Poolse activiste riskeert twee jaar cel voor verspreiding Mariabeeld met regenboogaureool

Maandag om 6 uur ‘s ochtends vielen politieagenten het appartement van activiste Elżbieta Podleśna in Warschau binnen. Ze namen haar laptop, mobiele telefoon en geheugenkaarten in beslag. De openbare aanklager beschuldigt haar van ‘de ontheiliging van het beeld van de Zwarte Madonna van Częstochowa’.

Het beroemde veertiende-eeuwse icoon van de Zwarte Madonna staat in het Jasna Góra-klooster in Częstochowa. Het klooster is UNESCO-werelderfgoed en wordt beschouwd als de heiligste katholieke site van Polen. Eind april doken zelfklevers van de Zwarte Madonna met regenboogaureool op rond een kerk in de stad Płock.

Elżbieta Podleśna is niet degene die de afbeelding maakte. Tijdens de huiszoeking zouden de agenten foto’s van het beeld hebben gevonden op Podleśna’s laptop en telefoon. ‘Na analyse van het materiaal stelden de agenten vast dat deze persoon betrokken kan zijn bij deze misdaad’, zei een politiewoordvoerder. Dat is het enige bewijs dat de politie tegen haar aanvoert.

‘Er is geen enkel bewijs van een misdaad, enkel een gefabriceerde aanklacht’, zegt Amnesty International-onderzoekster Barbora Cernusakova. ‘We kunnen niet anders dan besluiten dat mensenrechtenactiviste Elżbieta Podleśna vastgehouden werd wegens haar activisme na haar terugkeer van een Amnesty-reis naar België en Nederland.’

Op 2 mei had ze in Gent nog deelgenomen aan een panelgesprek van MO* en Amnesty Vlaanderen over de vervolging van activisten in Polen.

‘Buiten een rechtszaak uit 2002 ken ik geen andere zaken van vervolging wegens beledigen van religieuze gevoelens.’

Podleśna is een bekend gezicht van Amnesty-campagnes en loopt al een aantal jaar in het vizier van de Poolse overheid. Ze neemt vaak deel aan blokkades van ultranationalistische marsen in Polen. Daarvoor lopen al ongeveer 13 rechtszaken tegen haar, wegens ‘verstoring van een wettige demonstraties’. Ze riskeert vooral administratieve geldboetes. Deze keer hangt haar een straf van twee jaar cel boven het hoofd. Ze wordt beschuldigd op basis van artikel 196 van de Strafwet: ‘Belediging van religieuze gevoelens’.

Poolse activisten vrezen dat deze aanklacht een manier is om Podleśna te intimideren. ‘Ik kan de tel niet meer bijhouden van hoeveel rechtszaken er tegen mij lopen’, zei Podleśna tijdens de gespreksavond van MO* en Amnesty. ‘Ik heb er al vaak aan gedacht om mijn activisme te stoppen, want het is bijzonder vermoeiend.’

Het Poolse gerecht roept artikel 196 van de Strafwet niet vaak in. In 2002, vijf jaar voor de toetreding van Polen tot de Europese Unie, begon een rechtszaak tegen kunstenares Dorota Nieznalska. Ze had een installatie gemaakt met een foto van een penis op een kruis.

‘Buiten de zaak tegen Nieznalska ken ik geen andere zaken’, zegt Izabel Maciejewska, een kunstenares die vaak LGBT-symbolen gebruikt in haar werken en die zelf ook juridisch vervolgd wordt wegens haar kunst. ‘Misschien waren er voorlopig nog maar weinig veroordelingen, maar kunstenaars en activisten die werken rond LGBT-rechten worden steeds vaker vervolgd.’

Het gebruik van artikel 196 kan deel zijn van het groeiende autoritarisme en zelfs theocratie in Polen. Het gerecht trad immers op na vragen van ultraconservatieve katholieke lobbygroepen. De arrestatie van Podleśna werd gisteren bovendien openlijk toegejuicht door minister van Binnenlandse Zaken Joachim Brudziński (PiS).

Gespreksavond ‘Het einde van de Poolse rechtsstaat?’ met Elżbieta Podłesna (tweede van links) in Gent op 2 mei 2019

Autocratie?

‘We danken de politie voor de succesvolle opsporing en aanhouding van een persoon die verantwoordelijk wordt geacht voor de ontheiliging van de afbeelding van de Heilige Maria, een van de heiligste iconen voor de Poolse bevolking’, schreef minister Brudziński vrijwel onmiddellijk na de politieactie.

