Tsjechische premier en miljardair Andrej Babiš moet 17 miljoen euro terugbetalen aan de EU

120.000 mensen op het Wenceslausplein in Praag op 4 juni 2019. Ze eisen het ontslag van premier Babiš. Het was de grootse betoging sinds de Fluwelen Revolutie van 1989.

© Jakub Plíhal

Een vertrouwelijk rapport van de Europese Commissie, dat MO* in handen kreeg, stelt vast dat miljardair Andrej Babiš jarenlang onterecht miljoenen euro’s Europese subsidies ontving. Hij verkeert in een belangenconflict: hij is tegelijk premier die de subsidies verdeelt én bedrijfsleider van het grootste landbouwbedrijf van het land, de grootste ontvanger van de subsidies.

De Commissie eist nu dat Babiš’ bedrijf Agrofert 17 miljoen euro terugbetaalt aan het EU-budget – Europese subsidies bedoeld om werkgelegenheid te stimuleren in armere regio’s van de EU en om economische en sociale ongelijkheden tussen verschillende regio’s in de EU te verminderen.

Babiš weigert het geld terug te betalen. En in nog een andere zaak van subsidiefraude, ontsloeg hij de minister van Justitie om zich te onttrekken aan strafrechtelijke vervolging nadat hij onder politieonderzoek stond.

Update 5 juni 2019
Op 4 juni betoogden 120.000 mensen in Praag voor het ontslag van de premier, de grootste betoging sinds de Fluwelen Revolutie van 1989. Online ondertekenen al 371.445 Tsjechen een petitie voor het ontslag van Babiš. Die dag stond het gedetailleerde auditrapport van 71 pagina’s bovenaan op de agenda van het Tsjechische parlement. Vijf oppositiepartijen probeerden de druk op te voeren om een motie van wantrouwen tegen de regering af te dwingen.
‘Als een premier tien jaar geleden in de situatie van Babiš zou zijn geweest, zou hij het geen 24 uur langer uitgehouden hebben’, zei de leider van de grootste oppositiepartij ODS. ‘Wij willen niet dat burgers gedwongen worden te betalen voor de illegale activiteiten van de premier’, zei de voorzitter van de Piratenpartij, de tweede oppositiepartij.
Daarna nam premier Babiš het woord. Hij gebruikte het parlementaire debat om wild om zich heen te schoppen: ‘Het rapport van de Europese Commissie is een aanval op Tsjechië, bedoeld om ons land te destabiliseren. Het kan nep zijn. De oppositie kan ons niet verslaan in de verkiezingen, dus proberen ze ons te beschadigen. Transparency International is een corrupte organisatie, gefinancierd door George Soros.’ Hij viel ook de “oppositiemedia” aan, een woord dat hij van de Amerikaanse president Trump leende.
De sociaaldemocratische regeringspartners van Babiš steunen hem nog steeds, ook al wonnen zij nul zetels bij de recente Europese verkiezingen. Verschillende ministers namen het woord. Ze verdedigden opvallend fel de subsidies aan het privébedrijf van Babiš. Dat wekte op zijn minst de indruk dat de regering van Tsjechië overgenomen werd door lobbyisten. Zakenman Babiš ging in 2011 immers in de politiek om zijn zakenbelangen te beschermen.
Terwijl tienduizenden mensen begonnen toe te stromen op het Wenceslausplein in Praag werd het voorstel tot resolutie van de vijf oppositiepartijen weggestemd. Opvallend was de steun van de ultranationalisten en de communisten voor de regering vanuit de oppositie. Burgerorganisatie Milion Chvilek pro Demokratii plant nu een nog grotere demonstratie op 23 juni in het Letná-park in Praag, de plaats waar in 1989 de betoging werd gehouden die het einde van het communistische regime inluidde. Op dat plein kunnen een half miljoen mensen staan.

De crisis begon nadat een bron binnen de Tsjechische regering het auditrapport vrijdag lekte aan de Tsjechische media. Na een klacht van Transparency International Tsjechië in september 2018 voerde de Europese Commissie begin dit jaar een financiële audit uit bij alle administraties die de Europese subsidies in Tsjechië beheren, verdelen en controleren.

