Zonder een diploma sta je in België zo goed als nergens. Ouders die de taal niet spreken en de opvoedingscultuur niet kennen, verdwalen soms in ons onderwijslandschap. In Oostende helpen een tiental moeders met een migratie-achtergrond andere nieuwkomers hun weg te vinden in een onderwijsstysteem dat almaar kleurrijker en complexer wordt. Met de Onderwijsambassadeurs komt de Federatie Mondiale Democratische Organisaties (FMDO) met een uniek project dat een brug slaat tussen de schoolpoort en diversiteit in Vlaanderen.
Ze klinken als de wereld en brengen die met hun kleurrijke kroost een beetje dichter bij de Vlaamse kust. Ze zijn met dertien, opgegroeid in verschillende landen en talen maar hebben tenminste één eigenschap gemeen: ze zijn moeders, met grenzeloos brede schouders. Vanaf 1 september houden ze een plekje vrij op die schouders voor andere ouders met een migratieachtergond die niet meer wegwijs raken in het Vlaamse onderwijs.
De samenleving legt veel druk op kinderen om de juiste studiekeuze te maken, het verschil te maken tussen slagen en falen. Nermin, Sonia, Vinous, Latifa, Anette, Sylvia, Li Li, Krishna, Karima, Gisette en Maya hebben met vallen en opstaan gemerkt dat je als ouder mee die last op je schouders draagt.
Zowel aan de schoolpoort, met het CLB en op oudercontact stootten ze telkens op een muur van onbegrip. Taal was vaak een barrière, soms worstelden ze simpelweg tussen hun eigen opvattingen over opvoeding en die van de school.
De Oostendse tak van FMDO, een federatie van 146 lidorganisaties binnen Vlaanderen en Brussel die streeft naar gelijke kansen voor maatschappelijk kwetsbare groepen, bracht hen acht maanden lang maandelijks samen met andere moeders binnen hun taalgroep.
‘Via een vormingstraject over opvoeding, onderwijs en de Nederlandse taal hebben we hen dit jaar klaargestoomd tot ambassadeurs van alle ouders met diverse culturele achtergronden in Oostende’, legt coördinatrice van het vrijwilligersproject Ouders zonder grenzen Tine Dessein uit.
‘De eerste vormingen vonden plaats in een school in de kantoren van het FMDO. Nadien volgden dialoogtafels tussen verschillende ouders in het Westerkwartier, een Oostendse wijk waar veel migranten wonen. Dit jaar willen we de werking uitbreiden naar andere scholen en in de toekomst misschien buiten Oostende.’
Brug tussen school en ouder
‘Via deze brugpersonen hopen we dat allochtone moeders sterker in hun schoenen zullen staan bij allerlei praktische struikelblokken die komen kijken bij het onderwijs, maar ook dat ze door in hun eigen taal over problemen te praten die hun kinderen aanbelangen beter op de hoogte zijn van de mogelijkheden en mondiger kunnen communiceren over de toekomst van hun kind met instanties als de school, het CLB en de leerkrachten,’ vertelt Dessein.
‘Dit initiatief komt niet te vroeg’, meent Franstalige ambassadrice Ginette. ‘Toen ik twaalf jaar geleden uit Afrika naar Bredene verhuisde, ging ik door een hel. Ik werd echt van het kastje naar de muur gestuurd om een school te vinden die mijn zoon van elf als Franstalige wilde opvangen. We waren toch in Vlaanderen, waar school verplicht is? Was ik dan de enige migrant hier?’
‘Nu krijg je als nieuwkomer een betere begeleiding dan toen ik hier 15 jaar geleden aankwam, maar velen weten niet dat die initiatieven bestaan of zien door de bomen het bos niet meer’, valt haar collega Nermin in. ‘Er gaat zoveel informatie rond. Als je de taal niet begrijpt, verdrink je.’ Nermin komt uit een land waar je geld onder de tafel moet schuiven of de juiste mensen moet kennen om je kind naar school te laten gaan.
Nermin: ‘Als je kind een probleem heeft, stap je rechtstreeks naar de directie. Voor een Albanese moeder is het soms een shock dat er geen prijs staat op de toekomst van je kind.’
‘Als jij de taal niet spreekt beslist de school of het CLB voor jou omdat je de mogelijkheden niet kent. Wij zorgen voor empowerment van die moeders, informeren hen over de rechten en plichten van het kind. Vanuit mijn eigen ervaringen maak ik mijn groep bewust dat ze best wel koppig mogen zijn en moeten durven vragen’, vertelt Sonia, een Ecuadoraanse moeder met een dochter van twintig en twee puberende tweelingzonen.
Vrijheid van te veel keuze
Li Li is een beetje de vreemde eend in het gezelschap. Ze is zelf (nog) geen moeder maar verhuisde met haar Vlaamse man hierheen toen haar moederklok begon te tikken. ‘Het Vlaamse onderwijs staat in alle internationale ranglijsten binnen de top tien’, verklaart de Maleisische. ‘Je leert hier kritisch denken, geen papegaaienwerk. Kinderen worden vanuit alle hoeken gestimuleerd om hun eigen ding te doen, hun eigen keuzes te maken.’
Dat die keuzevrijheid ook beperkend kan werken, beseft Li Li wel. ‘Op heel jonge leeftijd moet je hier een beslissing nemen die je hele verdere leven zal bepalen. Als ouder draag je daarin een grote verantwoordelijkheid. Moeders die het systeem noch de taal hier kennen, voelen zich machteloos.’
Niet alleen taal, maar ook cultuur kan voor onbegrip zorgen. ‘In Ecuador is de wil van je ouders als de wil van god’, vertelt Sonia. ‘Dat strookt soms niet met de totale keuzevrijheid die in België heerst. Ik probeer een evenwicht te vinden tussen twee culturen in de opvoeding van mijn kinderen: de vrijheid van hier en de begeleiding van Ecuador. Zo studeerde mijn zoon op mijn advies Latijn, maar zal ik hem niet tegenhouden als hij in het hoger onderwijs iets met zijn passie sport wil doen.’
Als coördinatrice van de taalgroepen merkte Dessein dat er bij allochtone moeders vaak nog hardnekkigere stereotiepen heersen dan in haar eigen gezin. ‘Soms heb ik het gevoel dat nieuwkomers door de status die Vlaams onderwijs in het buitenland geniet een geïdealiseerd beeld hebben. Een vrouw kan niet bij de brandweer gaan, een jongen die verpleegkundige wil worden is verdacht en een loodgieter is minder geslaagd in het leven dan een leerkracht of advocaat. Dergelijke vastgeroeste patronen proberen we met de Moeders ook bespreekbaar te maken.’
Onschatbare waarden
Sinds ze grootmoeder zonder grenzen is, gingen voor de Russische Maya deuren open waarvan ze niet wist dat ze op een kier stonden. Haar kleinkinderen krijgen op school een rugzak vol bagage, komen thuis en laden de rugzak uit. De inhoud strookt niet altijd met haar eigen opvoeding, maar dat vindt ze een meerwaarde.
‘Ik heb vanuit mijn cultuur nooit met de moedermelk meegekregen dat je conflicten ook kan uitpraten in plaats van met geweld of schelden uitvechten. Mijn eigen kinderen zijn pas op latere leeftijd naar hier gekomen, maar hun kinderen leren hier op school dat je nergens in de maatschappij komt zonder respect en communicatie.’
Ook Sonia ziet diversiteit in het onderwijs als een meerwaarde. ‘Mijn kinderen gaan naar een katholieke school, maar leren ook hoe andere religies en culturen in elkaar zitten. Waar ik ben opgegroeid, moest je rijk zijn om ergens te geraken. Mijn kinderen hebben op school hier geleerd dat de samenleving bestaat uit mensen van verschillende origine, religies, culturen en sociale lagen. Zo leren ze ook hun eigen anders zijn aanvaarden en zichzelf respecteren.’