In een andere tweet schreef de minister: ‘De aanhouding van deze persoon was al een tijdje gepland, maar ze was in het buitenland. Vandaag zal ze aangeklaagd worden op basis van artikel 196 van de Strafwet.’

De minister bedankte de politie voor ‘de aanhouding van een persoon die verantwoordelijk wordt geacht voor de ontheiliging van de afbeelding van de Heilige Maria’.

Het is ongebruikelijk dat een minister commentaar geeft op de gerechtelijke vervolging van een burger. Het kan de indruk wekken dat het gaat om een politieke vervolging door de partij PiS.

Een maand geleden lanceerde regeringspartij PiS na hun partijconventie een nieuwe anti-LGBT campagne als onderdeel van hun campagne voor de Europese verkiezingen. ‘We hebben te maken met een aanval op het gezin en kinderen — de seksualisering van kinderen, die hele LBGT-beweging’, zei PiS-leider Jarosław Kaczyński toen. ‘Dit wordt geïmporteerd, maar het bedreigt onze identiteit, onze natie, het voortbestaan van de Poolse staat.’

PiS heeft de absolute meerderheid in het parlement en bracht het Poolse gerecht in grote mate onder haar controle. Dat laat de partij toe om vervolgingen om politieke redenen op gang te trekken, bijvoorbeeld als de partij het nodig acht om in een politieke verkiezingscampagne een propagandaboodschap uit te sturen.

‘De regering richtte zelfs een disciplinaire commissie op die rechters bestraft die vervolgde activisten vrijspreken’, zei Amnesty-onderzoekster Barbora Cernusakova tijdens de gespreksavond in Gent. Cernusakova documenteerde hoe de afbouw van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht leidt tot mensenrechtenschendingen tegen activisten die hun recht op vrije meningsuiting uitoefenen en rechters die hen vrijspreken.

Elżbieta Podłesna

© Amnesty International/Lizet van de Kamp

Theocratie?

De Poolse journaliste Klementyna Suchanow doet al jaren onderzoek naar de schending van een andere hoeksteen van de seculiere, liberale democratische rechtsstaat: de scheiding tussen kerk en staat, en de politieke invloed van ultraconservatieve religieus-politieke lobbygroepen op de Poolse en Europese politiek.

‘De afgelopen jaren zijn de aanvallen van gewelddadige extremistische groepen op de LGBT-gemeenschap toegenomen, net als de juridische intimidatie. De bevolking maakt niet zoveel problemen van de LGBT-gemeenschap’, zegt Suchanow. ‘De samenleving zelf is niet ultraconservatief. Steun voor de liberalisering van de abortuswetgeving is de afgelopen vier jaar bijvoorbeeld verdubbeld van 30% naar 60%, mede door de extreme reacties van PiS op de Nationale Vrouwenstaking.’

Die Vrouwenstaking trok in 2016 de massaprotesten op gang tegen een wetsvoorstel over een totaalverbod op abortus. Dat wetsvoorstel kwam er op aangeven van dezelfde ultraconservatieve lobbygroepen die nu aandrongen op gerechtelijke stappen tegen het Mariabeeld met regenboogaureool. ‘Ik weet dat Ordo Iuris de drijvende kracht is achter de juridische intimidatie’, zegt Suchanow.

Opvallend is dat de ultraconservatieve katholieke lobbygroepen die aanstuurden op gerechtelijke stappen onmiddellijk goedkeurend reageerden op de arrestatie van Podleśna.

Ordo Iuris is een lobbygroep verbonden met de wereldwijde fascistisch-katholieke organisatie Tradição Família e Propriedade (TFP).

Opvallend is ook dat de ultraconservatieve Stichting Leven en Familie, die samenwerkt met Ordo Iuris en die de zaak aan het rollen bracht, ook als eerste reageerde op de arrestatie van Podleśna. ‘We zullen verdere stappen hierrond overwegen. We zijn blij dat de staat dankzij onze acties procedures opstart procedures en vlot werkt’, reageerde Kaja Godek op de tweets van minister Brudziński.

Dat wekt de indruk dat de staat zijn bestraffingsapparaat hanteert op aangeven van ultraconservatieve katholieke drukkingsgroepen. Minister Brudziński versterkte die indruk door op Twitter te schrijven: ‘Sprookjes over vrijheid en verdraagzaamheid betekenen niet dat iemand de religieuze gevoelens van gelovigen mag beledigen.’

Kaja Godek was degene die op 27 april op Twitter schreef dat ze afbeeldingen van Moeder Maria met regenboogaureool had aangetroffen op vuilnisbakken rond een kerk in Płock. ‘Dit is een daad van agressie en ontheiliging door de LGBT-gemeenschap! Vreselijk!’, schreef ze erbij.