Een paar dagen geleden ontkende de Europese Commissie nog aan MO* dat ze het rapport al naar de Tsjechische regering hadden gestuurd, maar het werd effectief naar het ministerie van Financiën verstuurd op 29 mei. Via de Tsjechische media kwam het rapport bij MO* terecht.

Het auditrapport is van groot belang. Het is de eerste zaak waarin een regeringsleider zoveel geld moet terugbetalen aan het EU-budget sinds de Europese Unie een jaar geleden een nieuwe verordening over belangenconflicten goedkeurde.

Belangrijkste vaststellingen uit het rapport

Agrofert, het landbouwbedrijf van premier Babiš, krijgt al jaren Europese subsidies terwijl Babiš in een belangenconflict verkeert. Toen de subsidies werden uitgekeerd, oefende Babiš via de regering invloed uit over de verdeling van de subsidies én had hij een directe, beslissende invloed over het bedrijf Agrofert. De onpartijdige uitoefening van zijn functie werd gecompromitteerd.

De Commissie merkt op dat er in juni 2015 een piek was in de subsidies toegekend aan Agrofert. Toen was Babiš minister van Financiën.

De controlesystemen van het ministerie van Financiën en het ministerie voor Regionale Ontwikkeling konden dat niet voorkomen. Het is niet duidelijk welke controle ze uitvoeren om te zien of de Tsjechische wet gerespecteerd is. De Tsjechische overheid was eigenlijk verplicht om zulke belangenconflicten te vermijden, maar ze heeft geen maatregelen genomen. Alle subsidies sinds 9 februari 2017 werden uitgekeerd in schending van de wet. De Commissie eist dat het bedrijf 17 miljoen euro terugbetaalt aan het EU-budget.

Het is de eerste keer dat een regeringsleider zoveel geld moet terugbetalen sinds de EU vorig jaar nieuwe regels over belangenconflicten goedkeurde

De nieuwe Financiële Verordening van de EU is duidelijk: je kan niet tegelijk politiek verantwoordelijk zijn voor de verdeling van Europese subsidies én bedrijfsleider zijn van een bedrijf dat de subsidies ontvangt.

Agrofert is een van de grootste bedrijven in Tsjechië. Babiš is tevens eigenaar van de grootste kranten en televisie- en radiostations.

Deze vaststellingen hebben bredere gevolgen dan enkel voor Tsjechië.

De Commissie acht alle fases van de toekenning van subsidies in Tsjechië onvoldoende gedocumenteerd. Er ontbrak ondersteunende documentatie voor de toekenning van sommige subsidies. Dat bemoeilijkt auditmissies, misschien doelbewust.

Een besluit dat vele politici en zakenmensen met politieke ambities met belangstelling zullen lezen, is dat de Commissie het onvoldoende vindt om je bedrijf in een trust onder te brengen om belangenconflicten te vermijden. Sinds hij in februari 2017 minister van Financiën werd, bracht Babiš zijn bedrijf onder in twee trusts om Agrofert te besturen en zijn belangen te beschermen. Babiš was, terwijl hij minister Financiën was, de enige aandeelhouder van Agrofert. En hij oefende ook controle uit op het management van het bedrijf.

De Commissie vindt het onbegrijpelijk dat de administratie die de subsidies verdeelt, de eigenaarsstructuur van grote ondernemingen niet controleert. De administratie zou de subsidieaanvrager moeten verplichten om daarover details te geven, ook over wie de final beneficiary is van bedrijven die in trusts zijn ondergebracht.

De Tsjechische premier en zakenman Andrej Babiš met zijn vrouw Monika Babišova, die eveneens betrokken is bij fraude met Europese subsidies

David Sedlecký (CC BY-SA 4.0)

Dit rapport is nog “vertrouwelijk” omdat de Tsjechische regering twee maanden heeft om erop te reageren.

MO* vroeg een reactie aan de Europese Commissie. ‘De Commissie geeft nooit commentaar op lopende auditprocedures. En zeker niet op gelekte rapporten’, zegt een woordvoerder van de Commissie.

