Poolse activisten helpen Oekraïense vrouwen aan abortus, op eigen risico

Er wordt al enkele jaren stevig geprotesteerd tegen de strenge Poolse anti-abortuswetten.

Sabrina Gröschke (CC BY-NC-ND 2.0)

De dood van een echtgenoot in een oorlog, verkrachting door Russische soldaten of een onzekere toekomst als vluchteling… Het zijn enkele van de redenen waarom Oekraïense vrouwen in buurland Polen een abortus zoeken.

Nadat Rusland in februari Oekraïne binnenviel en miljoenen burgers naar het westen vluchtten, zagen Poolse mensenrechtenorganisaties een golf van oproepen van Oekraïners die een abortus wilden. Eén groep, de Foundation for Women and Family Planning (Federa), heeft zelfs een speciale hulplijn opgericht.

‘Er was een vrouw die al op jonge leeftijd zwanger was en ze huilde aan de telefoon’, zegt Antonina Lewandowska, die telefoontjes van Poolse en Oekraïense vrouwen behandelt.

‘Het was een heel moeilijk gesprek omdat ze doodsbang was. Ze bleef maar zeggen dat ze hulp nodig had. Maar vanwege de taalbarrière kon ze gewoon niet uitleggen wat voor soort hulp.’

Zwangere vrouwen overleden

Lewandowska heeft geen gemakkelijke taak. De hoogste rechtbank van Polen oordeelde in 2020 dat abortussen als gevolg van foetale afwijkingen ongrondwettelijk zijn. Daardoor werden de al strenge Poolse anti-abortuswetten nog verder aangescherpt.

Abortus is alleen nog toegestaan als het leven of de gezondheid van een vrouw in gevaar is, of in geval van verkrachting en incest.

Abortus is er alleen nog toegestaan als het leven of de gezondheid van een vrouw in gevaar is, of in geval van verkrachting en incest. Maar volgens actievoerders is het ook op die juridische gronden buitengewoon moeilijk om abortus mogelijk te maken.

Federa voorziet in psychologische begeleiding en juridisch advies voor vrouwen in nood. Ze brengen hun cliënten in contact met groepen elders in Europa die pillen naar Polen kunnen sturen, of organiseren reizen naar plaatsen zoals Nederland of Duitsland om een abortus te ondergaan.

Toen de beperkingen in 2021 van kracht werden, gingen tienduizenden Polen de straten van Warschau op. Sindsdien zijn minstens drie zwangere vrouwen overleden omdat medisch personeel weigerde een abortus toe te dienen, zegt Human Rights Watch.

In een verklaring per e-mail herhaalt het Poolse ministerie van Volksgezondheid dat abortus alleen is toegestaan in geval van verkrachting en incest of wanneer het leven of de gezondheid van een vrouw in gevaar is.

Ondergrondse netwerken

De uitdagingen waarmee vrouwen die abortus willen plegen in Polen worden geconfronteerd, zullen nu waarschijnlijk ook in de Verenigde Staten opduiken. Daar heeft het Hooggerechtshof in juni het grondwettelijk recht op abortus vernietigd. Dat heeft er al toe geleid dat een vijftiental staten lokale verboden invoerden.

Rechtengroepen in conservatieve Amerikaanse staten vertrouwen nu op vergelijkbare ondergrondse netwerken in progressieve buurlanden of landen als Mexico en Canada om medische zorg of pillen per post te verstrekken. Het helpen van vrouwen in nood kan echter hoge persoonlijke kosten met zich meebrengen.

‘Ik weet precies hoe het is en hoe het voelt om in zulke omstandigheden te leven.’
Activiste Justyna Wydrzynska

De Poolse activiste Justyna Wydrzynska moet op 14 juli terechtstaan voor het faciliteren van een abortus. Ze gaf vorig jaar haar eigen pillen door aan een vrouw in een gewelddadige relatie, die wanhopig haar zwangerschap wilde beëindigen.

Ondanks het juridische risico zegt Wydrzynska dat ze zich genoodzaakt voelde om de vrouw de pillen te geven.

‘Ik heb zelf ook ervaring met het leven in een gewelddadige relatie met een zeer controlerende partner’, zegt Wydrzynska. Ze is mede-oprichtster van Abortion Dream Team, dat Poolse vrouwen adviseert hoe ze veilig abortuspillen kunnen vinden en nemen. ‘Ik weet precies hoe het is en hoe het voelt om in zulke omstandigheden te leven.’

Wydrzynska zegt dat de partner van de vrouw ontdekte dat ze abortushulp kreeg en de politie belde. Wydrzynska riskeert nu een gevangenisstraf van maximaal drie jaar.

Een vrouw kan in Polen niet worden vervolgd voor het afbreken van een zwangerschap. Maar wie een abortus uitvoert of daarbij helpt, kan een gevangenisstraf krijgen.

Precaire reproductieve rechten

Een van de belangrijkste groepen waarmee de Poolse actievoerders samenwerken, is het in 2019 opgerichte pan-Europese Abortion Without Borders-netwerk. Deze groep biedt informatie, financiering, vertaaldiensten, accommodatie en reisadvies.

‘Wat alle vluchtelingen ons vertellen, is hoe geschokt ze zijn over de situatie in Polen.’
- Activiste Zuzanna Dziuban

Het heeft sinds maart meer dan 550 Oekraïense vluchtelingen in Polen geholpen door informatie te verstrekken, abortuspillen te voorzien of vrouwen te helpen naar klinieken in het buitenland te reizen.

‘Wat alle vluchtelingen ons vertellen, is hoe geschokt ze zijn over de situatie in Polen’, zegt Zuzanna Dziuban van het in Berlijn gevestigde Ciocia Basia. Die organisatie maakt deel uit van het netwerk. ‘Ze realiseerden zich niet dat een land dat zogenaamd democratisch en Europees is, dit soort restrictieve abortuswetten heeft.’

Daarmee verwijst ze naar degenen die vanuit Polen naar Duitsland waren gereisd om een abortus te ondergaan. Polen is het enige Europese land, afgezien van het mediterrane eiland Malta, dat de toegang tot abortus streng beperkt.

Dziuban zegt dat de vernietiging van het grondwettelijk recht op abortus in de Verenigde Staten aantoont hoe reproductieve rechten overal ter wereld gemakkelijk kunnen worden teruggedraaid.

‘Als er één ding is dat we hebben geleerd is dat het ons op elk moment kan worden afgenomen, waar we ook zijn’, aldus Dziuban.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation