Slechte bodemkwaliteit bedreigt wereldwijde voedselzekerheid

Diep ploegen van een veld in het departement Potosi, Bolivia ter voorbereiding van het zaaien van quinoa. Deze praktijk leidt tot erosie en bodemdegradatie, zoals te zien is in de slechte prestatie van quinoa aan de linkerkant van de afbeelding

Michael Hermann / Wikimedia (CC BY-SA 4.0)

De Verenigde Naties waarschuwen dat 40 procent van de grond wereldwijd is aangetast door menselijke activiteiten. Als men niet snel inzet op herstel, zal de globale voedselproductie de groeiende wereldbevolking niet meer kunnen bijhouden, aldus een nieuw rapport.

De impact van de mens op de bodemkwaliteit wordt steeds groter. Op 40 procent van het aardoppervlak is er al sprake van bodemdegradatie. Dat wil zeggen dat de functionele eigenschappen van de bodem, zoals het reguleren van de watervoorziening en de voedingsstoffen, afnemen. Dat kan een grote invloed hebben op het potentieel van de grond voor voedselproductie.

‘Business as usual heeft de limieten van de productiecapaciteit van land- en watersystemen bereikt’.

Bodemdegradatie treft nu al de helft van de mensen en bedreigt ongeveer de helft van het globale bruto binnenlands product.

Dat is de ontluisterende conclusie van een VN-rapport waar gedurende vijf jaar aan werd gewerkt. Global Land Outlook 2 werd dinsdag vrijgegeven door het VN-agentschap dat verwoestijning bestrijdt (UNCCD).

Intensieve voedselproductie

De mens tast de chemische samenstelling van de bodem aan. Zo leidt onder meer overbemesting tot meer bodemverzuring. Maar ook door ons fysisch ingrijpen gaat de grondkwaliteit achteruit. Bodemverdichting treedt bijvoorbeeld op door stedenbouw en het gebruik van zware machines.

Een andere fysische bedreiging van de ondergrond is bodemerosie die het gevolg is van grootschalige ontbossing. Verder raakt de bodem uitgeput door intensieve landbouw en geraken waterbronnen op veel plaatsen uitgeput.

Ironisch genoeg is het vooral de manier waarop we ons voedsel produceren die de bodem aantast en onrechtstreeks de voedselzekerheid bedreigt. Zo is er te veel natuur vernietigd om er ooit landbouwgrond van te maken.

‘Business as usual heeft de limieten van de productiecapaciteit van land- en watersystemen bereikt. Dit kan onze welvaart in gevaar brengen’, aldus het rapport. Het stelt dat akkers en grasland al meer dan vijf miljard hectare beslagen, bijna 40 procent van het landoppervlak van de aarde.

‘De moderne landbouw heeft het aanzien van de planeet meer veranderd dan enige andere menselijke activiteit’, zegt Ibrahim Thiaw, uitvoerend secretaris van de UNCCD. ‘We moeten dringend nadenken over onze wereldwijde voedselsystemen, die verantwoordelijk zijn voor 80 procent van de ontbossing, 70 procent van het gebruik van zoet water en de grootste oorzaak van het verlies aan biodiversiteit op het land.’

Bodemherstel en landbouwhervorming

Volgens hoofdauteur van het rapport Borran Jospeh Orr is het ‘overduidelijk’ dat we moeten stoppen met veranderingen in landgebruik. Tegelijk zal de voedselproductie niet volstaan om de groeiende wereldbevolking te voeden, als er geen landbouwgrond bijkomt.

In het rapport beveelt hij aan om dringend in te zetten op bodemherstel en alternatieve vormen van landbouw die minder uitputtend zijn. Regeneratieve landbouw, waarbij de bodem wordt versterkt in plaats van uitgeput, moet de norm worden. Het rapport beveelt enkele eenvoudige technieken aan zoals terraslandbouw, opvang van regenwater, het braak laten liggen van land of het planten van voedzame bodembedekkers.

Economisch rendement

Het economisch rendement van zo’n hersteloperatie kan oplopen tot jaarlijks 140 duizend miljard dollar – tot 50 procent meer dan het wereldwijde bbp van 93 duizend miljard dollar in 2021, berekende het rapport. In dit scenario zouden de gewasopbrengsten in de meeste ontwikkelingslanden met 5 tot 10 procent toenemen tegen 2050.

Niets doen zou volgens het rapport leiden tot ernstige verstoringen van de voedselvoorziening, en tot migratiegolven en meer soortensterfte.

Maar daarvoor zal er wereldwijd jaarlijks minstens 300 miljard dollar nodig zijn om significante resultaten te bereiken tegen 2030. ‘Dat is een fractie van de huidige jaarlijkse subsidies voor fossiele brandstoffen en landbouw (700 miljard dollar, red.)’, merkt het rapport op.

Als er niets gedaan wordt, zal minstens 12 tot 14 procent van landbouw-, weiland, grasland en natuurgebieden een ‘aanhoudende, langdurige daling van de vegetatieve productiviteit’ kennen. Dat zou volgens het rapport leiden tot ernstige verstoringen van de voedselvoorziening, en tot migratiegolven en meer soortensterfte.

‘Investeren in grootschalig landherstel is een krachtig, kosteneffectief instrument om woestijnvorming, bodemerosie en verlies van landbouwproductie tegen te gaan’, zegt UNCCD-topman Thiaw. ‘Als een eindige hulpbron en ons meest waardevolle natuurlijke bezit, kunnen we het ons niet veroorloven om grond als vanzelfsprekend te blijven beschouwen.’