Politieke crisis

Dat neemt niet weg dat iemand het rapport lekte aan de Tsjechische media. De meeste onafhankelijke media pakten er breed mee uit. De publieke omroep hield vrijdag een minuut-per-minuut liveblog bij en deed verschillende extra nieuwsuitzendingen over de politieke crisis die onmiddellijk losbarstte.

Vrijdagochtend riep de Tsjechische Piratenpartij, die de zaak in augustus 2018 als eerste aan het licht bracht, alle oppositiepartijen samen voor een crisisoverleg. Na afloop eisten ze de onmiddellijke officiële publicatie van het auditrapport.

Premier Babiš: ‘Dit is het zoveelste geval van anti-Babiš-hysterie. De Piratenpartij heeft geen eigen programma. En Transparency International is een corrupte organisatie’

Premier Babiš kwam een kwartiertje naar het parlement en zei formeel hij geen geld zou terugbetalen. ‘Ik heb het rapport nog niet gezien’, zei hij. ‘We hebben twee maanden om erop te reageren. Tot dan is dit rapport niet officieel en ook niet publiek. Tsjechië zal geen subsidies terugbetalen, er is geen reden voor, ik heb geen wetten overtreden. Dit is het zoveelste geval van anti-Babiš-hysterie.’

Ook naar Transparency International haalde Babiš uit, op de manier van de Hongaarse premier Orbán: ‘Transparency International is een corrupte organisatie.’

‘De premier heeft ons al die tijd hard aangevallen en ons corrupte leugenaars genoemd’, zegt David Ondráčka, directeur van Transparency International Tsjechië. ‘Maar nu blijkt dat de Europese Commissie ons gelijk geeft. De premier heeft ons land met zijn hebzucht ongekende internationale schande berokkend. Het auditrapport is goed nieuws voor alle burgers en belastingbetalers in Tsjechië en Europa. De Tsjechische en Europese budgetten zijn geen cashkoe voor Agrofert.’

David Ondráčka, directeur van Transparency International Tsjechië

© Xander Stockmans

Zorgwekkend voor Babiš is dat ook de Sociaaldemocraten, zijn regeringspartner, de eisen van de oppositie steunen. De minister van Buitenlandse Zaken, van de Sociaaldemocraten, zei dat het geld ‘aan het EU-budget moet worden terugbetaald als de Europese Commissie formeel belangenvermenging vaststelt’.

De Sociaaldemocraten vragen nu samen met de oppositie dat de Europese Commissie niet meer mag corresponderen met ministers die lid zijn van ANO, de partij van Babiš. Volgens hen is het risico te groot dat die ministers niet de belangen van Tsjechië vertegenwoordigen, maar die van Babiš en Agrofert.

Zonder de Sociaaldemocraten zou de Tsjechische regering vallen. Morgen volgt een uitgebreide bespreking in het parlement.

Grootste betoging sinds 1989?

Diezelfde avond zullen de parlementsleden en ministers ook de roep van de bevolking horen.

Al de hele maand mei komen tienduizenden mensen op straat tegen de pogingen van Babiš tot onderwerping van de rechterlijke macht om strafrechtelijke vervolging te ontlopen in een andere fraudezaak met Europese subsidies, de zogenaamde zaak “Ooievaarsnest”.

Vorige week betoogden bijna 100.000 mensen. Een voorlopig hoogtepunt. Het gelekte rapport van de Europese Commissie is olie op het vuur.

‘Onze regeringsleider verzamelt miljoenen subsidies en zal die nu waarschijnlijk uit de zak van de Tsjechische burgers aan de EU terugbetalen.’

Achter de massale betogingen zit de burgerorganisatie Milion Chvilek pro Democratii – een miljoen momenten voor de democratie. Zij vrezen dat Babiš’ bedrijf Agrofert het geld dat ze aan het EU-budget moeten terugbetalen uit de publieke middelen van de Tsjechische staat zal halen, het belastinggeld van de Tsjechische burgers dus.

