Uncle Sam leest uw e-mails mee

Wettelijk gezien was het voor de Amerikaanse geheime diensten al langer perfect mogelijk om in het buitenland te spioneren. Maar om in de Verenigde Staten zelf data te onderscheppen, was een bevelschrift van een rechter nodig. Een probleem aangezien heel wat internationale internetcommunicatie via Amerikaanse netwerken passeert, vond president George Bush, die na de terreuraanslagen van 11 september in het geheim de toestemming gaf om toch in de VS gegevens te onderscheppen zonder warrant. Tot een rechtbank oordeelde dat die praktijk onwettig was.

De nieuwe Protect America Act – een modernisering van de bestaande Foreign Intelligence Surveillance Act (FISA) uit 1978 – moet die zogenaamde intelligence gap overbruggen. De wet is door republikeinen én democraten goedgekeurd op 4 augustus en is van kracht tot 1 februari 2008. Bush ijvert ervoor om de wet permanent te maken.

Drinken van een brandweerslang

Worden onze telefoongesprekken afgeluisterd en e-mails gescreend? ‘Waarschijnlijk hebben de Amerikaanse geheime diensten altijd al mensen in België bespioneerd’, zegt Patrick Radden Keefe, auteur van het standaardwerk Chatter. Hoe iedereen wereldwijd wordt afgeluisterd. ‘Maar als iemand een e-mail van Brussel naar Antwerpen stuurde, en die passeerde via een Amerikaans netwerk, dan hadden de geheime diensten een bevelschrift nodig om de e-mail te onderscheppen. Op die manier had je in België nog wat extra bescherming. Men moest aantonen dat je niet in de VS verbleef en er misschien een link was met terrorisme. Sinds de Protect America Act is dat niet meer het geval. Het is nu veel gemakkelijker om telefoons af te luisteren en e-mails mee te lezen.’

Keefe benadrukt dat Amerikaanse telecombedrijven, die de internethardware beheren, sinds de nieuwe wet veel vlotter samenwerken met de inlichtingendiensten zoals het National Security Agency (NSA). Keefe: ‘Voor de Protect America Act waren er ook al bedrijven die hun data ter beschikking stelden. Van AT&T weten we dat bijvoorbeeld. Maar andere bedrijven weigerden het. Nu zijn alle Amerikaanse internet- en telecombedrijven verplicht om gegevens aan de geheime diensten door te spelen.’ Afluisterprogramma’s die onder de Protect America Act worden goedgekeurd, blijven één jaar geldig. Keefe: ‘Zelfs als de wet voor februari 2008 niet verlengd wordt, dan blijven de afluisterprogramma’s die een dag voor het verstrijken van de wet zijn goedgekeurd nog een jaar lopen. Dat brengt je tot het einde van de regering-Bush.’

Volgens Tim Weiner, intelligence-expert en auteur van Een spoor van vernieling. De geschiedenis van de CIA is het nog te vroeg om in te schatten welke gevolgen de nieuwe afluisterwet heeft voor de privacy van EU-burgers. Weiner: ‘Ik denk trouwens dat we de capaciteiten van de Amerikaanse geheime diensten ruim overschatten om elektronische inlichtingen in te zamelen en te analyseren. Dertig jaar geleden al zei de directeur van de NSA dat je het filteren van inlichtingen kunt vergelijken met proberen een slokje water te nemen van een brandweerslang.’

De Groep 29

Het Vast Comité I, dat de Belgische geheime diensten controleert, informeert zich momenteel over de Protect America Act ‘met het oog op de inschatting van de eventuele gevolgen daarvan voor de werking en de opdrachten van de Belgische inlichtingendiensten’. In 2001-2002 voerde het Comité I al eens een onderzoek naar Amerikaanse afluisterpraktijken in het kader van Echelon, een wereldwijd interceptiesysteem voor communicatie die via satelliet verloopt. Het Comité I publiceerde toen maar liefst drie rapporten over Echelon, waarna ook zijn begeleidingscommissie besloot om een verslag uit te brengen over het fenomeen.

Ook nu is het niet uitgesloten dat er een Comité I-onderzoek komt. Voorzitter Guy Rapaille: ‘De informatieronde die we nu doen, kan zonodig leiden tot het openen van een toezichtonderzoek. Uiteraard dienen in dat geval eerst de senaat en de bevoegde ministers te worden ingelicht. We menen evenwel reeds te mogen opmerken dat deze Protect America Act lijkt te kunnen ingrijpen in de privacy van de Belgische burger.’ Ook de Belgische Privacycommissie volgt de zaak op. ‘We gaan het verder bekijken via de Groep 29, een Europees overlegorgaan van nationale privacycommissies’, zegt Koen Gorissen, juridisch adviseur van de Privacycommissie. ‘Het is beter dat Europa in dit soort zaken een gemeenschappelijk standpunt inneemt. Daar kan je meer mee bereiken.’ Het Comité I vindt overigens dat ‘de globale problematiek van de consequenties van de Protect America Act zeer zeker ook aandacht verdient op Europees vlak.’

Details uit ons privéleven

Europarlementslid Sophie In ’t Veld (D66), lid van de commissie Burgerlijke Vrijheden van het Europees Parlement, heeft aan de Europese Commissie en Raad parlementaire vragen gesteld over de Protect America Act. Hoe worden persoonlijke gegevens van EU-burgers beschermd? Wat is het effect van de nieuwe Amerikaanse wet op de rechten en vrijheden van Europese burgers? In ’t Veld: ‘In een voorlopig antwoord stelt de Raad dat het hen niet aangaat. De Commissie heeft wel vrij uitgebreid geantwoord en wil eventuele privacykwesties aan de orde stellen in het kader van de lopende besprekingen met de VS. Maar eigenlijk stel ik bij de Raad noch Commissie veel bezorgdheid vast over de privacy van Europese burgers.’

Het Nederlandse Europarlementslid is bezorgd over de balans tussen vrijheid en veiligheid. ‘De mogelijkheden om ons 24 uur per dag tot in de kleinste details van ons privéleven te monitoren zijn aanwezig en er wordt gebruik van gemaakt’, aldus In ’t Veld. ‘Toen alle gegevens nog in kaartenbakken zaten, konden buitenlandse mogendheden er niet zo maar bij. Nu wel. Technisch is het allemaal mogelijk om onze telefoongesprekken af te luisteren, e-mails te lezen, profielen van Google te krijgen, via kredietkaartgegevens ons koopgedrag in kaart te brengen, en ga zo maar door. De VS verschaft zich ongelimiteerde toegang tot onze telecommunicatie. Wat doen de Europese overheden hieraan om onze rechten te beschermen? Als de Amerikanen ons afluisteren, hebben we geen poot om op te staan.’