De Russische president Vladimir Poetin heeft de paspoorten van de pro-Russische Volksrepublieken Donetsk en Loegansk in Oost-Oekraïne erkend. Het zou wel eens kunnen dat een hereniging van het land niet meer mogelijk is, na deze nieuwe stap naar aansluiting op Rusland.
‘De Oekraïense overheid beschouwt mij als een terrorist, gewoon omdat ik in mijn eigen thuisstad blijf wonen. Maar denk je dat wij het leuk vinden om door het leven te moeten gaan met een paspoort van een land dat door niemand erkend wordt? Ik wil niets liever dan het Oekraïense paspoort behouden’, zei Olga, een moeder, toen ze het nieuwe paspoort van de Volksrepubliek in ontvangst nam.
© Jürgen Augusteyns
Reizen tussen de separatistische regio’s van Oost-Oekraïne en de rest van het land is bijzonder moeilijk. Al drie jaar lang moeten de inwoners de urenlange wachtrijen en bureaucratie aan de nieuwe grens trotseren om familie aan de andere kant te bezoeken, of hun pensioen op te halen. Het niemandsland tussen beide gebieden ligt bezaaid met landmijnen.
Reizen tussen Oost-Oekraïne en Rusland is vanaf gisteren dan weer makkelijker geworden voor de inwoners van de separatistische regio’s, de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk.
Het decreet van het Kremlin van 18 februari 2017 luidt als volgt: ‘Met het oog op de rechten en vrijheden van individuen, en in overeenstemming met de beginselen van het internationaal humanitair recht, stellen wij tijdelijk vast, tot een politieke oplossing voor de situatie in sommige regio’s van Donetsk en Loegansk is bereikt op basis van de Minsk overeenkomsten: identiteitspapieren, diploma’s, geboorte- en overlijdensakten afgeleverd door de bevoegde instanties in de genoemde zones worden als geldig erkend door Rusland.’
De eerste zin van het decreet is dezelfde als de verklaring waarin Rusland in 2008 de onafhankelijkheid van de separatistische Georgische regio’s Abchazië en Zuid-Ossetië erkende.
Het Russische decreet over de erkenning van de paspoorten van de pro-Russische separatisten in Oost-Oekraïne kwam er uitgerekend op de dag van de toespraak van Russisch minister van Buitenlandse Zaken Sergey Lavrov tijdens de veiligheidsconferentie in München.
Image source: MSC / Koerner
Dat is een revolutionaire maatregel, ook al is hij “tijdelijk”. De Minsk-vredesakkoorden van februari 2015 voorzien dat de Oekraïense regering opnieuw de controle vestigt in de afgescheiden regio’s en over de grens met Rusland, en dat de regio’s een graad van autonomie krijgen.
Steffen Seibert, woordvoerder van de Duitse regering, en de Oekraïense president Petro Porosjenko hebben de unilaterale stap van Rusland veroordeeld als een “totaal onaanvaardbare schending van de akkoorden”.
Vorige maand braken opnieuw gevechten uit. Er was nochtans een lichtpuntje in september vorig jaar, toen de separatisten een eenzijdig staakt-het-vuren aankondigden en de centrale regering in Kiev autonomie beloofde.
De bitterheid bij de burgers in de afgescheiden republieken gaat diep. Ze leven al drie jaar onder de dreiging van de bommen en de economische boycot van de Oekraïense regering, de regering van hun eigen land, waarmee ze opnieuw zouden moeten herenigen.
Vele inwoners willen eindelijk loskomen uit de isolatie waarin ze al drie jaar leven. Als dat niet kan in Oekraïne, dan in een aansluiting op Rusland.
Deze bitterheid maakt dat de bevolking unilaterale Russische stappen van aansluiting op Rusland verwelkomt. Vele inwoners willen eindelijk hun leven weer oppikken en loskomen uit de isolatie waarin ze al drie jaar leven. Als dat niet kan in Oekraïne, dan in een aansluiting op Rusland.