‘Het is onaanvaardbaar dat onze regeringsleider honderden miljoenen subsidies verzamelt en dat hij die nu waarschijnlijk uit de zak van de Tsjechische burgers zal terugbetalen’, klinkt het.

‘Als je er genoeg van hebt, kom dan naar het Wenceslasplein voor de grootste betoging sinds 1989. We eisen niet alleen het ontslag van de nieuwe minister van Justitie, maar ook het ontslag van Babiš. We hebben er genoeg van!’

Op 29 april 2019 bracht de eerste betoging voor het ontslag van Babiš al meteen tienduizenden mensen op de been.

Milion chvilek pro demokracii

Ooievaarsnest

De directe aanleiding voor de golf van betogingen was de benoeming van Marie Benešová tot minister van Justitie op 30 april 2019. Velen zagen in deze benoeming een poging van Babiš om strafrechtelijke vervolging te ontlopen in de zaak Ooievaarsnest.

Met een van de kleinere bedrijven van Agrofert vroeg en kreeg Babiš 15 miljoen euro Europese subsidies om een boerderij met recreatiedomein te bouwen, Ooievaarsnest genaamd. Deze subsidies zijn bedoeld voor kleine- en middelgrote ondernemingen actief in toerisme in armere regio’s.

Daarna bracht hij dat bedrijf in 2014 terug onder in Agrofert, het grootste landbouwconsortium van Tsjechië, niet meteen een kleine of middelgrote onderneming dus. Babiš was op dat moment minister van Financiën. Het Europese bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) onderzocht de zaak.

‘Onderzoekers van OLAF belden toen met het ministerie van Financiën om informatie te bekomen’, zegt onderzoeksjournalist Jaroslav Kmenta. ‘Babiš probeerde het onderzoek te beïnvloeden door ambtenaren in het ministerie te vragen om informatie achter te houden.’

De politie beveelt strafrechtelijke vervolging van premier Babiš aan. Babiš benoemde een nieuwe minister van Justitie. De openbare aanklager heeft nog altijd geen vervolging opgestart

‘De directeur-generaal van het ministerie zei later aan OLAF om die ambtenaren, zijn eigen collega’s, niet te vertrouwen en niet met hen te communiceren. Twee andere ambtenaren namen ontslag omdat ze het niet eens waren met het feit dat een oligarch de staat gebruikte om zijn private belangen te bevorderen. Ze kwamen naar mij als klokkenluiders.’

Uiteindelijk raadde OLAF de Tsjechische politie aan om een strafrechtelijk onderzoek op te starten. Een paar weken geleden rondde de politie het onderzoek af. Ze besloten dat Babiš en zes andere mensen, waaronder zijn vrouw, vervolgd moeten worden. Het is aan de openbare aanklager om Babiš officieel aan te klagen.

Dat is nog altijd niet gebeurd, omdat Babiš opnieuw de instellingen van de staat begon te gebruiken om zichzelf te beschermen. Op 30 april ontsloeg hij de minister van Justitie en verving hem door Marie Benešová, zelf ex-openbaar aanklager en een vertrouwelinge van president Zeman, met wie Babiš ook goede relaties heeft. Op deze manier zou Babiš zijn controle kunnen verstevigen over het Openbaar Ministerie.

Benešová reageerde op het auditrapport en op de betogingen tegen haar benoeming: ‘Ik heb geen reden om Babiš niet te geloven. En ik denk dat de betogingen een overdreven reactie zijn van dat deel van de bevolking dat zich niet kan neerleggen bij de resultaten van de verkiezingen.’

Wat doen de liberalen?

‘Dit auditrapport van de Europese Commissie is waardevol, want de EU is geen bankautomaat voor de rijken en machtigen’, zegt Europarlementslid Bart Staes (Groen), die de zaak Babiš hoog op de agenda plaatste in het Europees Parlement. ‘Dit mag niet getolereerd worden, zeker niet nu de EU-begroting voor de periode 2021 tot 2027 wordt onderhandeld.’

