Moordcijfer El Salvador drastisch gedaald: commissie vraagt stopzetting noodtoestand

De Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie (CIDH) roept El Salvador op om de noodtoestand te beëindigen die er al 29 maanden van kracht is om bendegeweld. Volgens de CIDH is er geen reden meer om draconische uitzonderingsmaatregelen te handhaven en burgers vrijheden te ontzeggen nu misdaadbendes grotendeels ontmanteld zijn en misdaadcijfers fors zijn gedaald.

De commissie, een autonoom orgaan van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), vraagt ook dat het Centraal-Amerikaanse land ‘volledige genoegdoening’ geeft aan nabestaanden van de mogelijk tweehonderd mensen die er in onduidelijke omstandigheden omkwamen in de gevangenissen.

Willekeur

In een nieuw rapport, gebaseerd op de getuigenissen van 29 ex-gedetineerden en advocaten, somt de CIDH ‘systematische en wijdverbreide’ mensenrechtenschendingen op door de veiligheidsdiensten onder president Nayib Bukele. Zo komt het voor dat mensen ondanks een vrijlatingsbevel toch omkomen in de gevangenis door nalatigheid van het gevangeniswezen. Ook vinden er willekeurige arrestaties plaats.

Daarnaast maakt het rapport gewag van overvolle cellen met nauwelijks water en voedsel, mishandelingen door bewakers, elektrische schokken, sterfgevallen in de gevangenis door wurging en een miskraam door gebrek aan medische zorg. Nabestaanden getuigen ook dat lichamen van omgekomen gevangen verwondingen vertonen die niet worden erkend in de officiële autopsie. Tegen Salvadoranen die worden beschuldigd van bendelidmaatschap ontbreekt soms bewijs, aldus de CIDH.

Van hoogste moordcijfer naar veilig land

De uitzonderingstoestand is al van kracht sinds maart 2022 en werd door Bukele afgeroepen nadat misdaadbendes zoals Mara Salvatrucha (MS-13) op enkele dagen tijd 92 moorden pleegden, vaak willekeurige voorbijgangers. Onder de noodtoestand werden zeker 73.000 vermeende bendeleden gearresteerd en een goed deel van hen opgesloten in een speciaal gebouwde “megagevangenis”. Geen land ter wereld heeft nu in verhouding meer gevangenen dan El Salvador. Maandelijks verlengt het door de president gedomineerde parlement de noodtoestand.

Waar El Salvador lang een van de hoogste moordcijfers ter wereld had, is het nu een van de veiligste landen van Latijns-Amerika.

De CIDH erkent in haar rapport de ‘ongeziene verbetering van de veiligheid voor burgers’ in het land van ruim zes miljoen inwoners. Waar El Salvador lang een van de hoogste moordcijfers ter wereld had, is het nu een van de veiligste landen van Latijns-Amerika. Veel Salvadoranen juichen het beleid van de president toe: bij de presidentsverkiezingen eerder dit jaar werd Bukele voor een tweede ambtstermijn verkozen met een verpletterende 83 procent van de stemmen.

De verbeterde misdaadcijfers ‘tonen dat de noodsituatie is overwonnen en dat het opschorten van rechten en waarborgen niet meer gerechtvaardigd is’, aldus de commissie in het rapport. Al ruim twee jaar zijn de vrijheid van vereniging en het vermoeden van onschuld opgeschort. Ook heeft de politie onbeperkte afluisterbevoegdheden.

Door de bredere overheidsbevoegdheden en verzwakte controle is een aanhoudende noodtoestand vaak een machtsmiddel van autoritaire regimes. In sommige landen zoals Syrië is de uitzonderingstoestand jaren van kracht geweest. 

Bukele

Mensenrechtenorganisaties en media berichten al ruim twee jaar over misbruiken door de Salvadoraanse regering. In een rapport uit juni stelt de Salvadoraanse ngo Cristosal dat tussen maart 2022 en april 2024 minstens 261 volwassenen en vier kinderen, opgesloten met hun moeders, omkwamen in Salvadoraanse gevangenissen. Een van hen was slechts vijf maanden oud.

De Salvadoraanse regering ontkent dat er foltering plaatsvindt in de gevangenissen. Een regeringswoordvoerder reageerde dat het rapport ‘een verontrustend gebrek aan transparantie en onpartijdigheid’ toont en dat CIDH door buitenlandse organisaties zoals Open Society Foundations wordt gefinancierd. Bukele, die als autoritair wordt omschreven, zegt vaak dat mensenrechtenorganisaties meer geven om de rechten van bendeleden dan om die van gewone Salvadoranen.

In een recent interview met het Amerikaanse tijdschrift Time zei Bukele dat hij van plan is de noodtoestand te beëindigen maar dat er nog meer bendeleden moeten worden opgepakt om te voorkomen dat bendes zich opnieuw vestigen in zijn land.

Volgens onderzoeksjournalisten van de Salvadoraanse nieuwssite El Faro was de plotse geweldspiek, die aanleiding gaf tot het uitzonderingsregime, het gevolg van het ontrafelen van een geheime deal tussen bendeleiders en Bukele. In ruil voor privileges zouden de bendes het moordcijfer onder controle hebben gehouden. Hoewel Bukele de heimelijke onderhandelingen altijd heeft ontkend, is het bekend dat ook zijn voorgangers voor die aanpak kozen.