Oorlog in Tigray vernietigt mensenlevens én belangrijk werelderfgoed

Het eeuwenoude Ge’ez-schrift, dat bewaard wordt op de archeologische site in Yeha. De site zou recent geplunderd zijn door Eritrese soldaten.

© Meghana Kuppa

Bommen sloegen onlangs een gat in een van de oudste moskeeën ter wereld. Die bevindt zich in de Tigray-regio in Ethiopië, waar al meer dan twee maanden een vreselijke oorlog aan de gang is. Er zijn getuigenissen over mogelijke oorlogsmisdaden, maar ook over de verwoesting en diefstal van belangrijk werelderfgoed.

O

p dinsdag 15 december naderden soldaten de Maryam Tsion-kerk in Aksum, de culturele hoofdstad van Tigray. Het waren Ethiopische federale troepen en Amhaarse milities. De kerk zat vol. In en rond het gebouw bevonden zich mogelijk duizend mensen.

De oprukkende soldaten veroorzaakten veel commotie, ook al omdat de Maryam Tsion-kerk niet zomaar een kerk is. Ze zou, volgens de Ethiopiërs, de Bijbelse Ark van het Verbond huisvesten. Die Ark is een heilige kist waarin de twee stenen platen met daarop de tien geboden bewaard worden. Alleen een monnik, aangesteld als voogd, mag ze zien.

De troepen dwongen alle mensen het plein voor de kerk op. Daarna openden ze het vuur op de menigte. Volgens getuigen kwamen 750 mensen om. Al konden onafhankelijke onderzoeksgroepen dat getal nog niet verifiëren, want die worden nog steeds geweigerd door de Ethiopische regering.

Het kenniscentrum Europe External Programme with Africa (EEPA) berichtte meermaals over de confrontatie in zijn situatierapporten over de regio. Een getuige met ervaring in oorlogsgebieden sprak met mensen van het EEPA-kenniscentrum en zei dat hij ‘nog nooit zo’n mate van onmenselijkheid had meegemaakt.’

In oorlog

Mogelijk dachten de soldaten dat zich in de Maryam Tsion-kerk leden van het Tigray-Volksbevrijdingsfront schuilhielden. 'Wanneer je je in een kerk bevindt en je ongewapend bent, ben je normaal veilig in oorlogstijd. Dat dat nu niet het geval was, is een breuk met de Ethiopische traditie en een gevaarlijke situatie', zegt Martin Plaut, journalist en Ethiopië-kenner.

Bij de belangrijkste monumenten in de stad zijn obelisken van tot 33 meter hoog, die ongeveer 1700 jaar oud zijn.

Sinds 4 november vechten de Ethiopische en Eritrese legers, gesteund door Amhaarse milities, tegen het regionale Tigray-Volksbevrijdingsfront (Tigray People’s Liberation Front, het TPLF). Het conflict leidt een rampzalige humanitaire situatie in de regio. Al bijna 60.000 Tigreeërs zijn inmiddels gevlucht naar buurland Soedan. Volgens de Verenigde Naties hebben 2,3 miljoen mensen, meer dan de helft van de bevolking in de Tigray-regio, dringend humanitaire hulp nodig.

Naast mensen blijven ook belangrijke erfgoedsites niet gespaard van het geweld. De culturele hoofdstad van Tigray, Aksum, is de historische hoofdstad van het Aksumitische rijk. De archeologische sites in en rond Aksum staan op de lijst van Unesco-werelderfgoed.

Bij de belangrijkste Aksumitische monumenten in de stad staan de stèles, obelisken van tot 33 meter hoog die ongeveer 1700 jaar oud zijn. Ze zijn een symbool van de Ethiopische identiteit.

Het EEPA rapporteerde al zware gevechten in en rond Aksum. Door de uiterst schaarse berichten uit Tigray valt het nog te bezien in hoeverre deze belangrijke erfgoedsites zijn geraakt door het geweld.

