Miss Tomaat en Mister Appel

Rick Ligthelm CC BY 2.0

U hoeft maar in uw supermarkt rond te kijken: een gevlekte peer of een misvormde tomaat zal u niet vinden. En als u er toch een vindt, zal u ze waarschijnlijk niet kopen. Consumenten en supermarkten leggen esthetische eisen op aan groenten en fruit. Maar ook de Europese normen eisen van de producent dat groenten en fruit aan bepaalde kleuren en vormen voldoen.

Het Europese luik

‘Het vruchtvlees van de appelen moet volkomen gaaf zijn. Langwerpige afwijkingen mogen niet langer dan twee centimeter zijn en het steeltje van de appel mag ontbreken op voorwaarde dat het breukvlak netjes is en de schil eromheen onbeschadigd.’ Zo klinkt één van de Europese normen (link) voor appelen.

Nochtans werd de regelgeving met betrekking tot groenten en fruit, de zogenaamde komkommerrichtlijn, in 2008 versoepeld. De lijst van 36 soorten groenten en fruit waarop de strenge regelgeving van toepassing was, slonk naar een tiental soorten: appelen, citrusvruchten, sla, nectarines, aardbeien, peren, perziken, krulandijvie en andijvie, tomaten, kiwi’s, paprika’s en tafeldruiven.

Cosmetische normen gelden voor appelen, citrusvruchten, sla, nectarines, aardbeien, peren, perziken, krulandijvie en andijvie, tomaten, kiwi’s, paprika’s en tafeldruiven

‘Omdat er kritiek kwam op de complexiteit van de regelgeving, werden de regels voor bepaalde groenten en fruit geschrapt’, laat een medewerker van de Europese Commissie (EC) in een schriftelijke reactie aan MO* weten. Voor de overblijvende tien soorten blijven de regels gelden omdat ze 75% van de groente- en fruithandel uitmaken. Deze regels zouden volgens de EC een eerlijke competitie bevorderen.

Europees parlementslid Bart Staes (Groen) verzet zich tegen de cosmetische standaarden. Momenteel voert Staes actie tegen de geannuleerde publicatie van het ambitieuze actieplan tegen voedselverspilling. Ondanks de goedkeuring van de Eurocommissarissen van Leefmilieu, Landbouw en Volkgezondheid werd het plan toch nog op het allerhoogste niveau van tafel geveegd.

Strenge normen, lagere inkomsten

De Europese normen hebben een grote impact op welke groenten in de winkels verkocht worden en welke niet. ‘Alles wat niet onder de handelsnormen valt, komt niet in de winkels terecht’, zegt Marc Maes, beleidsmedewerker bij 11.11.11. ‘De groenten en fruit worden voortdurend gesorteerd en geselecteerd, waarbij een hele hoop vruchten afvallen. Dat proces start al bij de producent, maar loopt ook verder bij de distributeurs, leveranciers en de consument zelf.’

De producent, dat zijn de telers, boeren en tuinbouwers. Voor hen betekenen de strenge normen vaak een daling in hun inkomsten. ‘De producten die niet aan de handelsnormen voldoen worden in een lagere klasse ingedeeld, waardoor de prijs dus ook zakt’, zegt Natasja Van Ostaijen van Jonaver bvba in Vremde (Boechout). Jonaver verbouwt vooral babyspinazie, veldsla en kiwibessen en levert aan de Mechelse veiling Belorta.

Van Ostaijen vindt de handelsnormen erg streng. ‘In het voorjaar groeit veldsla altijd iets beter, waardoor de lengte van het blad te groot is om aan de eisen te voldoen. Onze geleverde veldsla werd het voorbije voorjaar dus in een lagere klasse ingedeeld en aan een lagere prijs verkocht.’

‘Als we op voorhand merken dat de groenten niet aan de eisen zullen voldoen, oogsten we soms helemaal niet.’

Wanneer het tuinbouwbedrijf er niet in slaagt zijn producten te verkopen, gooit het de overschotten weg. ‘Uiteraard proberen we dat te beperken’, aldus Van Ostaijen. ‘De hoeveelheid overschot die we composteren verschilt elk jaar. Als we op voorhand merken dat de groenten niet aan de eisen zullen voldoen, oogsten we soms helemaal niet. Aangezien we hiervoor geen financiële compensatie krijgen, moeten we besparen. Niet oogsten drukt dan toch al de arbeidskosten.’

