Uitkomst Cypriotisch overleg wordt bepalend voor relatie Turkije-EU
Hilmi Toros
27 februari 2002
Vrijdag begint de tweede ronde in het
veelbelovende overleg over Cyprus. De president van Cyprus, de
Grieks-Cypriotische Glafkos Klerides, en de Turks-Cypriotische leider Rauf
Denktash hebben hun eerste overlegronde afgerond na 12 informele
ontmoetingen. Nu gaat het om echte onderhandelingen, verklaart VN-gezant
Alvaro de Soto en over elk thema zal zwaar gebikkeld worden. Waarnemers zijn
het erover eens dat het de beste en tevens laatste kans op een akkoord is.
De prijs van een mislukking is te hoog: het kan de relaties tussen Turkije
en de Europese Unie op de helling zetten.
Aan warme handdrukken en glimlachen geen gebrek tijdens de diners die de
veteranen Clafcos Clerides (82) en Rauf Denktash (77) de voorbije weken bij
elkaar thuis organiseerden. De bereidwilligheid bij de rivalen, die al sinds
de jaren 50 tegenover elkaar staan, om tot een akkoord te komen is groot.
Maar het zal even moeilijk blijven om een akkoord door de strot te rammen
van de Grieks-Cypriotische meerderheid in het zuiden, laat staan door die
van de Turkse minderheid in het noorden. De passies laaien drie decennia na
de Turkse invasie van Cyprus nog hoog op.
Als de tweede ronde op een sisser uitdraait dan zal de Europese Unie in 2004
tegen haar zin een onvolledig Cyprus moeten opnemen. Als het noordelijke
derde definitief bij Turkije zou gaan horen, kan dat ook het einde zijn van
de Turkse droom van een volledig lidmaatschap van de Unie. Het politieke
gevaar van een mislukking is te groot, erkent Mustafa Akinci, een
vooraanstaand Turks-Cypriotisch politicus.
Nog even de situatie op een rijtje: 37 procent van het eiland is in het
bezit van de Turks-Cyprioten, die 18 procent van de bevolking uitmaken. De
hamvraag van de komende weken wordt hoeveel territorium Turkije wil afstaan
aan de Grieks- Cyprioten, die 78 procent van de bevolking uitmaken. Enkel de
regering in het zuiden wordt internationaal erkend. De Turkse Republiek
Noord-Cyprus, uitgeroepen in 1983, wordt enkel door Turkije erkend. Zo’n
35.000 troepen aan de Turkse zijde proberen ervoor te zorgen dat de
Republiek overeind blijft.
Turkije lijkt bereid om territorium af te staan, maar wil enkel een verenigd
Cyprus zien als dat twee soevereine gemeenschappen bevat. De
Grieks-Cyprioten willen een sterke centrale regering en garanties dat elke
Cyprioot kan gaan en staan waar hij wil.
Nog neteliger is het thema van de ‘terugkeer van de vluchtelingen’. Het gaat
om 200.000 Grieks-Cyprioten die in 1974 wegvluchtten van het noorden naar
het zuiden, terwijl 60.000 Turken de tegengestelde beweging maakten. 1974 is
het jaar van de invasie door Turkije, een reactie op een mislukte coup van
het Griekse kolonelsregime, dat Cyprus wilde annexeren bij Griekenland.
De Grieks-Cyprioten lijken geen haarbreed te willen toegeven op dit punt:
het recht op terugkeer van de vluchtelingen is bevestigd door zowel de
Verenigde Naties als de Europese Unie, verklaren de diplomaten. De Turkse
zijde wil enkel weten van een tijdelijke terugkeer van een beperkt aantal
Grieks-Cyprioten naar hun huizen in het noorden.
Maar de soep wordt misschien minder heet gedronken. Sommige tenoren in het
Grieks-Cypriotische kamp relativeren de eis enigszins. Loucas G Charalambous
schrijft in de Sunday Mail: Bijna 30 jaar na de Turkse invasie en de
volksverhuizing is dit veelbesproken thema verworden tot een slogan zonder
veel inhoud. We eisen een recht op dat we nooit zullen uitoefenen. Zelfs als
er een akkoord wordt bereikt over alle vluchtelingen, lijkt het me sterk dat
er 100 mensen bereid zouden zijn om opnieuw in hun pre-1974 huizen te
trekken om onder een Turkse administratie te leven.
De vijandschap tussen beide bevolkingsdelen, die zich sterker verbonden
voelen met Turkije en Griekenland dan met Cyprus zelf, werkt in ieder geval
ontradend. De levensstandaard in het noorden ligt ook een stuk lager: het
Griekse deel van het eiland is ronduit welvarend, terwijl Turkije elk jaar
330 miljoen euro pompt in het zuiden. Het internationaal erkende Cyprus is,
met of zonder de Turken, voorbestemd om volwaardig lid van de EU te worden,
waarschijnlijk in 2004 al.
De uitkomst van de tweede rond zal pas bekend zijn in juni. Glafkos en
Denktash hebben twee mogelijkheden: coëxisteren in twee aparte entiteiten
of - naar het voorbeeld van het dorpje Pile in het oosten van het eiland -
als twee gemeenschappen eenzelfde naam delen, ondanks de bittere smaak van
het verleden.
Wat er ook uit de bus komt, elk akkoord dat op eenmaking afgestemd is, zal
een lange overgangsperiode nodig hebben om levensvatbaar te worden. Een hele
generatie is opgegroeid in een sfeer van vijandschap. Een aantal artiesten,
zakenlui, vakbondsmensen en intellectuelen organiseren sinds kort
ontmoetingen met elkaar, maar de meeste Cyprioten kijken een
beetje meewarig naar die kennismakingssessies.