Servië in de ban van ‘gevangenisliteratuur’

In het boek ‘Ik getuig’ beschrijft de voormalige Bosnisch-Servische leidster Biljana Plavsic haar versie van de feiten die hebben geleid tot de oorlog in Bosnië van 1992-1995. Plavsic zit een gevangenisstraf van elf jaar uit voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Zij schreef haar boek in een Zweedse gevangenis. Het boek wil feiten aanbrengen die niet te ontkennen vallen, zegt uitgever Rajko Vasic. Het is niet bedoeld as verdediging van Plavsic of als polemiek.

Plavsic werd vorig jaar veroordeeld door het Internationaal Tribunaal voor Voormalig Joegoslavië van de Verenigde Naties. Zij bekend te hebben deelgenomen aan misdaden tegen Bosnische moslims en bood haar verontschuldigingen aan jegens de familie van de slachtoffers, iets wat uitzonderlijk is in Servië. Tijdens de oorlog probeerden de Bosnische Serviërs van Bosnië hun eigen staat te maken door die etnisch te zuiveren van moslims. Zij worden aansprakelijk gesteld voor de dood van ongeveer 200.000 moslims.

Een tweede bestseller is geschreven door Radovan Karadzic, de verdachte van oorlogsmisdaden die het Joegoslavië Tribunaal liefst van al zou veroordelen. Zijn roman ‘De miraculeuze kroniek van de nacht’ vertelt het verhaal van een psychiater uit Sarajevo die in de gevangenis belandt omwille van zijn anticommunistische houding in de jaren 1980. Het boek is ten minste gedeeltelijk autobiografisch, want het leven dat Karadzic voor de oorlog leidde, lijkt sterk op dat van zijn hoofdpersonage.

Karadzic verdween in 1996. Hij zou naar verluidt zijn ondergedoken in de bergen tussen Bosnië en het noorden van Montenegro. De arrestatie en uitlevering van Karadzic aan het Joegoslaviëtribunaal is een van de voorwaarden voor Servië om deel te nemen aan het proces dat eventueel kan leiden tot toetreding tot de Europese Unie.

Veel Serviërs in zowel Bosnië als Servië beschouwen de voormalige Bosnisch-Servische leider als een held. Hij wordt beschuldigd van genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Zijn troepen zouden onder meer in 1995 meer dan 7.000 moslimjongens en -mannen hebben vermoord na de verovering van Srebrenica. Drie en een half jaar lang nam zijn artillerie de Bosnische hoofdstad Sarajevo onder vuur, waarbij ze naar schatting 10.000 mensen doodde. Dat zijn meer dodelijke slachtoffers dan Sarajevo te verwerken kreeg in de vier jaar Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Karadzic’ uitgever Miroslav Toholj wil niet zeggen hoe hij het manuscript voor de roman in handen heeft gekregen. Het stond op twee cd’s, aldus Toholj. De publicatie van dit boek moet aantonen wat een goed schrijver de heer Karadzic is, voegt hij eraan toe. Sinds 1996 heeft Karadzic als verscheidene boeken gepubliceerd. Volgen maand gaat in een theater in Belgrado een toneelstuk in première dat is gebaseerd op een van zijn werken.

Een derde veelbesproken boek is een korte roman van Milorad Ulemek. In ‘De ijzeren loopgraaf’ bekijkt hij de Bosnische oorlog van Bosnisch-Servische zijde. Ulemek stelt de Serviërs voor als het slachtoffer van de moslims en heeft het over een wereldwijde samenzwering tegen het edele Servische volk.

Ulemek was in de jaren 1990 de beruchte leider van de Servische geheime politie-eenheden in Kroatië en Bosnië. Hij staat momenteel terecht voor de moord op de Servische hervormingsgezinde eerste minister Zoran Djindjic in 2003 en voor twee moordpogingen in 1999 op de huidige minister van Buitenlandse Zaken Vuk Draskovic, die op dat moment een leider van de oppositie was.

Alle 70.000 exemplaren van de roman zijn al verkocht, weet uitgever Mihailo Vojinovic. Gewoonlijk ligt de oplage van boeken van de populairste binnenlandse en buitenlandse auteur in Servië op ongeveer 3.000 exemplaren. Het manuscript van Ulemek wekte verontwaardiging bij vooruitstrevende kringen van het Servische publiek, maar uitgever Vojinovic verdedigde de publicatie. M Books (Vojinovics uitgeverij) drukt wat interessant is, aldus de uitgever. De mensen zijn geïnteresseerd in dergelijke boeken en daarom bieden wij die ook aan.

Waarnemers zien in het opduiken van deze ‘gevangenisliteratuur’ een poging tot ondermijning van de hervormingen die zijn ingevoerd door de eerste democratische verkozen regering na de val van de Servische oorlogsleider Slobodan Milosevic in 2000. Servië was en is nog altijd diep verdeeld over de oorlog. Vele Serviërs geloven in de theorie van een wereldwijze samenzwering, maar velen ook niet. Dit zijn pogingen om de mythe van de oorlogsjaren nieuw leven in te blazen, meent professor psychologie Zarko Trebjesanin. Met de democratische veranderingen sinds 2000 is de mythe van het Servische heldendom in die oorlogen beginnen vervagen. Hoe langer Ulemek niet in het openbaar verschijnt, hoe meer die mythe verbleekt.

Tijdens een persconferentie stelde minister Draskovic vorige week dat het boek van Ulemek en de media-aandacht ervoor, eigenlijk neerkomt op een tweede moord op de slachtoffers en het beledigen van hun familieleden. Natasa Kandic, hoofd van het Centrum voor Humanitair Recht, ziet in de populariteit van Ulemeks boeken een verband met de onwetendheid over de oorlog in Kroatië en Bosnië. De Serviërs zien zichzelf liever als slachtoffers; dat is gemakkelijker dan de waarheid onder ogen te zien, te zeggen dat het hun spijt of de verdachten van oorlogsmisdaden naar het internationale straftribunaal te sturen.