Voor biologische geteelde groenten zijn de Europese normen minder streng. ‘Toch is de Europese regelgeving ook voor biologische groenten erg veeleisend’, zegt Frank Schelfout, zaakvoerder van het biologische tuinbouwbedrijf Agrico. Hij teelt op biologische wijze prei en bloemkool.‘Er zijn klanten, waaronder supermarkten, die de lat heel hoog leggen. Dit jaar is er de eerste keer een lading prei teruggekomen: er zat te veel aarde op. Men moet beseffen dat biologische producten qua uiterlijk nooit op de gangbare producten zullen lijken.’

Ook voor biologische producten kan gesproken worden van cosmetische standaarden. ‘Bepaalde klanten verkiezen korte prei boven lange prei’, zegt Schelfout. ‘Op de veiling worden mijn preistronken dan ingekort. Dat is blijkbaar de nieuwe manier van verkopen: enkel nog het wit van de prei. Het groene gedeelte komt terug naar de teler en wordt opnieuw op het land verspreid.’

Een eerste deel van de voedselverspilling bevindt zich dus al zeker op het niveau van de producenten. ‘Producenten gaan immers anticiperen op de regelgeving: vruchten waarvan ze weten dat ze afgekeurd zullen worden, zullen ze niet aanbieden op de veiling’, zegt Maes van 11.11.11.

Hoogtechnologische landbouw

Philippe Appeltans, algemeen secretaris van het Verbond voor Belgische Tuinbouwveilingen (VBT) spreekt inderdaad van een kleine hoeveelheid onverkochte producten op de veilingen. ‘Omdat onze tuinders aan de top staan qua teelttechniek, is de situatie in Vlaanderen helemaal anders dan die in meer zuiderse landen’, zegt Appeltans.

Quistnix (CC BY 1.0)

‘Wij sturen de telers aan om ervoor te zorgen dat de voedingsstoffen van de plant enkel naar de kwalitatief goede vruchten gaan. Daardoor voldoet de meerderheid van de aangeboden producten aan de kwaliteitseisen.’ Het kleine aandeel niet-verkochte producten gaat vaak naar veevoeder, bemesting en compostering, biogasinstallaties of gratis bedeling. Zo wordt er volgens het duurzaamheidsrapport van de VBT uit 2013 jaarlijks zo’n 2000 ton voedsel aan gratis bedeling bezorgd.

Hoogstaande teelttechnieken zorgen volgens Appeltans dus voor weinig verspilling. Het kweken van groente en fruit wordt dan ook meer en meer een hoogtechnologische aangelegenheid. Alles wordt nauwkeurig opgevolgd en bij de minste afwijking in het groeiproces wordt er ingegrepen. ‘Iedereen is toch met high-tech bezig in zijn beroepsleven?’, vraagt Luc Vanoirbeek, tuinbouwadviseur van de Boerenbond. ‘Wie goede producten wil afleveren, moet nu eenmaal investeren in zijn teelttechniek.’

De term ‘cosmetische standaarden’ wijst Vanoirbeek af. ‘De strenge handelsnormen zijn absoluut noodzakelijk. Ze creëren duidelijkheid: elke aankoper van groenten of fruit weet dankzij die normen en bijhorende classificatie welke kwaliteit hij mag verwachten wanneer hij groenten of fruit bestelt.’ Vanoirbeek wijst op de vervreemding bij de consument: hoe cleaner de groenten, hoe beter. Dat geldt dus ook voor deuken, vlekjes of restjes modder.

‘Klant is koning’

Supermarkten Lidl en Colruyt Group verwijzen eveneens naar de consument. ‘We merken dat bijvoorbeeld appels of bananen met een klein vlekje op het einde van de dag nog steeds in onze versafdeling liggen’, zegt woordvoerder van Colruyt Group Jan Derom. ‘De klant eist dat onze groenten en fruit er perfect uitzien, anders worden ze niet gekocht.’ Een relevant detail: “gevlekt” fruit of groente is ook vatbaar voor sneller bederf.

