Noordpoolgebied verliest record aan zee-ijs

2020 dreigt een recordjaar te worden wat het smelte van het zee-ijs betreft

CC0

Het zee-ijs in het noordpoolgebied smelt aan een recordtempo. In juli smolt meer dan de helft meer van het ijs dan normaal tijdens het smeltseizoen. 2020 dreigt daarmee een recordjaar te worden.

De omvang van het zee-ijs in het noordpoolgebied krimpt ieder jaar tijdens het smeltseizoen. Dat loopt van midden maart tot midden september, de periode dat de zon schijnt in het noordpoolgebied. Maar dit jaar daalde de omvang van het zee-ijs tot een laagterecord. Het ijs bereikte een oppervlakte van minder dan 6 miljoen vierkante kilometer.

‘De noordpool warmt tot drie keer sneller op dan andere delen van de wereld.’

‘In het bijzonder in het Siberische deel van het Noordpoolgebied, in de Barentszzee, en in de Laptevzee, is het ijsoppervlak in sneltempo aan het krimpen’, vertelt Samuel Helsen, klimatoloog aan de KU Leuven, departement Aard en Omgevingswetenschappen. ‘De omvang van het zee-ijs lag daar in deze tijd van het jaar nog nooit zo laag sinds het begin van de satellietmetingen in 1979.’

‘Gemiddeld verdween er zo’n 146.000 vierkante kilometer zee-ijs per dag tijdens de eerste helft van juli. Dat is ruim de helft meer dan wat normaal is voor deze periode van het jaar.’

Tussen 1981 en 2010 was er op 25 juli gemiddeld twee miljoen vierkante kilometer meer zee-ijs dan vandaag. Dat komt overeen met vier keer de oppervlakte van Frankrijk.

Drie keer zo snel

Klimaatwetenschapper Zack Labe van de Colorado State University bestempelt de huidige recordsmelt als een ‘uitzonderlijke en extreme gebeurtenis’. ‘In het noordpoolgebied is er een langetermijnevolutie gaande. Het ijs, zowel zee-ijs als land-ijs, verdunt en verdwijnt. De temperatuur van het zeewater neemt toe, net als de lucht aan het zeeoppervlak. We maken nu in real time mee wat klimaatmodellen al tientallen jaren voorspellen: de noordpool warmt tot drie keer sneller op dan andere delen van de wereld.’

‘We maken nu in real time mee wat klimaatmodellen al tientallen jaren voorspellen.’

Volgens de Amerikaanse onderzoeker zijn de recordcijfers van 2020 toe te schrijven aan de uitzonderlijke temperaturen boven Siberië. Die stijgen sinds januari 2020 gemiddeld 5 graden boven het gemiddelde uit, en in juni zelfs piekten tot bijna 40 graden Celsius.

‘Deze aanhoudend hoge temperaturen zijn bijzonder ongewoon in dit gebied. Ze leidden tot een beperkte sneeuwbedekking in het noordelijke deel van Eurazië in het voorjaar, en tot droge bodems en bosbranden in juni. Het zee-ijs van de aangrenzende Noordelijkse IJszee is vroeg beginnen smelten en zit nu op een lager niveau dan we ooit gezien hebben’, aldus Labe.

Het verlies van de ijsmassa is een proces dat zichzelf versterkt. Het is een vicieuze cirkel: door de opwarming smelt meer ijs, dat vervangen wordt door oceaanwater. Dat is veel donkerder en absorbeert meer warmte, in tegenstelling tot het witte ijs, dat het zonlicht meer reflecteert. ‘Zo ontstaat een oneindige feedback-lus die het noordpoolgebied steeds sneller doet opwarmen’, vertelt Labe.

Volgens de Amerikaanse klimaatwetenschapper kan dit proces alleen doorbroken worden door ‘systematisch en op grote schaal de broeikasgassen in de atmosfeer terug te dringen, om zo het risico van een ijsvrije Noordpool te verkleinen’.

Daily evolution of the historic loss of #Arctic sea ice so far this summer…

[Daily data from 3-km AMSR2 satellite since June 1] pic.twitter.com/kDRfw4uvLv

— Zack Labe (@ZLabe) July 27, 2020

ttps://twitwtter.com/ZLabe/status/1287762697325428742?s=20https://twitter.com/ZLabe/status/1287762697325428742?s=20

Klimaatverstoring is versnelling hoger geschakeld

Ook Samuel Helsen van de KU Leuven baart zich zorgen over de snelheid waarmee de jongste jaren records sneuvelen: ‘De afgelopen zeven jaren waren de warmste ooit in de meetperiode. En de voorlopige statistieken tonen aan dat 2020 aan dit rijtje toegevoegd zal worden’.

