Mexicaanse Mayatrein dendert ongehinderd door oerwoud heen

De Mayatrein moet andere gedeelten van het toeristische zuidoosten ontsluiten voor bezoekers en daarmee werkgelegenheid en economische groei aanzwengelen.

IPS / Emilio Godoy

Een brede, kale strook doorklieft de Maya-jungle in de buurt van Izamal, een gemeente in de staat Yucatán in het zuidoosten van Mexico. Het is sectie drie van de 1500 kilometer lange Tren Maya die straks dwars door het oerwoud zal sporen. De Mayatrein is het belangrijkste megaproject van de regering van de linkse president Andrés Manuel López Obrador.

Graafmachines vernietigen de vegetatie om op dit gedeelte van het toekomstige spoorwegnet vijf haltes aan te leggen. Het prijskaartje van de Tren Maya beloopt momenteel meer dan 15 miljard dollar - al 70% hoger dan aanvankelijk voorspeld.

De Mayatrein moet welvaart brengen in het armste deel van Mexico. Het zuidoosten van Mexico, bekend voor megabadplaats Cancún en de Riviera Maya, trekt nu al vele miljoenen toeristen per jaar. Maar hun dollars concentreren zich in de grote resorts en bekende trekpleisters. De Mayatrein moet andere gedeelten van de regio ontsluiten voor bezoekers en daarmee werkgelegenheid en economische groei aanzwengelen.

Weerstand

Maar lokale activisten en milieubeschermers lopen er minder warm voor. De inheemse Maya Pedro Uc, een lid van ngo Assemblee van Verdedigers van het Múuch’ Xíinbal Maya Territorium, ziet in de Mayatrein vooral vernietiging. ‘Alles wat er vandaag op het schiereiland Yucatan gebeurt, heeft gevolgen voor de Maya-bevolking en beschadigt de bomen, het water en de dieren. Het is een deel van ons grondgebied dat wordt vernietigd’, zegt hij.

De regio herbergt de grootste jungle van Latijns-Amerika, na de Amazone. Volgens de plannen worden er 300.000 bomen gekapt.

Zonder grondgebied is er geen voedsel, benadrukt de activist, wiens organisatie actief is in 25 gemeenten van het schiereiland, bestaande uit de staten Campeche, Quintana Roo en Yucatán. De regio herbergt de grootste jungle van Latijns-Amerika, na de Amazone. Volgens de plannen worden er 300.000 bomen gekapt.

De autoriteiten talmen om de vele klachten over milieuschade aan te pakken. Zo heeft de federale procureur voor milieubescherming (Profepa) meer dan twee jaar na de start van de bouw nog niet één klacht behandeld. ‘Het systeem heeft nooit gewerkt’, klaagt Pedro Uc. ‘Het is niet een instantie die het probleem aanpakt, ze zijn er voor de sier.’

Profepa, afhankelijk van het ministerie van Milieu en Natuurlijke Hulpbronnen, ontving in 2020 twee klachten, één in 2021 en 159 in de eerste vijf maanden van dit jaar wegens schendingen van de milieuwetten, volgens onderzoek door IPS. In december vorig jaar heeft het bureau een inspectie uitgevoerd van het beheer van gevaarlijk afval op de werven. Daarnaast heeft het in juni en juli nog twee andere verificatiereizen uitgevoerd. Profepa analyseert de resultaten van die bezoeken nog steeds.

Het megaproject bestaat uit in totaal zeven delen, die tegelijk worden aangelegd, en 21 stations. Vaak begint de aanbouw zonder de nodige impactstudies of zelfs milieuvergunningen. President López Obrador, aan de macht sinds 2018, heeft haast om het project af te werken voor hij aftreedt in 2024 (presidenten in Mexico mogen slechts één ambtstermijn regeren). Naast toeristen zal de trein ook vracht vervoeren: sojabonen, palmolie en varkensvlees.

In november vorig jaar beschreef López Obrador, die koste wat het kost wil dat de treinen voor eind 2023 door het schiereiland denderen, de Tren Maya door middel van een presidentieel decreet als een “prioritair project”, waarmee hij de levering van milieuvergunningen hoopt te versnellen. De bewindvoerder verzekerde zopas dat de eerste tests met locomotieven in juli van start gaan.