In dit klooster op de archeologische Yeha-site worden eeuwenoude, waardevolle artefacten bewaard. Gevreesd wordt dat plunderende soldaten schade hebben aangericht op de site.

© Meghana Kuppa

Zorgwekkende verhalen uit Tigray

Het nieuws over het bloedbad in Aksum bereikte de buitenwereld pas begin januari. Grote delen van Tigray blijven immers afgesloten van het internet. Daarnaast laten de Ethiopische autoriteiten nog steeds geen journalisten toe in de regio. Er zijn steeds meer berichten over mogelijke oorlogsmisdaden en schade aan de infrastructuur, maar die zijn moeilijk te verifiëren.

‘Er zijn geen berichten dat de Maryam Tsion-kerk zou zijn geplunderd of vernield’, zegt journalist Martin Plaut. ‘Het is heel moeilijk om te weten te komen wat er zich juist afspeelt in de regio. Mensen moeten letterlijk honderden kilometers te voet afleggen om hun verhaal te kunnen vertellen.’

De weinige informatie die toch bekend raakt komt van Tigreeërs die, meestal te voet, Soedan bereiken of Mekele, de regionale hoofdstad van de Tigray-regio. Van daaruit kunnen ze foto’s, filmpjes en hun verhaal delen met journalisten of op sociale media. De meeste rapporten van het EEPA en het grootste deel van informatie over incidenten in het gebied steunen op deze getuigenissen.

Al-Nejashi-moskee geplunderd

Een historisch gebouw dat wél zeker beschadigd werd is de Al-Nejashi-moskee. De afgelopen weken ontstond verontwaardiging bij de Ethiopische diaspora en de internationale moslimgemeenschap toen berichten en foto’s werden verspreid van schade aan die historische moskee.

De Al-Nejashi is een van de oudste moskeeën van Afrika. Het EEPA meldde op 18 december dat de moskee gebombardeerd en geplunderd werd door Ethiopische en Eritrese soldaten. Verschillende mensen werden, ook volgens het kenniscentrum, gedood omdat ze het plunderen van de moskee wilden tegenhouden.

Religie en erfgoed in Ethiopië

Veel Ethiopiërs zijn religieus, geloof is er een belangrijk van de maatschappij. Atheïsme bestaat wel, maar is vaak taboe. In Ethiopië bevinden zich veel religieuze gebouwen en sites, die vaak relikwieën en heilige stukken bewaren van groot cultureel belang.

Volgens het World Factbook van de CIA is het christendom de grootste religie in Ethiopië, met 43,8 procent Ethiopisch orthodoxen, 22,8 procent protestanten en 0,7 procent katholieken. Ze worden gevolgd door de islam (31,3 procent van de Ethiopiërs). Er is ook een oude maar maar kleine joodse gemeenschap.

De aanval zou hebben plaatsgevonden op 26 november. Volgens een artikel van nieuwssite Middle East Eye werden er ook kunstvoorwerpen gestolen, zoals religieuze manuscripten, boeken en brieven die teruggaan tot de zevende eeuw. Een aansluitend gebouw met overblijfselen van volgelingen van de profeet Mohammed is ook beschadigd.

Pas nadat de foto’s van de vernietiging verspreid waren, wilde de Ethiopische regering bevestigen dat de vernieling had plaatsgevonden en beloofde ze het gebouw te laten herstellen.

Al Nejashi, the oldest mosque in Africa and a UNESCO inscribed Tigray’s world heritage, is destroyed by war criminals Isaias Afeworki of Eritrea and @AbiyAhmedAli. #TigrayGenocide pic.twitter.com/L2AsDtU4ya

— Alula Solomon (@Alula_Solomon) January 1, 2021

De regering zegt dat ze de moskee aanviel nadat Tigray-soldaten er loopgraven rond hadden gegraven. Op deze verklaring na zijn de verdere omstandigheden van het incident nog niet bekend. Zeker is wel dat het conflict met deze aanval ook een van de meest gerespecteerde religieuze erfgoedsites van Ethiopië heeft getroffen.