Pieterjan Rynwalt, woordvoerder van Lidl, geeft toe dat ook de supermarkten de hoge norm aan zichzelf opleggen. ‘De herprofilering van de Lidlwinkels is gericht op onze hoge kwaliteit van groenten en fruit. Dus moeten we er ook voor zorgen dat die kwaliteit er is. De kwaliteit van groente en fruit is immers een onderscheidende factor binnen de discountsector.’ Derom geeft aan dat de concurrentie tussen de supermarkten onderling ervoor zorgt dat alleen de mooiste groenten en fruit in de winkels terechtkomen.

Malakwal City (CC BY-SA 3.0)

Door de concurrentie tussen de supermarkten komen alleen de mooiste groenten en fruit in de winkels terecht

Ook bij de supermarkten zou het aandeel onverkochte voedingsproducten laag liggen. Door nauwe contacten met telers (Lidl) en een nauwgezette planning van de leveringen (Colruyt) blijven de overschotten beperkt. Lidl laat de overschotten vergisten tot biomassa, net zoals Colruyt dat met meer dan de helft van de overschotten doet. Daarnaast gaan er ook Colruytproducten naar voedselbanken, dierenvoeding, biochemische nijverheid en wordt een deel verbrand met warmterecuperatie.

De grote schuldige aanwijzen voor de voedselverspilling lijkt een complexe zaak. Europees Parlementslid Bart Staes (Groen) pleit dan ook voor een holistische visie op de problematiek. ‘Door naar elkaar te wijzen gaan we de voedselverspilling niet verhelpen. De voedselketen bestaat uit heel veel schakels en we moeten ervoor zorgen dat al die schakels zich bewust worden van de heilige waarde van voedsel. Dat druist natuurlijk in tegen de economische visie die er nu in het voedselbeleid heerst.’

‘Er is ook nood aan duidelijkere cijfers en definities’, zegt Maes van 11.11.11. ‘Zo berekende de Food and Agriculture Organization aan de hand van een case-study in Ierland dat ook andere landen pakweg 45% van hun aardappelproductie verspillen. Bovendien baseerde de studie uit 2011 zich op cijfers van 2006. Dat is natuurlijk niet nauwkeurig.’

Het lelijke peentje

Jan Derom van Colruyt Group pleit voor gezamenlijke actie vanuit de retailsector. ‘Er zijn structurele maatregelen nodig om tot een duurzame oplossing te komen. We hebben al binnenskamers contacten met andere supermarktketens om de mogelijkheden te bespreken, maar momenteel blijft een zaligmakend initiatief uit.’ Colruyt wil op dit vlak liefst initiatieven nemen via sectororganisatie Comeos.

In Vlaanderen is de consument niet klaar voor lelijke groenten en fruit, zeggen de grootdistributeurs

Een initiatief om groenten met een afwijkend uiterlijk te verkopen, zoals ‘Ugly food’ in het Verenigd Koninkrijk en ‘Les légumes moches’ van de Franse supermarkt Intermarché, behoort niet tot de plannen van Lidl. ‘We voelen dat er druk gezet wordt om zulke initiatieven te nemen. We zijn daar niet doof voor, maar we merken ook dat er vanuit de klant geen vraag naar is’, aldus woordvoerder Rynwalt.

Ook Colruyt zal geen kraam voor lelijke groenten plaatsen. ‘We hebben vernomen dat het veel duurzamer en effectiever is om onze klanten te leren dat de zogenaamde lelijke groenten van perfecte kwaliteit zijn’, zegt Derom. ‘Een marketingactie heeft niet dat effect: zodra je die wegneemt gaan de mensen die lelijke vruchten niet meer kopen.’ Als alternatief richtte Colruyt Group de Colruyt Academy op. De klanten kunnen workshops volgen waarin ze voedselverspilling leren vermijden.

Peter Vandenberghe van de sectororganisatie Comeos kijkt ook op de eerste plaats naar de consument. Op het World Café in de Zebrastraat in Gent, zei Vandenberghe: ‘Ugly Foods zijn een kans voor supermarkten als de consumenten ze willen kopen.’ Tegelijk vreest hij dat Ugly Foods de prijs voor de gewone groenten en fruit zal doen dalen.