Misdaadbendes trekken spoor van spookdorpen door Mexico

El Cerro del Águila, in de zuidelijke deelstaat Guerrero, was twee eeuwen geleden een schuiloord voor opstandelingen, vandaag is het een bastion voor misdaadbendes die het gebied willen controleren. Van op deze berg kun je Tierra Caliente goed in de gaten houden, een gebied in de deelstaten Michoacán, México en Guerrero waar de drughandel floreert.

Helft is vertrokken

In Santa Ana del Águila, een dorp van minder dan achthonderd inwoners op de flank van de berg, is meer dan de helft van de bevolking gevlucht de voorbije weken. Een politieagent of pastoor valt hier nergens meer te bekennen. De verantwoordelijke van de Cruzada Nacional contra el Hambre, het overheidsprogramma dat de armoede bestrijdt, is eveneens vertrokken.

De ramen van de huizen zijn gesloten, de luiken van de winkels zijn naar beneden gelaten. Het gezondheidscentrum en de scholen zijn dicht. Alleen de middelbare school durfde na de kerstvakantie nog opnieuw open te gaan, maar de tol was hoog: op 12 januari werd de leraar ontvoerd, zijn familie heeft het losgeld nog niet bijeen gekregen.

Belangrijk voor de papaverhandel

‘Ik ben niet bang om te sterven, maar de manier waarop deze mensen gaan sterven doet mij pijn.’

‘Ik ben niet bang om te sterven, maar de manier waarop deze mensen gaan sterven doet mij pijn’, zegt een van de inwoners die voorlopig blijft.

Het dorp maakt deel uit van Ajuchitlán del Progreso, samen met San Miguel Totolapan de zwaarste getroffen gemeenten in Guerrero. Heel wat misdaadbendes, waaronder de kartels van La Familia Michoacana en de Guerreros Unidos, strijden er om de controle van het gebied, dat zo belangrijk is voor de papaverhandel.

Al sinds 2007 zijn ontvoering en afpersing schering en inslag in Ajuchitlán, zegt burgemeester José Carmen Higuera Fuentes. ‘Ik probeer te doen wat ik kan, maar er is een efficiëntere strategie nodig, een met meer operationele mogelijkheden en meer inlichtingenwerk.’

Geen lijfwachten

Hij maakt geen gebruik van lijfwachten, al zijn twee van zijn voorgangers, Raymundo Flores en Esteban Vergara, vermist sinds 2013. Zoals vaak is er geen onderzoek of officiële klacht.

‘De federale overheid doet veel alsof’, zegt de burgemeester. ‘Het loopt hier vol politie en militairen maar zoals steeds gebeurt er niets, er vinden geen belangrijke aanhoudingen plaats. We willen hen niet hier, in het gemeentehuis. Dat ze naar de dorpen gaan, waar ze echt nodig zijn.’

De gemeente bestaat uit 127 dorpen en gehuchten, verspreid over een gebied van bijna 2000 vierkante kilometer.

Heroïne voor de VS

Mexico produceert bijna de helft van de heroïne die in de Verenigde Staten wordt geconsumeerd. De laatste jaren is het land de belangrijkste leverancier van opiumderivaten geworden voor de VS, zegt de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA).

Volgens het jongste jaarrapport van de DEA steeg de hoeveelheid onderschepte heroïne uit Mexico van 2009 tot 2013 met meer dan 300 procent.

‘De Verenigde Staten zijn vooral bezorgd over de papaverteelt in Mexico, de belangrijkste leverancier van opiumderivaten’, schreef president Obama in het rapport.

De belangrijkste zones voor papaverteelt bevinden zich langs de kust van de Stille Oceaan, van Oaxaca in het zuiden tot Sinaloa in het noorden en een deel van de bergen in het aangrenzende Chihuahua.

Twee havens

Al dertig jaar is Guerrero, een van de drie armste deelstaten van het land, de grootste producent. Volgens sommige experts komt hier 40 procent van de Mexicaanse opiaten vandaan.

Daarom is de controle over Tierra Caliente zo belangrijk. Van hieruit zijn twee havens bereikbaar. Santa Ana del Águila en andere dorpen in Ajuchitlán en Totolapan zijn als gevolg daarvan spookdorpen geworden.

De laatste golf van gewapende confrontaties begon kort na Kerstmis, zeggen inwoners van Santa Ana en het naburige Garzas.

Maar de gedwongen verhuizingen zijn al langer aan de gang. In juli 2013 gingen meer dan zeshonderd inwoners van Villa Hidalgo, een van de dorpen van Totolapan, op de vlucht toen daar gevechten tussen misdaadbendes uitbraken. Toen verlieten minstens 1300 mensen uit zeven dorpen hun huizen, zegt Saúl Beltrán Orozco, de burgemeester van Totolapan.

Te voet zonder eten

Volgens de lokale pers zijn sinds midden 2013 al vierduizend mensen op de vlucht geslagen.

De tweede golf vond plaats van maart en juli 2014. In maart stapten 136 inwoners van Linda Vista, eveneens onderdeel van Totolapan, bijna een hele dag zonder eten door de bergen, tot ze in Chipalcingo aankwamen, waar ze werden ondergebracht in opvangcentra voor slachtoffers van natuurrampen.

Drie maanden later trokken gewapende burgers verscheidene dorpen binnen. Ze staken huizen in brand en ontvoerden of vermoordden inwoners. In een van de dorpen, Atlayolapa, bleef alleen een bejaard echtpaar over.

Volgens de lokale pers zijn sinds midden 2013 al vierduizend mensen op de vlucht geslagen, een parlementslid heeft het zelfs over meer dan zevenduizend vluchtelingen, maar die cijfers vallen niet te controleren.

In januari, na de ontvoering van opnieuw zeven mensen, kondigde het leger aan dat het een basis zou installeren in Ajuchitlán. Maar de militairen komen amper buiten, terwijl de bevolking het over nieuwe moorden of branden heeft op nauwelijks 20 minuten daarvandaan.

‘Ze laten ons zelfs niet weten wat ze aan het doen zijn’, zegt burgemeester Higuera. En hij verwijst naar een populair gezegde: ‘Je bent beter alleen dan in slecht gezelschap.’