#MeToo in Egypte: ‘Progressieve ideeën winnen terrein, maar dat brengt nog geen democratie’

© Reuters / Amr Abdallah Dalsh

Meer dan 150 getuigenissen over seksueel misbruik door één student tegenover de arrestaties van 9 vrouwen omwille van ‘losbandige’ video’s op sociale media, deden in Egypte een nieuwe #MeToo-golf ontstaan. Volgens activisten is een feministisch bewustzijn mainstream geworden. ‘Maar over misbruik praten, vergt veel lef. En we kunnen ons nog steeds niet politiek uitspreken.’

‘Er is sprake van een collectief trauma onder Egyptische vrouwen op vlak van seksueel geweld’, zegt wetenschapper en vrouwenrechtenactiviste Kholoud Saber. Seksueel geweld is een dagelijkse realiteit voor vrouwen in alle lagen van de samenleving en tussen verschillende klassen, geografische plaatsen en generaties.

Dat bleek ook uit onderzoek van de Thomson Reuters Foundation uit 2017, dat de Egyptische hoofdstad Caïro uitriep tot ‘de gevaarlijkste stad voor vrouwen’. Ook al in 2013 kwam een VN-rapport uit waaruit bleek dat 99,3 procent van de vrouwen in Caïro seksuele intimidatie ervaart. Afgelopen weken waarde een nieuwe #MeToo-golf door Egypte. Meer dan 150 vrouwen beschuldigden de 21-jarige student Ahmed Bassem Zaki van intimidatie, aanranding en verkrachting.

Het Instagram-account @Assaultpolice verzamelde getuigenissen en bracht ze naar buiten. Een van de slachtoffers beschrijft hoe Ahmed Bassem Zaki haar anaal verkrachtte en ze daar een botbreuk en aambeien aan overhield. De getuigenis van een ander slachtoffer leest: ‘Wanneer ik besefte dat we in zijn kamer waren, raakte ik in paniek en begon ik fel te ademen. Ik zei hem dat ik weg moest waarop het me lukte om zijn kamer te verlaten. Maar hij greep me bij mijn haren en gooide me op de grond. Hij knoopte mijn broek los. Ik trilde en huilde en kreeg een paniekaanval. Ik probeerde te schreeuwen maar er kwam geen geluid uit.’

De Egyptische Nationale Raad voor Vrouwen riep de openbaar aanklager op onderzoek te doen en moedigde slachtoffers aan een officiële aanklacht in te dienen. Meerdere vrouwen gaven daaraan gehoor. Op zaterdag 4 juli werd de verdachte gearresteerd. Hij zit nu in voorlopige hechtenis.

Dubbele moraal

Dat de Egyptische overheid daarna snel actie ondernam is opmerkelijk. Het zette een onderzoek op, nam de getuigenissen van slachtoffers serieus, arresteerde de verdachte en stelde een nieuwe wet voor om de identiteit van slachtoffers van seksueel geweld beter te beschermen.

Maar die snelle actie staat haaks op de recente arrestaties van 9 vrouwen die videos op het sociale medium TikTok plaatsten. Zij worden beschuldigd van losbandigheid en het schenden van Egyptische familiewaarden, door hun uiterlijk, de kledingkeuze en dansbewegingen in de videos. De basis van de beschuldigingen is een controversiële wet tegen cybercriminaliteit uit 2018.

Vooral de zaak van Menna Abdel Aziz deed veel stof opwaaien. In mei plaatste zij een video op TikTok waarin ze een 25-jarige man ervan beschuldigde haar te hebben verkracht, terwijl zijn handlangers haar in elkaar sloegen. De mannen werden opgepakt en Abdel Aziz legde als slachtoffer een verklaring af.

‘Onduidelijke wetten over het “schenden van familiewaarden” kunnen op elk willekeurig moment tegen iedereen, maar vooral vrouwen worden ingezet.’

Maar al snel draaiden de rollen om. Abdel Aziz werd opgepakt en beschuldigd van het “misbruiken van sociale media, aansporen tot losbandigheid en het schenden van Egyptische familiewaarden”. ‘Zo’n arrestaties roepen veel vragen op over onduidelijke en ongedefinieerde labels als “het schenden van Egyptische familiewaarden of moraal” en hoe die op elk willekeurig moment tegen iedereen gebruikt kunnen worden. Vooral tegen vrouwen’, zegt Saber.