De Russische erkenning van de paspoorten van de niet-erkende republieken toont dat deze separatistische regio’s geen deel van een unitair Oekraïne meer zullen worden, ook al gaan de publieke verklaringen van de Oekraïense president Petro Porosjenko en de Duitse Bondskandelier Angela Merkel in een andere richting.
‘Ik zie president Porosjenko hier voor me neen knikken’, zei Merkel afgelopen weekend tijdens de jaarlijkse veiligheidsconferentie in München, als reactie op een opmerking uit het publiek dat het “Minsk vredesakkoord dood is”.
‘Minsk is het enige communicatiekanaal dat we nog hebben en dat nog een beetje hoop biedt. Ik weiger dat kanaal te sluiten. We zijn actief in verschillende werkgroepen, over verkiezingen, over hervormingen’, zei Merkel.
De realiteit op het terrein laat dus een andere ontwikkeling zien. Paspoorten en visa zijn een wapen geworden in de strijd om invloed tussen de EU en Rusland.
Toen we afgelopen zomer de afgescheiden Volksrepubliek Donetsk bezochten, waren de lokale autoriteiten nog maar pas begonnen met het afleveren van paspoorten. ‘Binnen twee jaar zou elke burger een paspoort moeten hebben’, zei Jelena Karabet, hoofd van het departement van de politie dat de paspoorten uitvaardigt.
Onderminister van Defensie Eduard Basurin ontkende dat dit een separatistische maatregel was: ‘Inwoners van Donetsk kunnen niet meer naar Kiev om hun paspoort te laten hernieuwen. Dus voerden wij er één in. Dat is geen obstakel voor de implementatie van de Minsk II-akkoorden: inwoners van Donetsk kunnen het paspoort van onze autonome republiek en het paspoort van een Oekraïense federatie dragen.’
Het decreet van het Kremlin bevestigt nu deze redenering.
Rusland wil aansturen op een definitief autonome regio in Oost-Oekraïne, binnen Oekraïne, maar onder Russische controle.
De afscheiding gaat niet alleen om paspoorten, maar om een bredere aansluiting van Donetsk op Rusland op het vlak van onderwijs, werk, pensioenen, handel, huisvesting en munteenheid. Die aansluiting op Rusland is nog maar moeilijk terug te schroeven, net zoals bij de afgescheiden regio’s Abchazië en Zuid-Ossetië in Georgië. Rusland erkende in 2008 de onafhankelijkheid van die regio’s, “omdat de situatie op het terrein al zo gegroeid was”.
Voorlopig is dat niet de bedoeling voor de afgescheiden regio’s in Oost-Oekraïne. Rusland wil via toekomstige vredesonderhandelingen aansturen op een definitief autonome regio in Oost-Oekraïne, binnen Oekraïne, maar onder Russische controle.
Rusland zou controle krijgen over een belangrijk deel van het Oekraïense electoraat. Zo zou er opnieuw een pro-Russische president kunnen komen. Dat wil de Oekraïense regering voorkomen. Het prowesterse proces en de oorlog van de afgelopen drie jaar zouden voor niks geweest zijn. Oekraïne heeft dus meer belang bij het behoud van het status-quo.
Posters in de afgescheiden Volksrepubliek Donetsk moeten de inwoners informeren over de mogelijkheid om een paspoort aan te vragen.
© Pieter Stockmans
De Oekraïense regering schiet in haar eigen voet door de afgescheiden regio’s te boycotten: de Oekraïense regering legt Donetsk een economische boycot op omdat de stad zich afscheidt. Door de boycot scheiden de stad en haar inwoners zich nog meer af. De regering van de afgescheiden Volksrepubliek Donetsk zoekt dan aansluiting op Rusland om levensvatbaar te blijven.
Lees het interview met de Georgische ambassadrice Natalie Sabanadze: ‘Georgië heeft geen andere keuze dan bij de EU te horen’
Georgië pakt haar relaties met de burgerbevolking in de afgescheiden pro-Russische Volksrepublieken Abchazië en Zuid-Ossetië anders aan.