De Maryam Tsion-kerk en de Al Nejashi-moskee zijn de meest heilige plaatsen voor respectievelijk christenen en moslims in Ethiopië. Volgens journalist Martin Plaut zijn ‘de incidenten rond deze erfgoedsites een belangrijke reden waarom journalisten en media de regio niet binnen mogen. Dat gebeurt enkel wanneer er iets te verbergen is.’

Plunderingen

Al sinds het begin van de recente oorlog rapporteert het EEPA ernstige plunderingen in Tigray. Soldaten houden rooftochten: ze halen woningen leeg (en nemen daarbij zelfs ramen en deuren mee) en stelen belangrijk cultureel erfgoed uit kerken, moskeeën, kloosters en van archeologische sites.

Een belangrijke archeologische site waar geplunderd werd is die in Yeha in het noordoosten van Tigray, vijftig kilometer ten oosten van Aksum. Daar bevindt zich het oudste staande bouwwerk in Ethiopië, de tempel van Yeha. De tempel zou rond 700 voor Christus gebouwd zijn. Bovendien is er in Yeha een Ethiopisch-orthodox klooster waar oude Ethiopische christelijke geschriften bewaard worden.

Het oudste staande bouwwerk in Ethiopië, de tempel van Yeha. Hij zou rond 700 voor Christus gebouwd zijn. De sita van Yeha, waar hij zich bevindt, wordt bedreigd door de aanhoudende oorlog in de regio.

© Meghana Kuppa

Een liturgische tekst in het Ge'ez-schrift, dat bewaard wordt in een Ethiopisch-orthodox klooster op de archeologische site Yeha.

© Meghana Kuppa

Getuigen vertellen dat de kerk op de archeologische site van Yeha geplunderd werd door Eritrese troepen, zo staat te lezen in een EEPA-situatierapport van 31 december. De school in Yeha, waar mensen onderdak zochten, zou ook gebombardeerd zijn. Over slachtoffers is niets geweten. ‘Er heeft vernieling of plundering plaatsgevonden in Yeha, maar het is niet duidelijk wat er juist is gebeurd’, zegt Martin Plaut.

Wat er precies in Yeha is gebeurd, is niet bekend. Maar er zijn veel berichten over rituele boeken en andere artefacten die gestolen worden uit religieuze gebouwen, zoals de Al-Nejashi-moskee. De kans dat ook in Yeha oude geschriften gestolen of vernield zijn, is reëel.

De rol van buurland Eritrea

Volgens getuigen spelen Eritrese troepen een hoofdrol in de plunderingen van Tigray. ‘Voor de oorlog uitbrak, waren er Eritrese vrachtwagens gestationeerd op de grens met Tigray’, vertelt Martin Plaut. ‘We wisten niet waarom. Maar onlangs waren er meldingen van vrachtwagens vol goederen uit Tigray die de regio verlieten, richting magazijnen in Eritrea. Lokale kerkleiders vragen om niets van die eigendommen uit Tigray te kopen, moesten ze verkocht worden.’

Het conflict tussen de leiders van Eritrea en de Tigray-regio gaat terug tot de revolutionaire oorlog in de jaren 1990 tegen het communistische Derg-regime. Het Eritrese People’s Liberation Front (EPLF) vocht toen zij aan zij met het Tigray-Volksbevrijdingsfront (TPLF). Maar uiteindelijk kwam er een breuk tussen de twee partijen en ging Eritrea als onafhankelijke staat verder.

Sinds Abiy Ahmed aantrad als eerste minister van Ethiopië, in 2018, en sinds het TPLF aan belang verloor in de Ethiopische politiek, is er een verbond ontstaan tussen Abiy Ahmed en de Eritrese president Isaias Afewerki. Zij hebben een gezamenlijke afkeer van de TPLF. Dat Eritrea nu beschuldigd wordt van grootschalige plunderingen in Tigray lijkt een verderzetting van de oude vete tussen het EPLF en het TPLF.