portilla, historicus die al meer dan dertig jaar de
Mexicaanse indianentalen en dialecten bestudeert en zich ook heeft ingezet
voor het behoud ervan. De formele indianenliteratuur is pas minder dan
dertig jaar geleden ontstaan, toen linguïsten de fonetica van de
verschillende talen aanpasten aan het alfabet om ze in geschreven woorden te
kunnen omzetten. Voordien werd de indianenwereld enkel in leven gehouden via
de orale traditie, hoewel sommige talen ook wel hun eigen geschreven versie
hadden met hun eigen unieke lettertekens.

De schrijvers wijzen erop dat de literatuur in de indianentalen alleen kan
overleven als er ook lezers voor zijn. De vereniging staat achter het
initiatief van de regering en verschillende organisaties om tweetalig
onderwijs in het Spaans en in de lokale indianentaal te bevorderen.
Dergelijke onderwijsprogramma’s bestaan al meer dan twintig jaar in Mexico,
maar in 2001 heeft de regering van Vicente Fox er een nieuwe impuls aan
gegeven door meer middelen ter beschikking te stellen en de belofte de
leerkrachten beter op te leiden.

Vandaag heeft minder dan de helft van de bevolking die een indianentaal
spreekt, toegang tot tweetalig onderwijs en maar 46 procent van de
leerkrachten in het systeem heeft een geschikte opleiding genoten om
tweetalig onderwijs te verstrekken. Fausto Guadarrama is ervan overtuigd dat
de toekomst van de Mexicaanse indianentalen en van hun uiting via de
literatuur afhankelijk is van het slagen of falen van de
onderwijsprogramma’s, maar ook van de sociale omstandigheden waarin de
indianen leven. Meer dan negentig procent van de indianen leeft in armoede.
En voor de meeste is literatuur in hun eigen taal dan ook geen prioriteit in
vergelijking met de strijd die zij moeten voeren om gewoon rond te komen.