Lula: naar de gevangenis of opnieuw president?

Voormailg president van Brazilië Lula

Jess Carneiro CC BY-NC 2.0​

Luiz Inácio Lula da Silva werd in juli vorig jaar veroordeeld tot 9,5 jaar cel voor passieve corruptie en het witwassen van het geld. Volgens de rechter kreeg hij een appartement cadeau van een bouwbedrijf.

Grote favoriet of onverkiesbaar

Als de federale rechtbank in Porto Alegre die uitspraak woensdag bevestigt, kan Lula in principe niet meedoen aan de presidentsverkiezingen in oktober. Tot nog toe is hij de absolute favoriet in de peilingen.

Lula zou via beroepsprocedures de gevolgen van zijn veroordeling nog maanden kunnen uitstellen en zelfs de verkiezingscampagne van zijn Arbeiderspartij aanvoeren.

Een grote betoging, die tot tienduizenden deelnemers kan aanzwellen, is op weg naar Porto Alegre om de rechtbank onder druk te zetten. ‘Verkiezingen zonder Lula zijn fraude’, zeggen zijn voorstanders. Tegenstanders mobiliseren eveneens. Rellen worden niet uitgesloten.

‘Ik denk dat Lula veroordeeld wordt en dus onverkiesbaar wordt’, zegt advocaat João Fernando de Carvalho, gespecialiseerd in kiesrecht. ‘Of hij snel achter de tralies moet, weet ik niet. Ik zie geen reden om hem meteen aan te houden.’

Lula zou wel via allerlei andere beroepsprocedures de gevolgen van zijn veroordeling nog vele maanden kunnen uitstellen en zo zelfs de verkiezingscampagne van zijn Arbeiderspartij aanvoeren.

De partijen hebben tot 15 augustus om hun kandidaat te registreren. De officiële campagneperiode loopt van 31 augustus tot 4 oktober, drie dagen voor de verkiezingen.

Manoeuvres mogelijk

Sommige verkiezingsexperts vrezen dat Lula sub judice aan de verkiezingen zal deelnemen, dat wil zeggen dat hij onverkiesbaar is maar door een of ander juridisch mechanisme zijn kandidatuur toch kan handhaven.

Carvalho acht dit niet waarschijnlijk. De zogeheten Schone Lei-wet maakt dit volgens hem niet mogelijk. Maar hij geeft toe dat het Braziliaanse kiesrecht bepaalde manoeuvres mogelijk maakt. Daardoor telt Brazilië bijvoorbeeld tientallen burgemeesters die veroordeeld zijn maar nog altijd kunnen besturen.

De verschillende overheden verloren de laatste jaren al heel wat van hun geloofwaardigheid, bijna alle politieke leiders zijn aangeklaagd of al veroordeeld voor corruptie.

Hoe dan ook, al die manoeuvres maken de zware politieke en institutionele crisis in Brazilië alleen maar erger. De verschillende overheden verloren de laatste jaren al heel wat van hun geloofwaardigheid, en bijna alle politieke leiders zijn aangeklaagd of al veroordeeld voor corruptie.

Dat geldt ook voor president Michel Temer, verschillende van zijn ministers en prominente parlementsleden. Twee voormalige voorzitters van de Kamer van Afgevaardigden zijn aangehouden. Tegen sommige senatoren lopen meer dan tien rechtszaken.

Ook het Federale Hooggerechtshof verloor veel van zijn geloofwaardigheid als bewaker van de grondwet. Het deed heel wat omstreden uitspraken, in sommige gevallen duidelijk ingegeven door partijpolitieke belangen.

Het is in deze context dat Lula zijn vroegere populariteit ziet terugkeren. Volgens de laatste peilingen haalt hij bijna 35 procent van de stemmen.

Die populariteit was de laatste jaren geslonken door onthullingen over geschenken die hij zou hebben aanvaard van bedrijven in ruil voor overheidsopdrachten.

Corruptie is relatief

Niet alleen is er het luxeappartement aan het strand van Guarujá, dicht bij São Paulo, waarrond de huidige rechtszaak draait. Het gerecht beschuldigt Lula er ook van een ander appartement, in zijn stad São Bernardo do Campo, te hebben aanvaard, en ook renovatiewerken aan een ander gebouw en schenkingen aan het Lula-instituut. Dat instituut heeft hij opgericht in 2011, na zijn presidentschap.

Volgens Lula’s voorstanders zijn de beschuldigingen een onderdeel van een campagne tegen de president die het meeste voor de arme Brazilianen gedaan heeft.

Zijn advocaten zeggen dat Lula geen enkele van de vermelde gebouwen in eigendom heeft en dat de schenkingen aan het instituut ofwel niet gebeurd zijn ofwel vergoedingen waren voor lezingen in verschillende landen.

Volgens het gerecht maakte Lula gebruik van tussenpersonen om zijn eigendomssituatie te verdoezelen.

Zijn voorstanders zien het allemaal als ongefundeerde beschuldigingen, onderdeel van een campagne tegen de president die het meeste voor de arme Brazilianen gedaan heeft.

Bovendien relativeren de recente corruptieschandalen, waarbij ook alle andere grote partijen betrokken zijn, de misstappen van Lula en zijn Arbeiderspartij, zeggen ze. Vooral de Democratische Braziliaanse Beweging (MDB), de partij van president Temer, blijkt de spil te zijn van het grootste corruptienetwerk in de recente Braziliaanse geschiedenis.

Extreemrechtse kandidaat

Lula was de enige president die voldoende leiderschap had om de koers van het land te wijzigen, zegt Doubel Macedo, ingenieur in een groot energie- en bouwbedrijf in Rio de Janeiro.

Het risico bestaat dat de extreemrechtse Jair Bolsonaro, verdediger van de vroegere dictatuur, een succesvolle kandidaat wordt.

Lula, die president was van 2003 tot 2010, maakte gebruik van zijn ruime steun bij de gewone Brazilianen, ondernemers en intellectuelen, en van de sterk groeiende economie om het onderwijs te verbeteren, ‘de technologische vooruitgang aan te zwengelen en de de-industrialisering een halt toe te roepen’, zegt Macedo.

Maar zijn pragmatische allianties met traditionele, corrupte partijen deden hem de das om, zegt hij. Een terugkeer acht Macedo onmogelijk. Zijn kandidatuur zou verzwakt worden door corruptie en hypocrisie.

Het risico bestaat dat een anti-Lula-kandidaat zoals het omstreden parlementslid Jair Bolsonaro het dan haalt. Bolsonaro, een oud-militair, heeft een extreemrechts profiel en verdedigt de vroegere dictatuur.