Russisch wordt bedreigde taal in ex-sovjetstaten
Sergei Blagov
23 juli 2003
Het Russisch komt steeds meer in de verdrukking in de nieuwe republieken die zijn onstaan door de implosie van de Sovjet-Unie in 1991. In Turkmenistan kunnen kinderen al geen onderwijs in het Russisch meer volgen, in Letland gaan in september alle Russische scholen dicht en Estland biedt nu al geen hoger onderwijs meer aan in de taal van Tolstoj en zal tegen 2007 ook op andere niveaus geen lessen in het Russisch meer dulden. Oekraïne en de meeste Centraal-Aziatische landen proberen het gebruik van het Russisch op meer subtiele manieren te ontmoedigen. Alleen in Wit-Rusland en Kirgizië geldt het Russisch nog als een officiële taal. De taalstrijd is een uiting van de weerstand tegen de Russische pogingen om een dominerende rol te blijven spelen in de regio.
Er leven ongeveer 142 miljoen mensen in de 14 nieuwe staten die in 1991 naast Rusland ontstonden. Volgens het Instituut van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten in Moskou spreken meer dan 100 miljoen van hen Russisch, een kwart daarvan als moedertaal. Oekraïne telt 12 miljoen etnische Russen op een totale bevolking van 48 miljoen, Kazakhstan 4,48 miljoen, Oezbekistan 1,8 miljoen en Wit-Rusland 1,14 miljoen. Ook in Litouwen, Kirgizië, Moldavië, Estland, Letland, Moldavië, Georgië, Turkmenistan en Azerbaijan leven honderdduizenden etnische Russen. Tadzjikistan telt ook nog altijd 60.000 inwoners die Russisch als moedertaal hebben.
Maar overal in de nieuwe republieken vormen de Russen een minderheid, en in de meeste landen zijn nationalistische leiders aan de macht die niet langer plaats voor het Russisch willen inruimen naast de plaatselijke taal. Letland en Estland gaan samen met Turkmenistan voorlopig het verst; Vladimir Illyashevich het hoofd van de Unie van Russen in Estland spreekt van “sociale en linguïstische apartheid”. Turkmenistan stopte er vorig jaar al mee onderwijs in het Russisch aan te bieden; intussen heeft het land ook aangekondigd dat het geen dubbele nationaliteit meer wil toestaan aan etnische Russen.
De relaties tussen Rusland en Oekraïne worden ook overschaduwd door onenigheid over taalkwesties. Vorige week kwam het onderwerp ter sprake tijdens een ontmoeting tussen de Oekraïense regering en de Russische premier Michail Kasjanov. De verdeeldheid tussen het Russischtalige westen van Oekraïne en de rest van het land is groot, maar nationalistische politici trekken altijd aan het laatste eind. In de hoofdstad Kiev zijn er nog maar tien Russische scholen – tegenover 170 tien jaar geleden.
Het Russisch blijkt echter veerkrachtig. Volgens Vjacheslav Igroenov, het hoofd van het Instituut voor Humanitaire en Politieke Studies in Moskou, verschijnt tweederde van de boeken die in Oekraïne gepubliceerd worden, nog altijd in het Russisch. Ook de Russische regering doet wat ze kan. Het ministerie van Onderwijs heeft Russische universiteiten opgericht in Tadzjikistan, Kirgizië en Armenië.