Muzikale verbroedering tussen België en Mozambique

De timbilatraditie van de Chopi uit zuidelijk Mozambique staat sinds 2008 op de Unesco-lijst van immaterieel werelderfgoed. De timbila kan je vergelijken met een xylofoon die een zoemende, hypnotiserende klank voortbrengt. De Chopi knutselen het instrument uit hout, kalebassen of gedroogde masalavruchten, en buikvliezen van runderen.

Een tekst vloeit door het taalgebruik van de Chopi moeiteloos over in een melodie.

De taal van de Chopi is een toontaal waarin de betekenis van een woord afhankelijk is van de toonhoogte of toonzwenking van de spreker. Een tekst vloeit door hun taalgebruik moeiteloos over in een melodie.

Hoewel een timbilaorkest in Afrika soms tot dertien muzikanten kan tellen onder leiding van een orkestleider, wordt de livemuziek op Timbila Tracks solo uitgevoerd door Mozambikaan Zango.

Zango kruiste het reispad van Belgische kunstduizendpoot Walter Verdin die voor het eerst in Mozambique was op dat moment. Samen zetten ze het project op poten om de muzikale Chopitraditie te bewaren en te actualiseren door een confrontatie met nieuwe technologieën en hedendaagse muziek.

Fragiel voortbestaan

Het voortbestaan van de traditie is momenteel echter in gevaar. Weinig jongeren hebben interesse om het bespelen van het instrument aan te leren. Ontbossing heeft tevens geleid tot een schaarsheid van het hout dat men gebruikt om de specifieke klank van de timbala te bekomen.

De videobeelden in de voorstelling tonen de onlangs overleden Venancio Mbande, één van de laatste timbilaorkestmeesters. Het spanningsveld tussen culturele authenticiteit en de aanpassing van het oude aan het andere was een wederkerend onderwerp in de gesprekken tussen hem en de twee kunstenaars.

Matchume Zango is een jeugdige Chopi die traditionele en hedendaagse percussie-instrumenten weet te bespelen.

© Karl Sousa/Walter Verdin

‘Venancio vertelde ons dat de Chopi-cultuur sinds de onafhankelijkheid van Mozambique naar de marge geduwd wordt’, herinnert Verdin zich uit de gesprekken. ‘De cultuur ontwikkelde zich het sterkst toen de Chopi’s naar Zuid-Afrika trokken om te werken in de mijnen. Onder het Apartheidsregime werden de verschillende Afrikaanse etnische groepen binnen het land aangemoedigd hun groepsidentiteit verder te ontwikkelen. Op die manier zouden ze zich niet verenigen tegen het regime.’

‘Samenwerking tussen culturen is van belang om zelf als cultuur te evolueren.’

‘Samenspel met Westerse instrumenten was volgens Venancio Mbande niet mogelijk, omdat hij de traditionele timbilamuziek onaangeroerd wou laten.’ Typisch voor Timbila is de uitzonderlijke toonladder, waardoor het moeilijk is de muziek met andere deunen te vermengen.

Maar in Timbila Tracks gaan Zango en Verdin ervan uit dat het oude wel degelijk te rijmen valt met het nieuwe. ‘Samenwerking tussen culturen is van belang om zelf als cultuur te evolueren’, meent Verdin. ‘De culturele deuren moeten open blijven staan.’

Het videoconcert Timbila Tracks is op 3 september om 20.30u in het OPEK in Leuven.