In de eindeloze sloppenwijken van Lima, de miljoenenhoofdstad van Peru is toegang tot water geen vanzelfsprekendheid. Meer dan één miljoen inwoners blijven verstoken van een aansluiting op het waternet en zijn daardoor gedwongen de buitensporige prijzen van particuliere leveranciers te betalen. Maar er hangt verandering in de lucht. Letterlijk, want op inventieve wijze halen enkele gemeenschappen hier water uit de vochtige zeelucht. Hun doel: de woestijn herbebossen.
Na een steile rit op een zanderige heuvel in Villa María del Triunfo, een district in het zuiden van Lima, doemen uit de dichte mist plots rechthoekige constructies op. Reusachtige volleybalnetten, lijken ze wel, maar grondigere inspectie onthult een andere realiteit. Men noemt ze atrapanieblas, letterlijk “mistvangers”, en ze werden hier gezet om water uit nevel te winnen. Het mechanisme erachter is kinderlijk simpel: wanneer laaghangende wolken door de fijnmazige netten waaien, worden kleine waterdruppels uit de mist gefilterd en via buizen naar een nabijgelegen tank geleid. Ingenieus én effectief, want het reservoir waarvan sprake blijkt tot de rand gevuld en de omgeving rondom biedt de aanblik van een groene oase in een kurkdroge woestijn.
Levensbelang
‘Van mij mag het elke dag zulk druilerig weer zijn’, vertelt de 67-jarige Artemio Alfaro met een glimlach terwijl hij voldaan naar zijn biotuin kijkt. Alfaro is vicevoorzitter van Agroindustria ASALL, een vereniging van 122 families die 22 mistvangers exploiteert op de top van Cerro Los Tunales, een heuvel in Villa María del Triunfo. Toen hij vijftien jaar geleden van het platteland naar Lima verhuisde, bleek deze sloppenwijk de goedkoopste plek om te wonen. Hij kocht er een schrale strook land en probeerde van dag tot dag te overleven.
De kentering kwam vijf jaar geleden, toen de ngo Movimiento Peruanos Sin Agua met steun van de Amerikaanse hulporganisatie USAID atrapanieblas installeerde in zijn gemeenschap. Hun rendement is sensationeel. Abel Cruz, stichter van de organisatie, legt uit: ‘Bij dichte mist oogsten dit soort netten tot 17 liter water per vierkante meter. Als je weet dat onze constructies 24 vierkante meter groot zijn, kan één vangnet gemakkelijk 300 liter per dag uit de lucht halen.’
De belangrijkste succesfactor is het buitengewone klimaat van Lima. De metropool, na Caïro de grootste woestijnstad ter wereld, krijgt amper tien millimeter neerslag per jaar, maar door de nabijheid van de Grote Oceaan en de koude Humboldtstroom is de luchtvochtigheidsgraad er wel buitengewoon – tot wel 98 procent. Zeven maanden per jaar gaat de stad gehuld in een dikke wolkendeken die het midden houdt tussen mist en motregen en bekendstaat als la garúa.
‘Er zat zoveel water in de lucht, maar we wisten niet hoe we er ons voordeel mee moesten doen’, zegt Alfaro, voor wie de mistvangers van levensbelang zijn. Het geoogste water gebruikt hij om aan organische landbouw te doen – voordien een verre droom. Zijn florerende groentetuin ontkracht de wijdverspreide misvatting dat woestijngrond onvruchtbaar is. ‘Een plant drinkt hier gemiddeld één liter water per week. Met één enkele mistvanger onderhoud je dus al snel 600 à 800 gewassen’, aldus Cruz. Naast aardappelen, radijzen, sla en pompoenen teelt Alfaro de ‘wonderplant’ aloë vera, waarvan hij het sap aan Peruaanse cosmeticabedrijven verkoopt.
Zijn mistvanger bevloeit ook jonge fruitbomen zoals de gegeerde taraboom. ‘Eenmaal volgroeid fungeren deze bomen als natuurlijke mistvangers en behoeven ze niet langer irrigatie’, verklaart Cruz. ‘Ze worden zelfvoorzienend waardoor meer water vrijkomt voor andere activiteiten, zoals voor het de huishouden. Er wordt momenteel onderzocht of het opgevangen water ook drinkbaar is.’
‘Door onze atrapanieblas besteden we tijdens de wintermaanden nauwelijks nog geld aan water’, getuigt Alfaro. ‘We besparen zowat de helft op de kosten van levensonderhoud. Vroeger waren we volledig afhankelijk van private leveranciers, die het water in trucks de heuvel oprijden. Die maatschappijen brengen het vervoer in rekening en verkopen water van bedenkelijke kwaliteit tegen exorbitante prijzen. Een vat van 200 liter kost 3,5 soles (ongeveer 1 euro, wvr).’ Ter vergelijking: in Lima’s welgestelde wijken betaalt men voor dezelfde hoeveelheid twaalfmaal minder.
Groene gordel
Toch is er nog werk aan de winkel, want binnen ASALL profiteren slechts twintig families van de geïnstalleerde mistvangers. En hoewel Lima al 50 atrapanieblas telt, zijn ze geen panacee voor het waterprobleem van de stad. ‘Tijdens de zomermaanden hangt hier geen mist en bergen we onze vangnetten op’, zegt Alfaro. ‘Met het opgespaarde water kunnen we maximaal twee maanden verder, daarna zijn we weer op watertrucks aangewezen.’
‘De mistvangers zijn een palliatieve ingreep, maar voor mensen zonder toegang tot stromend water zijn ze een enorme steun. Bovendien zijn ze zeer kosteneffectief: met 800 dollar en wat vrijwilligerswerk installeer je een vangnet dat vijf jaar dienst doet’, zegt Cruz, die weinig hoop stelt in zijn overheid. ‘SEDAPAL, de watermaatschappij van de staat, is doordrongen van de politieke logica. In moeilijk bereikbare sloppenwijken legt het geen waterleidingen aan omdat die investeringen niet opwegen tegen het te verwachten electorale gewin.’
Met zijn ngo stelde Cruz daarom eigen doelen: ‘Met 200 mistvangers willen we al deze schrale heuvels bebossen, om zo veel mogelijk water aan de lucht te onttrekken en de groene gordel te creëren die Lima nodig heeft.’