Het akkoord dat Trump een tweede termijn moet bezorgen en de Taliban toegang geeft tot Kaboel
Trump en Taliban zijn klaar met akkoord, maar het is nog geen vrede in Afghanistan
Anderhalf jaar onderhandelen tussen de Verenigde Staten en de Afghaanse Taliban resulteert in een akkoord dat internationaal terrorisme moet bannen, de Amerikaanse troepen huiswaarts laat keren en vredesgesprekken met de Afghaanse regering mogelijk moet maken. Het akkoord moet een dezer wereldkundig gemaakt worden. Vanaf dan begint de perceptie-oorlog.
In een peperduur congrescentrum en in de aanpalende vijfsterrenhotels is de allerlaatste hand gelegd aan het akkoord dat Donald Trump aan een tweede ambtstermijn in het Witte Huis moet helpen. Al anderhalf jaar zitten Amerikaanse onderhandelaars in Doha, Qatar, samen met vertegenwoordigers van de Afghaanse Taliban. Ze praten niet echt over vrede, maar over de voorwaarden om een Amerikaanse militaire terugtrekking mogelijk te maken. Pas daarna willen de Taliban onderhandelen met de Afghaanse regering over een echt staakt-het-vuren, een vredesakkoord en een toekomstplan voor Afghanistan.
Op 21 februari werd het akkoord waarover dit artikel bericht officieel aangekondigd, zowel de de Amerikaanse regering als door de Taliban. De periode van “verminderd geweld” of een de facto wapenstilstand van zeven dagen gaat in op 22 februari. Als dat goed verloopt, wordt op 29 het akkoord formeel ondertekend in Doha, en zou voor 10 maart een begin gemaakt moeten worden aan de “intra-Afghaanse” vredesonderhandelingen, die uiteindelijk moeten leiden tot volledige terugtrekking van alle buitenlandse troepen.
President Trump bezoekt India en wil uitpakken met een doorbraak in het conflict dat Zuid-Azië al meer dan vier decennia verdeelt.
Het akkoord tussen de VS en de Taliban was al eens klaar, maar de verwachting is dat het deze week definitief wordt aangekondigd. De vorige versie werd in september 2019 letterlijk opgeblazen door een aanslag in Kaboel, waarbij ook een Amerikaanse soldaat omkwam. Daarna ontplofte ook de Amerikaanse president in een twitterstorm waarmee hij de onderhandelaars terug naar af stuurde – of ze ten minste voor een maand of drie technisch werkloos maakte. Dat scenario herhaalde zich niet toen de voorbije dagen opnieuw twee Amerikaanse militairen sneuvelden bij een aanval door een Afghaanse militair die zich in hetzelfde kamp bevond als de Amerikanen.
Volgende week zal de Amerikaanse president Trump een staatsbezoek brengen aan India. Des te meer reden voor hem om nu uit te pakken met een doorbraak in het conflict dat Zuid-Azië al meer dan vier decennia verdeelt.
De grote lijnen van het akkoord zijn intussen gekend.
Nog geen vrede, wel vermindering van geweld
De eerste stap is een wederzijds engagement om gedurende zeven dagen een “opvallende vermindering van het geweld” te realiseren. Dat is een redelijk vage omschrijving, maar volgens The New York Times zou dit er de Taliban wel toe verbinden geen bevolkingscentra, snelwegen of overheidsinstellingen aan te vallen. Wellicht beloven de VS gedurende die periode geen bombardementen uit te voeren op Talibanstellingen of -bewegingen.
Voor de VS is het wel een belangrijke test om te kijken of de onderhandelaars in Doha spreken voor een organisatie die in staat is om haar troepen te controleren. Niet iedereen is er immers van overtuigd dat de Taliban een echte centrale leiding hebben die alle lokale en provinciale eenheden bevelen en beperkingen kan opleggen. Niet onbelangrijk: voor al die afspraken zijn er voorwaarden en uitzonderingen afgesproken, om te voorkomen dat een tijdelijke opschorting van vijandelijkheden gebruikt kan worden om posities te versterken.
De voorbije jaren waren er, zelfs in de wintermaand februari, gemiddeld 400 geweldincidenten per week in Afghanistan.
Thomas Ruttig, van het Afghanistan Analysts Network (AAN), wijst er in een analyse op dat februari een wintermaand is met vaak veel sneeuw, zeker in de bergen. Dat betekent dat er gemiddeld wat minder geweld is, wat bij sommige waarnemers voor sceptische reacties zorgt op de voorgenomen geweldarme testperiode. Toch tekent AAN voor februari een gemiddelde van vierhonderd geweldincidenten per week op. Dat biedt meer dan genoeg ruimte voor een aantoonbare vermindering van geweld, zegt Ruttig.
De Afghaanse president Ashraf Ghani, die niet mee onderhandelt en enkel gebrieft wordt door de VS, dringt aan op een geweldarme periode van minstens een maand voordat het akkoord formeel ondertekend wordt. Maar dat past wellicht niet in de verkiezingsstrategie van president Trump.
Amerikaanse terugtrekking, take 2
Als deze testweek succesvol is, zou er als tweede grote stap een formele handtekening komen onder het akkoord. De VS willen een harde belofte van de Taliban dat ze geen onderdak meer zullen verlenen aan Al Qaeda of andere internationale terreurnetwerken. De Taliban willen de volledige terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Afghanistan. Of de Taliban zich aan de afspraak zullen houden, en hoe dat gecontroleerd kan worden, is niet meteen duidelijk. Maar het akkoord lijkt geenszins uitzicht te bieden op een onmiddellijke en totale terugtrekking van Amerikaanse troepen.
De achillespees van het akkoord zit in de handhaving: Taliban noch de VS hebben volledige controle over troepen en milities.
Realistische schattingen verwachten dat het aantal Amerikaanse troepen na het akkoord snel kan worden teruggebracht naar het niveau van 2015. Aan het einde van Obama’s ambtstermijn waren dat nog ongeveer 8000 soldaten. Dat heette toen ook al eens een volledige terugtrekking.
Of Trump die halve beweging kan verkopen als het waarmaken van zijn belofte op een totale terugtrekking, en of de Taliban ze kunnen verkopen als het realiseren van hun eis op volledig vertrek, is af te wachten. Als de communicatie hierover slecht uitvalt voor de Taliban, wordt het wellicht ook heel moeilijk om hun strijders en lokale commandanten onder controle te houden, waardoor het hele kaartenhuisje van het akkoord alsnog kan ineenstorten.
Eenzelfde zorg geldt voor de vele milities die aan de zijde van het Amerikaanse leger vechten, en zeker ook voor het Afghaanse leger dat buiten de huidige onderhandelingen gehouden is, omdat de Taliban de regering in Kaboel niet erkent als legitiem. Als het geweld tussen het leger en de Taliban uit de hand loopt, wordt de handhaving van een “bestand” tussen de Taliban en de VS ook moeilijk houdbaar.
TIME magazine schrijft dat er naast het formele akkoord enkele geheime bijlagen zijn, waarin onder andere overeengekomen wordt dat er wel degelijk VS-troepen in Afghanistan blijven voor de strijd tegen terrorisme. Maar, schrijft TIME ook, de korte periode van geweldreductie zou doorlopen in een soort virtuele wapenstilstand zolang de intra-Afghaanse vredesbesprekingen zouden duren. De bijlagen zouden niet openbaar gemaakt worden, om de militante achterban van de Taliban niet voor het hoofd te stoten.
Een heel klein beetje vrede
Barnett Rubin, een vooraanstaand Afghanistan-expert, verdedigt het akkoord als de beste kans op vrede sinds lang. Dat betekent niet dat Rubin veel rozengeur of maneschijn verwacht. Het akkoord voorziet naar verluidt dat tien dagen na de ondertekening de Taliban beginnen onderhandelen met de regering in Kaboel. Als dat gebeurt, zullen ze wellicht snel een overgangsregering vragen waarin ook zij vertegenwoordigd zullen zijn.
Verkiezingen die in september 2019 plaatsvonden, hebben vijf maanden later nog altijd geen definitieve uitslag opgeleverd.
Huidig president Ashraf Ghani zal daar niet erg enthousiast op reageren. Bovendien is de politieke toestand in het land allesbehalve stabiel: de verkiezingen die in september 2019 plaatsvonden, hebben vijf maanden later nog altijd geen definitieve uitslag opgeleverd, en er zijn dreigementen van goed geplaatste leiders dat ze een alternatieve regering zullen vormen als de definitieve uitslag volgens hen ongeloofwaardig is. De president onderhandelt met andere woorden niet echt vanuit een sterke positie.
Update. Laat op dinsdag 18 februari kondigde de kiescommissie in Kaboel de definitieve uitslag van de verkiezingen van 28 september 2019 aan. Ashraf Ghani wordt definitief uitgeroepen tot winnaar met 50,64% van de stemmen, tegen 39,52% voor Abdullah Abdullah. Die laatste kondigde kort daarna aan dat hij en zijn medestanders een parallelle regering vormen, omdat ze de resultaten fraudeleus en illegitiem vinden.Dat vergroot de nervositeit bij iedereen die bezorgd is om de verworvenheden van de voorbije twee decennia: vrouwenrechten, democratische verkiezingen, rechtsstaat en grondwet. Dat deze rechten eerder op papier dan in de dagelijkse realiteit bestaan, en eerder gelden voor een kleine stedelijke elite dan voor de overgrote rurale meerderheid, maakt ze niet per se minder belangrijk. Van bij het begin van de onderhandelingen in Doha beloofden de Taliban het recht van vrouwen op onderwijs en werk buitenshuis te aanvaarden. Of dat in de praktijk ook waargemaakt zal worden, is allesbehalve zeker. Maar, argumenteert Rubin, nog eens tien jaar oorlog is ook niet in het voordeel van mensenrechten of rechtsstaat.
De langste oorlog
Het akkoord waarvan alle “goed ingelichte bronnen” zeggen dat het afgerond is en klaar om aangekondigd te worden, maakt geen einde aan “de langste oorlog” waarin de Verenigde Staten ooit betrokken zijn geweest. Die tijdsrekening begint pas op 7 oktober 2001, met de bombardementen die Amerikaanse en Britse vliegtuigen uitvoerden op stellingen van de Taliban, die sinds 1996 aan de macht waren in Afghanistan. Maar de Verenigde Staten waren, zij het via ondergrondse inlichtingendiensten, ook al betrokken partij in 1979, toen Sovjettroepen de grens overstaken om de communistische staatsgreep van begin 1998 te komen consolideren. Die betrokkenheid werd heel openlijk en uitgebreid in de jaren 1980, in de steun, financiering en bewapening van het Afghaanse verzet.
De Sovjetinval met de kerstdagen in 1979 zette een conflict in gang dat in verschillende gedaanten tot vandaag verder duurt. Tienduizenden mensen lieten het leven, miljoenen Afghanen ontvluchtten huis en haard, tientallen landen raakten betrokken, en sinds oktober 2001 spendeerden westerse regeringen honderden miljarden euro’s aan de Afghaanse oorlog. Voor Barack Obama was dit the good war, in tegenstelling tot the wrong war in Irak die onder valse voorwendselen van start was gegaan.
Donald Trump heeft in zijn discours geen plaats voor goede oorlogen aan verre fronten. Maar hij wil wel de Amerikaanse dominantie in de wereld handhaven.
Donald Trump heeft in zijn discours geen plaats voor goede oorlogen aan verre fronten. Zijn _America First-_ideologie wil wel dat de wereld zich onderwerpt aan de Amerikaanse overheersing, maar wil daarvoor zo weinig mogelijk soldaten inzetten. Hij beloofde dan ook een einde te maken aan alle overzeese conflicten waarin de VS betrokken waren. Dat blijkt moeilijker dan gedacht, zeker in combinatie met de doelstelling de Amerikaanse economische dominantie te versterken. Er blijven troepen in Syrië, in Irak, in Afghanistan. De oorlogsspanning met Iran is heel erg toegenomen. De inzet in de Sahel blijft onder de radar, maar groeit. De persoonlijke diplomatie met Noord-Korea heeft grote beloften maar zero resultaten opgeleverd.
In die context kan de Amerikaanse president een akkoord met de Taliban, dat een definitief einde aan de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Afghanistan mogelijk maakt, voorstellen als een grote doorbraak. Als een overwinning zelfs. Als Trump deze perceptie-oorlog kan winnen, moet hij een dik dankbriefje schrijven aan Zalmay Khalilzad, de Amerikaanse neoconservatieve diplomaat van Afghaanse afkomst. Khalilzad speelde ook al een centrale rol in de vorming van de eerste regering met Hamid Karzai, na de inval in 2001. Hij staat aan het hoofd van het Amerikaanse onderhandelaarsteam dat zowel de Taliban als de Amerikaanse, de Afghaanse én de Pakistaanse regering van een akkoord moet overtuigen. Zijn werk houdt niet op als straks het akkoord publiek gemaakt wordt.
***
De aankondigingen van het akkoord zoals ze op 21 februari verschenen:
