Mercosur ligt op apegapen

Brazilië voerde in oktober zonder voorafgaande verwittiging een systeem van  invoervergunningen in voor 15 producten uit Argentinië. Dat was een reactie tegen een reeks protectionistische maatregelen van Argentinië tegen 772 Braziliaanse producten.

Provocatie

De Argentijnse president Cristina Fernández reisde op 18 november naar Brasilia om de plooien glad te strijken, maar amper vijf dagen later besliste Argentinië niet langer de Braziliaanse veiligheidscertificaten te erkennen die sinds 2000 de vlotte invoer van speelgoed uit Brazilië mogelijk maakten. Braziliaanse ondernemers interpreteerden dat als een provocatie – Argentinië behandelt speelgoed uit Brazilië nu net als de invoer uit China, de grootste concurrent van de Braziliaanse speelgoedmakers.

De Argentijnse president Fernández blijft benadrukken dat haar land sectoren die het moeilijk hebben zal ondersteunen. Dat is volgens haar nodig gelet op de veel grotere economische slagkracht van Brazilië. In Brazilië is er weinig begrip voor die redenering. “Argentinië heeft de Mercosur opgegeven”, oordeelt de econoom Fernando Cardim, professor aan de Federale Universiteit van Rio de Janeiro.

Blok van concurrenten

Het handelsblok, dat ook de veel kleinere economieën Uruguay en Paraguay omvat, worstelt volgens Cardim van bij de oprichting in 1991 met het probleem dat zijn leden niet complementair zijn. De vier landen produceren voor een groot deel gelijkaardige producten en hebben er dus eigenlijk belang bij de vroegere tolmuren overeind te houden. De vier economieën waren ook al te ver ontwikkeld om elk ervan te overtuigen zich toe te leggen op bepaalde producten en andere goederen uit te buurlanden in te voeren. Daardoor ontstond er een lange lijst van uitzonderingen op het principe van de vrijhandel dat de Mercosur moest belichamen.

Economen argumenteren dat de landen van de Mercosur echt kunnen samengroeien tot één economische ruimte door het bevorderen van grensoverschrijdende productieketens. Maar dat proces moet op supranationaal niveau gestuurd worden, en daarvoor moeten alle lidstaten een verdere integratie willen en er ook concessies voor willen doen, zegt Tullo Vigévani, een professor Politiek en Internationale Relaties van de Universiteit van de Deelstaat Sao Paulo.

In Argentinië verzetten zich daar vooral de traditionele industriële sectoren tegen, met veel werknemers en dus een groot politiek gewicht. In Brazilië leeft dan weer sterk de indruk dat het land sterk genoeg is om op het internationale toneel alleen voor zijn belangen op te komen. Dat bleek vorig jaar tijdens de mislukte onderhandelingen in de Wereldhandelsorganisatie. Brazilië verwijderde zich toen van traditionele bondgenoten als Argentinië en India door een voorstel goed te keuren dat zijn exportkansen kon vergroten.

Steun voor politiek project

Toch blijft de Mercosur als politiek project veel steun genieten, oordeelt Cardim. Dat is nog altijd te danken aan de “angst voor nieuwe staatsgrepen” die Argentinië en Brazilië samenbracht na de dictaturen van de jaren zeventig en tachtig.

Een echte economische integratie van de vier landen lijkt echter met de dag minder waarschijnlijk. Veel ondernemers en politici uit de vier landen willen van de Mercosur weer een gewone vrijhandelszone maken en hebben de droom van  gemeenschappelijke externe invoertarieven en een gemeenschappelijk handelsbeleid al lang opgegeven.

Dat maakt ook de toetreding van Venezuela als volwaardig vijfde lid moeilijk. Een vijfde lidstaat, en zeker het “irrationele” Venezuela, zou de onzekerheid en de moeizame besluitvorming binnen het blok nog doen toenemen, gelooft Cardim. De regeringen van de vier huidige lidstaten keurden de toetreding van Venezuela al drie jaar geleden goed, maar de parlementen van Brazilië en Paraguay moeten die beslissing nog bekrachtigen.