Staes hekelt wel dat de Commissie het onderzoek niet eerder startte. Dan had het auditrapport vóór de Europese verkiezingen openbaar kunnen worden gemaakt. Na deze verkiezingen werd Babiš’ partij ANO weer de grootste met 21 procent van de stemmen.

Europarlementslid Bart Staes, een van de langst zetelende europarlementsleden, neemt in 2019 afscheid van het Europees Parlement met de bekroning van het auditrapport van de Europese Commissie over de fraude van premier Babiš. Hij heeft lang gevochten voor transparantie in deze zaak.

(CC BY 2.0)

ANO behoort tot de liberale fractie in het Europees Parlement. En die heeft voorlopig geen plannen om de zes Europarlementsleden van ANO uit te sluiten. ‘Wij volgen de situatie van nabij op’, zegt liberale fractieleider Guy Verhofstadt aan MO*. ‘We hebben eerder al gezegd dat we verwachten dat meneer Babiš zich volledig aan de eisen van de Europese Commissie houdt, maar we wachten nu tot de hele auditprocedure afgerond is.’

Twee weken geleden bevestigde Verhofstadt al aan MO* dat hij eerst het oordeel van de Europese Commissie wilde afwachten.

Dat oordeel is nu publiek bekend, maar een beslissing over de uitsluiting van ANO uit de liberale groep in het Europees Parlement komt er niet binnen de twee maanden.

We hebben van Guy Verhofstadt geen antwoord ontvangen over wat hij denkt van Babiš’ aanvallen op anticorruptie ngo’s en de pers, en het ontslag van de minister van Justitie om strafrechtelijke vervolging te ontlopen.

‘Verhofstadt kan goed andere partijfamilies bekritiseren. Nu moet hij zelf voor orde zorgen in zijn eigen gelederen’, zegt Bart Staes.

Ook de Piratenpartij deed het goed bij de Europese verkiezingen. De drie verkozen Tsjechische Piraten waren onmiddellijk na de verkiezingen naar Brussel afgezakt om te onderhandelen met de groenen en de nieuwe liberale fractie van Guy Verhofstadt en Emmanuel Macron.

Donderdag maakten ze bekend dat ze zullen toetreden tot de fractie van de Europese Groenen in het Europees Parlement.

‘Verhofstadt verliest échte bondgenoten voor hervormingen en blijft met de autoritaire corrupte oligarchen achter die de EU enkel willen hervormen volgens hun privébelangen’

‘We beschouwen onszelf als een liberale partij en we zouden graag met andere liberale partijen samenwerken’, zegt Mikuláš Peksa, verkozen Europarlementslid voor de Piratenpartij, aan MO*. ‘Maar dat we in dezelfde groep als Babiš’ partij ANO zouden zitten, krijgen we niet aan onze kiezers uitgelegd. We hadden gehoopt dat de liberalen Babiš er meteen na de verkiezingen uit zouden zetten, maar dat gebeurde niet.’

‘Guy Verhofstadt verliest échte bondgenoten voor hervormingen en blijft met de autoritaire corrupte oligarchen achter die de EU enkel willen hervormen volgens hun privébelangen’, zegt Peksa.

‘Babiš gebruikt de Tsjechische regering om te lobbyen voor een hervorming van de EU in lijn met zijn eigenbelang: minder macht voor Europa, minder controle op het gebruik van subsidies. Verhofstadt wil juist méér controle op de besteding van Europese middelen, dacht ik.’

‘Vertegenwoordigers van Macron’s En Marche kwamen naar Tsjechië en ze spraken ook met ons’, zegt Piratenvoorzitter Ivan Bartoš. ‘We hebben 22 parlementsleden in het Tsjechische parlement, en we hadden onze drie zetels in het Europees Parlement aan de liberale groep kunnen geven.’

‘Maar, als een premier het geld steelt dat van alle Europeanen voor alle Tsjechen is, dan rekenen wij op politieke medestanders om ons te beschermen tegen die diefstal.’

‘Babiš zegt altijd dat we het land als een bedrijf moeten runnen. Welnu, dan zijn de burgers aandeelhouders. En die hebben recht op zeggenschap en transparantie over hoe hun geld besteed wordt.’