Met de aangrijpende documentaire “For Sama” geeft Waad Al-Kateab de Syrische oorlog een menselijk gezicht
Syrische journaliste, filmmaakster en activiste wint Burgerschapsprijs 2020: ‘Een heel speciale prijs’
Michiel Loveniers
02 december 2020
Waad Al-Kateab, filmmaakster van de aangrijpende documentaire “For Sama”, wint de P&V Burgerschapsprijs 2020 voor haar inzet om dit bloedige Syrische conflict op aangrijpende wijze aan de wereld te tonen. Want die oorlog woedt nog steeds voort en nadert zijn tiende verjaardag.
Waad Al-Kateab is de laureaat van de zestiende Burgerschapsprijs van de Stichting P&V. Die kreeg ze voor haar werk en activisme rond de Syrische oorlog. Sinds 2011 werkte ze als journaliste en documentairemaakster in het belegerde Aleppo in Syrië. Met haar documentaire “For Sama” toont ze de wereld de wreedheden van het leven in een stad in oorlog. Vandaag woont en werkt ze als journaliste-activiste in Londen.
Waad Al-Kateab werd geboren in 1991 in Syrië. Haar achternaam, Al-Kateab, is een pseudoniem dat ze gebruikt om haar familie te beschermen. In 2009 verhuisde ze op 18-jarige leeftijd naar Aleppo om er economie te studeren aan de universiteit. Maar in 2011 brak de Syrische oorlog uit. Ze begon daarop meteen te werken als journaliste en berichtte over het conflict in de stad Aleppo voor het Britse Channel 4 News.
In tegenstelling tot de vele vluchtelingen die Aleppo verlieten verkoos Al-Kateab om te blijven. Vijf jaar lang documenteerde ze haar leven in een stad in oorlog. Amper twintig was ze, toen ze als journaliste/activiste opriep tot een einde aan de bombardementen op ziekenhuizen en burgers. In 2016 werden haar filmpjes meer dan 500 miljoen keer bekeken en won ze een internationale Emmy Award met haar reportages Inside Aleppo.
In die vijf jaar trouwde ze met haar man, Hamza, en beviel ze van haar eerste dochter Sama (in 2015). Die dochter werd de basis voor de intussen bekroonde documentaire For Sama.
Een oorlogsdagboek
For Sama vertelt op aangrijpende wijze Waad Al-Kateabs eigen, subjectieve werkelijkheid van de Syrische oorlog en de slag om Aleppo. Dit conflict is nog steeds aan de gang en nadert een droevig tienjarig jubileum. Het conflict groeide uit tot een oorlog bij volmacht, gestuurd door internationale grootmachten die hun macht in de regio willen behouden of vergroten. Syrië raakte daardoor verdeeld in meer dan acht facties ondersteund door verschillende buitenlandse mogendheden, waaronder Rusland, de VS en Turkije.
‘Ik wil dat je begrijpt waarom je vader en ik deze keuzes hebben gemaakt, waarvoor we vochten.’
In die chaos geeft Al-Kateab haar waanzinnige leven weer. Ze toont onder meer hoe haar man als dokter werkt in een zelf opgezet ziekenhuis en waar hun dochtertje Sama geboren werd, tijdens een belegering van het ziekenhuis. Ze draagt de documentaire op ‘aan Sama’ om te laten zien waarom ze in Aleppo bleef. ‘Ik wil dat je begrijpt waarom je vader en ik deze keuzes hebben gemaakt, waar we voor vochten.’
De documentaire geeft een ander beeld weer dan we gewoon zijn van de Syrische oorlog. Het is een perspectief van binnenuit, van de mensen die in de stad bleven of op de vlucht sloegen. De film humaniseert op een pakkende manier de vele Syrische vluchtelingen.
Al-Kateab wisselt daarbij beenharde oorlogsbeelden af met intieme familiefragmenten. Zo barst haar hartverscheurende oorlogsdagboek niet enkel van de journalistieke ambities, maar voel je vooral het kloppende hart van een dappere moeder die droomt van een betere toekomst voor haar familie.