De huidige hitte in Siberië is volgens Helsen een voorbeeld van extreme weeromstandigheden die steeds vaker voorkomen. Hij benadrukt dat het noordpoolgebied extra gevoelig is voor de verandering van het klimaat. Dit komt grotendeels omdat meer warmte wordt geabsorbeerd door de toenemende donkere oceaan, maar ook omdat het resterende zee-ijs dunner en fragieler is geworden.

‘Het zee-ijs krijgt geen kans meer om voldoende aan te groeien na een smeltseizoen.’

‘Normaal bestaat zee-ijs uit verschillende lagen die opgebouwd zijn gedurende meerdere jaren, maar uit recente metingen blijkt dat het ijs niet meer de kans krijgt om voldoende aan te groeien na een smeltseizoen. Het smelt dus gemakkelijker en is niet meer zo bestand tegen extreme weersituaties.’

De klimatoloog verwacht niet meteen een volledig ijsvrije Noordelijke IJszee, een gebeurtenis die onder wetenschappers het Blue Ocean Event wordt genoemd. Volgens de prognoses van de klimaatmodellen kan dat nog wel enkele decennia duren, maar over de huidige ontwikkelingen is Helsen weinig hoopvol. ‘De tendenzen zijn duidelijk en tonen aan dat de klimaatverstoring een versnelling hoger is geschakeld’, aldus Helsen.

Het ijsoppervlakte op 25 juli 2020 met in oranje lijnen het gemiddelde ijsoppervlak in de periode 1981-2010

© University of Colorado Boulder

Gevolgen voor klimaat wereldwijd

Wat er op de Noordpool gebeurt heeft rechtstreekse gevolgen voor het klimaat en het weer elders in de wereld. In de vorm van toenemende droogte en van verdere aangroei van broeikasgassen, bijvoorbeeld.

‘De periodes van aanhoudende droogte, die ook bij ons steeds vaker voorkomen, zijn veroorzaakt door de hogere temperatuur op de Noordpool. Want die leidt tot geblokkeerde weersituaties’, vertelt Samuel Helsen.

‘Doordat de Noordpool meer dan twee keer zo snel opwarmt dan de rest van de wereld, wordt het temperatuurcontrast tussen de pool en de evenaar kleiner. Dit temperatuurcontrast is een belangrijke motor voor de straalstroom. Dat is een gebied met hoge windsnelheden op grote hoogte in de atmosfeer, het drijft ons weer aan’, legt de klimaatwetenschapper uit.

‘Door de klimaatopwarming verzwakt de straalstroom geleidelijk en maakt hij meer “bochten” of “meanders”. Die doen blokkades in de atmosfeer ontstaan, waardoor bepaalde gebieden lang met eenzelfde weerpatroon te maken kunnen krijgen. Bij ons hebben we bijvoorbeeld vaker te maken met een continue aanvoer van hogedrukgebieden. Hierdoor is het vaker droog en krijgen we meer te maken met langere en intense hittegolven.’

De komende decennia kunnen significante hoeveelheden CO2 en methaan vrijkomen door het smelten van het ijs.

Ook de permafrost smelt, dat zijn de permanent bevroren bodems, in de gebieden rond de Noordpool. En dat heeft belangrijke globale gevolgen.

In die permafrost ligt een grote koolstofvoorraad opgeslagen. ‘De komende decennia kunnen significante hoeveelheden CO2 en methaan vrijkomen in de atmosfeer. Dat zou bijdragen tot een verdere opwarming’, weet Helsen. Daar komt nog bij dat methaangas als broeikasgas 25 keer sterker is dan CO2 en dus veel meer warmte bijhoudt.

In 2020 duikt het zee-ijs vroeger dan ooit onder de 6 miljoen vierkante kilometer (klik om te vergroten).

© Zack Labe

Balans 2020

Het smeltseizoen in de Noordelijkse IJszee duurt nog tot half september. Vanaf dan komt de zon niet meer op tot het volgende voorjaar.

Het met ijs bedekte zeeoppervlak is op dat moment het kleinst. Dan zullen klimatologen de definitieve balans voor 2020 opmaken. De maanden augustus en september zijn cruciaal voor eventueel herstel en om een nieuw laagterecord te vermijden.

Maar Labe en Helsen zijn het erover eens dat, als de huidige trend van het afsmelten van het zee-ijs zich doorzet, we op weg zijn naar een nieuw record. Dat ligt momenteel op een kleine 3,4 miljoen vierkante kilometer en dateert uit 2012, het vorige uitzonderlijke smeltjaar.