Vorige maandag lanceerden Egyptische activisten een digitale campagne en petitie voor de vrijlating van de vrouwelijke TikTok-gebruikers. Een andere petitie van de Cairo Foundation for Development & Law pleit voor een nieuwe wet tegen geweld tegen vrouwen waarin definities en concepten duidelijk worden vastgelegd om misbruik te voorkomen.

Volgens Saber laat die dubbele moraal en tegenstrijdige actie van de overheid zien dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen vrouwen van verschillende sociaaleconomische achtergronden. De negen vrouwelijke TikTok-gebruikers komen vooral uit de lage en middenklasse, terwijl de vrouwen die zich uitspraken tegen Ahmed Bassem Zaki vooral uit de hogere klasse komen.

‘Het is erg karakteristiek voor president Sisi’s standpunt over vrouwen’, meent Elham Eidarous. Volgens de activiste en lid van “Brood en Vrijheid”, een oppositiepartij, is dit geen nieuwe ontwikkeling. Ze wijst erop dat de president praat over “de sterke en geweldige vrouwen van Egypte” en en pleit voor een eind aan het geweld tegen vrouwen, terwijl de staat hier tegelijkertijd zelf aan bijdraagt.

Mainstream feministisch bewustzijn

‘Het heeft te maken met het bewaren van de publieke orde en het behouden van het imago van de staat. In het geval van de vrouwelijke TikTok-gebruikers gebeurt dat vanuit een conservatief standpunt en in het geval van Ahmed Bassem Zaki vanuit het idee dat de vrouwen van dit land beschermd moeten worden. Woede over de acties van Ahmed Bassem Zaki in de hogere klasse van de samenleving draagt daaraan bij.’

Onder vrouwen en jongeren groeit het feministisch bewustzijn, merken Saber en Eidarous. Het zijn niet langer alleen vrouwenrechtenactivisten die zich uitspreken, zegt Saber. Het is meer mainstream. Vrouwen van verschillende achtergronden en met verschillende opvattingen praten nu over hun ervaringen met seksueel geweld.

‘Vrouwen tonen enorm veel lef door te praten over daders en de details van het misbruik.’

Ook opvallend is volgens Saber het hoge aantal getuigenissen van de afgelopen twee weken en de details ervan. ‘Vrouwen toonden enorm veel lef door te praten over de daders, hun namen te publiceren, en details te noemen die gewoonlijk kritiek uitlokken of gebruikt worden om de schuld bij vrouwen te leggen. Bijvoorbeeld dat ze in privésfeer samen waren met de dader, alcohol dronken of een relatie hadden. Praten over seksueel geweld is nog steeds een taboe, maar het wordt wel minder.’

Egyptische jongeren spreken zich steeds vaker uit, laat Eidarous weten. Dat is vooral te zien op sociale media. ‘Vorige maand ontketende de dood van Sarah Hegazy, een LGBTQI-activiste, een heftig debat. Er waren veel uitingen van homofobie en aansporing tot geweld. Maar toch was ik blij, want er waren ook mensen die haar verdedigden’, zegt Eidarous. Ze vergelijkt het verder met het Queen Boat-incident in 2001 toen 52 homoseksuele mannen werden opgepakt in een drijvende gay-nachtclub in Caïro. ‘Toen was de situatie anders. Niemand durfde hen te verdedigen op een handjevol mensenrechtenadvocaten na. Niemand durfde zich openlijk af te vragen waarom deze mensen werden opgepakt.’

‘Progressieve ideeën winnen terrein’, zegt Eidarous. ‘Maar het probleem is dat we geen democratie hebben. Feministische activisten kunnen zich daarom niet politiek uitspreken. We kunnen geen wetten veranderen. We worden beroofd van onze democratische middelen. We mogen niet samenkomen op straat komen of een protest organiseren. We mogen geen persconferentie houden. We mogen niet van deur tot deur bij mensen langsgaan. Natuurlijk wordt het groeiende feministisch bewustzijn ook nu geconfronteerd met sterke conservatieve, reactionaire, en misogyne krachten uit verschillende sectoren. Dat gebeurt allemaal te midden van een situatie die volkomen ondemocratisch is en waarin een enorm gebrek is aan vrijheden en rechten’, zegt Eidarous. ‘Het conflict is volgens mij nog nooit zo intens geweest.’