Dat respect moet natuurlijk wel van beide kanten komen. Onderhuidse discriminatie leeft, niet alleen in interimkantoren, op de huizenmarkt of op straat. Het lijkt onwaarschijnlijk dat scholen daarvan gevrijwaard zouden blijven. Voor ambassadrice Habibi staat racisme op school bespreekbaar maken bovenaan de agenda voor haar Arabische groep dit schooljaar.
‘Ik weet uit eigen ervaring hoe machteloos je soms staat als je als ouder vermoedt dat je kind op basis van zijn afkomst wordt uitgesloten van bepaalde kansen. Mijn dochter was altijd heel pienter. Uit haar resultaten bleek dat ze eigenlijk gerust een jaar in de lagere school kon overslaan, maar de klasverantwoordelijke weigerde omdat ze zogezegd ‘emotioneel’ niet rijp genoeg was. Omdat ik behoorlijk Nederlands spreek, heb ik toen op mijn strepen gestaan. Een andere school aanvaardde haar wel in een hoger jaar op basis van gelijkaardige testen. Ze was dat jaar bij de vijf beste leerlingen van de klas.’
‘Hoe kan het dat anno 2014, in een tijd waar migratie alsmaar alomtegenwoordiger wordt, scholen niet op dezelfde lijn zitten?’, vraagt Habiba zich af. ‘Racisme in het onderwijs is een grijze zone. Er zijn veel goede intitiatieven en intenties, maar bepaalde vooroordelen zitten vastgeroest. Daarom is communicatie ontzettend belangrijk. Een moeder die de taal niet machtig is, staat machteloos en begrijpt vaak niet eens wat er aan de hand is of geeft te snel toe als ze stuit op onbegrip.’
Wortels doen groeien
De discussie rond pro en contra’s van diversiteit op school is niet beslecht. Ouders met een migratie achtergrond liggen daar meer dan wie ook van wakker, merkten de dames uit hun gesprekken met andere ouders. Ze maken zich zorgen over discriminatie, de teloorgang van hun tradities en taal en, net als elke goedbedoelende ouder, over de toekomst van hun kind.
‘Eigenlijk zijn onze kinderen gelukzakken’, merkt Sonia op. ‘Ze krijgen al het goede van het Belgische onderwijssysteem waarmee ze aan hun toekomst kunnen bouwen. Daarnaast pikken ze waarden mee uit beide culturen. Op school leren ze hoe de samenleving hier in België werkt, wat Belgen belangrijk vinden. Als ouder moet je ervoor zorgen dat ze jouw taal, cultuur en tradities niet verloochenen. Ze zijn als de wortels van een plant. Die kan je wel verplaatsen maar zonder wortels gaat een plant dood. Mijn wortels liggen ver van hier, maar ik hou ze levendig via de opvoeding van mijn kinderen.’
‘Migratie wordt hoe langer hoe meer een realiteit die onvermijdelijk is’, meent Nermin. ‘Dat hoeft niet altijd negatief te zijn maar het kan pas echt een verrijking zijn als er gecommuniceerd wordt.’ En dat is precies de ziel achter Moeders zonder grenzen.
‘Veel organisaties die zich inzetten voor gelijke kansen werken vanuit hun bureau. Met sensibiliseringscampagnes kan je veel bereiken, maar weet je niet wat er echt leeft’, zucht Maya. ‘Met dit project staan we in het veld, aan de schoolpoort, tussen de ouders, kinderen en leerkrachten. We proberen een derde zintuig te zijn dat naar ieders belangen luistert zodat we samen naar oplossingen kunnen zoeken.’
De stad heeft het project voor de komende drie jaar verzekerd. De affiches zijn geprint, de flyers liggen klaar om rondgedeeld te worden. Vanaf maandag staan de dertien moeders aan de schoolpoort met meer energie en zelfvertrouwen dan ooit. ‘Nu moeten we enkel nog de vaders aan boord krijgen’, grinnikt Tine.