‘Zolang we geen grondgebied kunnen terugwinnen, proberen we de harten en geesten van de inwoners terug te winnen’, zei de Georgische ambassadrice Natalie Sabanadze aan MO*. ‘Op termijn zullen ze het contrast zien tussen onze economische, politieke en sociale vooruitgang, en hoe hun gebieden achterblijven doordat ze bezet zijn. Rusland doet er alles aan om de impact te verkleinen van onze maatregelen zoals gratis gezondheidszorg in Georgië, beurzen voor studenten. En het visumvrij reizen zal ook voor inwoners in de afgescheiden gebieden gelden.’
‘Die paspoorten van de zelfverklaarde Volksrepublieken bieden amper bewegingsvrijheid, terwijl de Georgische paspoorten de hele Europese Unie voor Georgiërs openen.’
Dit is een voorbeeld van Europese soft power. Op 2 februari 2017 keurde het Europese Parlement de visumliberalisering voor Georgiërs goed. Georgiërs met een biometrisch paspoort zullen zonder visum naar de EU kunnen reizen voor een kort verblijf van 90 dagen, voor zaken, toerisme of familiebezoeken, maar niet om te werken. Er zijn op dit moment 800.000 Georgiërs met een biometrisch paspoort.
In oktober vorig jaar bereikten de EU-lidstaten daarover al een principieel akkoord. Mariya Gabriel, rapporteur van het Europese Parlement en lid van de Europese Volkspartij, zei dat de visumvrijstelling Georgië dichter bij de EU brengt.
‘Ook de Georgische burgers in de afgescheiden regio’s van Abchazië en Zuid-Ossetië kunnen genieten van die visumliberalisering’, zei Sabanadze. ‘Maar Rusland en de separatistische regeringen zorgen ervoor dat de inwoners geen recht op eigendom hebben zonder de paspoorten van hun zelfverklaarde republieken. Die paspoorten bieden amper bewegingsvrijheid, terwijl de Georgische paspoorten de hele Europese Unie voor Georgiërs openen.’
Ook de Franse en Italiaanse media-activisten die in de afgescheiden Volksrepubliek Donetsk werken, hadden al een paspoort ontvangen dat nu door Rusland erkend wordt.
© Jürgen Augusteyns
Een gelijkaardige deal is in de maak voor visumliberalisering voor Oekraïners. Dat zou kunnen leiden tot een stroom Oekraïners uit de afgescheiden republieken naar de andere kant van de frontlijn, om hun Oekraïense paspoorten te laten hernieuwen.
Maar de Europese soft power, de aantrekkingskracht van het Westen op de inwoners van de pro-Russische afgescheiden regio’s, wordt bij elke Oekraïense bom in de buurt van burgers een beetje meer teniet gedaan. Want erger dan de fysieke afscheiding is de mentale breuk tussen mensen, de haat en de verbittering.
‘Denk je dat wij het leuk vinden om door het leven te moeten gaan met een paspoort van een land dat niemand erkent? Ik wil het Oekraïense paspoort behouden.’
‘Ik leef al heel mijn leven in Donetsk, als Oekraïense’, zei Olga, een moeder, toen ze op het politiekantoor het nieuwe paspoort van de Volksrepubliek formeel in ontvangst nam. ‘Vandaag beschouw ik mezelf niet meer als Oekraïense. De universiteit in Kiev weigerde mijn dochter omdat we van Donetsk zijn. Mijn vader heeft zich heel zijn leven krom gewerkt in de mijnen en nu kan hij niet bij zijn pensioen. Stel je zijn pijn voor.’
‘Kunnen wij het helpen dat we toevallig in Donetsk wonen? De Oekraïense overheid beschouwt mij als een terrorist, gewoon omdat ik in mijn eigen thuisstad blijf wonen. Maar denk je dat wij het leuk vinden om door het leven te moeten gaan met een paspoort van een land dat door niemand erkend wordt? Ik wil niets liever dan het Oekraïense paspoort behouden.’