For Sama, die Al-Kateab samen regisseerde met Edward Watts, won de Oeil d’or voor beste documentaire op het filmfestival van Cannes in 2019. Verder won de film maar liefst vier British Independent Film Awards, waaronder die voor beste documentaire en beste regisseur. Hij werd ook vier keer genomineerd voor de British Academy Film Awards - een record voor een documentaire - waarvan ze één nominatie verzilverde, die voor beste documentaire. Als kerst op de taart werd de film ook genomineerd voor de Oscar voor beste documentaire.
‘Aanzet tot daadkracht’
De Burgerschapsprijs van de stichting P&V gaat jaarlijks naar iemand die zich inzet voor een open, democratische en tolerante samenleving. Waad Al-Kateab volgt dit jaar met de prijs laureaten op als Stéphane Hessel (auteur, oud-strijder in het Franse verzet en overlever van de concentratiekampen), Jan Goossens (toen artistiek leider van de Brusselse KVS), Michel Pradolini (bezieler en voorzitter van voetbalclub en sociaal project City Pirates) en Geert Mak.
De prijs beloont 'exemplarisch burgerschap': personen die ijveren voor een samenleving van actieve en geëngageerde burgers die kunnen opkomen voor hun eigen welzijn en geluk, en die opkomen voor het welzijn en het geluk van anderen. Waad Al-Kataebs filmografie leunt dicht aan bij die waarden, verklaren twee van de ruim dertig juryleden die betrokken waren bij de keuze voor de Syrische documentairemaakster.
Juryleden Annemie Schaus, rector van de ULB, en Lynn Tytgat (VUB): ‘Het werk van Waad Al-Kateab is een oproep voor een open, verdraagzame en geëngageerde samenleving. Gedreven zet de filmmaakster zich in voor de mensenrechten, het recht op gezondheid, en voor de zorgverleners en dokters die wereldwijd dagelijks een cruciale rol opnemen. Een thema dat ook in het licht van de coronapandemie bijzonder actueel is en blijft. Waad Al-Kateab inspireert jong en oud, binnenland en buitenland, en zet aan tot persoonlijke en maatschappelijke reflectie en daadkracht.’
‘Waad al-Kateab sprak miljoenen mensen aan door haar getuigenis, bracht het intieme en het universele dichter bij elkaar en toont ons wat echt burgerschap is.’
‘Met de Burgerschapsprijs willen we het belang van persoonlijk engagement benadrukken’, zegt Jessy Siongers, covoorzitter van de Stichting P&V. ‘Waad Al-Kateab sprak miljoenen mensen aan met haar getuigenis, bracht het intieme en het universele dichter bij elkaar en toont ons wat echt burgerschap is.’
De prijs zal uitgereikt worden op 3 mei 2021 tijdens “Difference Day”, georganiseerd ter gelegenheid van de Werelddag van de Persvrijheid in het Brussels Paleis voor Schone Kunsten. Caroline Pauwels, rector van de VUB en organisator van Difference Day: ‘Ik ben vereerd dat de Burgerschapsprijs op Difference Day zal worden uitgereikt. Hij belichaamt de waarden en visie die we op die dag willen uitdragen: vrijheid van meningsuiting en respect voor de mening van anderen.’
‘Geen tranen, maar actie’
Waad Al-Kateab woont ondertussen met haar familie in Londen. Mede dankzij het succes van For Sama gaat het goed met haar. Haar strijd zet ze nu verder via de @ActionForSama #stopbombinghospitals-campagne. Daarin wordt de heldhaftigheid benadrukt van dokters en verplegend personeel die ondanks de bombardementen doorgaan met hun werk.
Action For Sama wil voorkomen dat burgers en ziekenhuizen de belangrijkste slachtoffers van gewapende conflicten worden. Waad Al-Kateab legt de nadruk op het belang van mensen in beweging krijgen. In het persbericht over de Burgerschapsprijs laat ze noteren: ‘Ik wil geen tranen, maar actie.’