Godek is ook politica voor de partij van Janusz Korwin-Mikke, het Poolse Europarlementslid dat in het Europese Parlement zei dat ‘vrouwen minder zouden moeten verdienen dan mannen omdat ze zwakker zijn’.

Jerzy Kwasniewski, een medewerker van Ordo Iuris, reageerde dat ze deze ‘aanval’ zouden opnemen in het rapport van hun ‘Centrum voor Religieuze Vrijheid’ over ‘misdaden van christianofobie’. En dat ze gerechtelijke stappen zouden ondernemen.

Ook de Poolse Katholieke Kerk reageerde. ‘Deze gebeurtenis vervult de Polen met pijn en angst’, zei Fr. Paweł Rytel-Andrianik, woordvoerder van het Poolse episcopaat.

Pools onderzoeksjournaliste Klementyna Suchanow

© Xander Stockmans

Europees netwerk

‘Ordo Iuris behoort tot een wereldwijd netwerk van ultraconservatieve en fundamentalistische christelijke organisaties’, zegt Suchanow.

‘Sinds 2014 is een informeel netwerk actief onder de naam Agenda Europe. Organisaties en politici uit meer dan dertig Europese landen werken strategieën uit om de wetten rond seksuele en reproductieve rechten en familierecht in Europa terug te draaien. Ze willen het recht op echtscheiding, het recht op anticonceptie en abortus, en gelijke rechten voor de LGBT-gemeenschap afschaffen of blokkeren.’

Organisaties binnen het Agenda Europe-netwerk zitten achter het mislukte Poolse wetsvoorstel van 2016 om abortus te verbieden, en achter het mislukte referendum tegen het homohuwelijk in Roemenië van oktober 2018.

‘Agenda Europe is het informele netwerk van Europese organisaties en politici die kennis uitwisselen over hoe ze seksuele en reproductieve rechten in Europa kunnen terugdraaien.’

Suchanow kreeg een lijst in handen met alle namen van mensen die op een geheime Google-groep van Agenda Europe zijn aangesloten. Op de lijst, die MO* kon inkijken, staan ministers, parlementsleden, openbare aanklagers, ambtenaren van Europese instellingen, denktanks, ngo’s, leden van politieke partijen, academici. Binnen die Google-groep wisselen ze documenten, ideeën en strategieën uit. ‘Daaruit blijkt dat ze onder elkaar hebben afgesproken om de politiek correcte taal van de mensenrechten en burgerparticipatie van de Verenigde Naties te gebruiken om hun ideologie te verhullen.’

‘Ze gebruiken het mensenrechtendiscours en draaien het om. Bijvoorbeeld, dat conservatieven vervolgd en verdrukt worden door de progressieve elite. De Amerikaanse historicus Timothy Snyder noemt dit fenomeen psycho-fascisme.’

‘Ze ontwikkelen ook juridische strategieën om wetgeving te veranderen en wisselen juridische kennis uit. Ordo Iuris is niet voor niets een juridische organisatie. Het is geen toeval dat de ene dag in Polen een wetsvoorstel verschijnt over de decriminalisering van huiselijk geweld tegen vrouwen, en dat het later in Italië in een andere vorm opduikt.’

Veel van de aangesloten organisaties en individuen waren in maart aanwezig tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het World Congress of Families in de Italiaanse stad Verona. De Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini (Lega) hield er een toespraak.

Salvini probeert de Poolse regeringspartij PiS al maandenlang te overtuigen om zich aan te sluiten bij de nieuwe parlementaire groep die hij na de verkiezingen in het Europees Parlement wil vormen: de Europese Alliantie van Volkeren en Naties. Op dit moment zit PiS in een andere groep, namelijk de ECR, waar ook de N-VA in zit.

‘Denk niet dat Polen een achterlijk land is. Wij zijn Europa. Jullie zijn Europa. Wat in Polen gebeurt, gebeurt in Europa en in België.’

‘Wees aandachtig voor wat er in België gebeurt’, zei Podleśna tijdens de gespreksavond van MO* en Amnesty. ‘Denk niet dat Polen een achterlijk land is. Wij zijn Europa. Jullie zijn Europa. Wat in Polen gebeurt, gebeurt in Europa en in België.’ De traditionalistische retoriek van de ‘verdediging van familiewaarden’ of ‘westerse waarden’, het identitaire discours, de verwijzing naar een vermeende zelfhaat van progressieven die zouden toegeven aan de islam of ongecontroleerde massamigratie — Theo Franckens “weg met ons”  — zien we in België terugkeren bij de N-VA en het Vlaams Belang.