Belangenconflict

Volgens Carlos Razo, een advocaat gespecialiseerd in milieuzaken, vermindert het initiatief van de president de manoeuvreerruimte van het milieuparket Profepa. Razo werpt zelfs een soort belangenconflict op. ‘De procureur-generaal zal geen bijzonder belang hebben bij het bemoeilijken van overheidswerken’, legt hij uit.

López Obrador ontkent dat er sprake is van ontbossing, en belooft tegelijk de aanleg van drie nieuwe natuurparken en de herbebossing van zo’n 2500 hectare in de buurt van het spoortraject. In een stilzwijgende erkenning van de houtkap in het projectgebied zal het ministerie van Defensie bomen planten voor een bedrag van 35 miljoen dollar. Dat blijkt uit de recente publicatie van interne e-mails van Defensie na een computerinbraak door de hackersgroep Guacamaya.

‘Ze hadden al ontbost zonder enige milieustudie.’

Viridiana Mendoza, specialist in landbouw en klimaatverandering bij Greenpeace Mexico, bekritiseert het totale gebrek aan actie van het Mexicaanse milieuparket. ‘Ze hadden al ontbost zonder enige milieustudie, wat een delict is’, zegt ze. ‘Het verbaast ons niet, want het hele verhaal rond de Mayatrein is gekenmerkt door onwettigheden, nalatigheden, leugens en procedureschendingen. Er is een fundamenteel belangenconflict omdat Profepa duidelijk de belangen van de regering gehoorzaamt.’

Wegens het gebrek aan publieke informatie over de werken kan de internationale ngo zijn werk niet doen wat betreft het inschatten van de risico’s voor fauna en flora in de regio, zegt ze.

Naast de stranden en Maya-tempels zijn ook zogenoemde cenotes, onderwatergrotten waarin je kan zwemmen en snorkelen, geroemd om hun natuurpracht. Maar laat dat net de inherente paradox van de Mayatrein zijn: terwijl de regering duurzaam toerisme belooft, bedreigt het project net een van de magneten van datzelfde toerisme: de onderaardse zoetwaterbronnen en de breedvertakte grottenstelsels van het schiereiland - het grootste systeem van ondergrondse rivieren en ondergelopen grotten op de planeet.

Vervuiling en verontreiniging door de werken sijpelt zo de ondergrond in. Bovendien bedreigt de poreuze kalkstenen ondergrond van het schiereiland letterlijk de fundering van de Maya-trein omdat hij de bouwheer tot dusver verschillende keren heeft gedwongen om het ontwerp van het megaproject te wijzigen. Zo heeft sectie 5, tussen Cancún en Playa del Carmen, al drie variaties gekend.

Autonomie

Het zal aan de lokale bevolking toekomen om zich te organiseren en de impact van de Mayatrein op te vangen, zegt activist Pedro Uc. ‘Wij informeren mensen zodat ze in hun eigen gemeenschap de beslissing kunnen nemen die ze willen nemen en het gevecht vanuit hun eigen land kunnen aangaan. Mensen hebben niet de benodigde informatie.’

‘Wij informeren mensen zodat ze in hun eigen gemeenschap de beslissing kunnen nemen.’

Advocaat Del Razo en de milieuactivist Mendoza zien de rechtbanken als laatste redmiddel. ‘De rechterlijke macht blijft de meest onafhankelijke in Mexico’, aldus Del Razo. ‘Maar een nauwkeurige strategie is nodig om de milieu-overtredingen echt aan te tonen, wat moeilijk is gezien het gebrek aan publieke informatie over het project.’

Voor Mendoza is er een gebrek aan toegang tot informatie, respect voor publieke participatie en milieurechtvaardigheid. ‘Het milieuparket moest de werken al stopzetten vanwege het simpele feit dat de vegetatieverwijdering begon zonder de nodige milieuvergunningen. We zien het als onwaarschijnlijk dat het parket tussenkomt, gezien zijn parcours tot dusver. Alle takken van de overheid steunen het project, of het nu in strijd is met de wet of niet.’