‘Als er overstromingen zijn, kijken de lokale bewoners naar de gemeenteraad’

Een visboer op de Paraia Novamarkt in Beira, Mozambique

© Thomson Reuters Foundation / Kim Harrisberg

Wanneer de Mozambikaanse vishandelaar Manuel Machava hoort dat de vissers een geweldige vangst van makreel, krab of garnalen hebben binnengehaald, heeft hij gemengde gevoelens. Hij is blij met hun geluk, maar bezorgd over hoe hij hun vangst kan verkopen voordat de vis bederft.

Het is meer dan drie jaar geleden dat cycloon Idai de vismarkt in de stad Beira verwoestte. Machava en zijn collega-standhouders doen hun zaken nog steeds in geïmproviseerde plastic kraampjes, die slecht uitgerust zijn en weinig bescherming bieden tegen de hitte van de zon.

‘We verliezen tot twee ton verse producten per dag’, zegt Machava (52), coördinator van de vissersgemeenschap van Beira. Maar dat veranderd binnenkort hopelijk. De Praia Nova-vismarkt, waar hij dagelijks werkt, wordt weldra verbouwd dankzij een subsidie ​​die bedoeld is om steden te helpen omgaan met migratie vanwege klimaatproblemen.

De vissersgemeenschap van Beira - een pijler van de lokale economie - werd zwaar getroffen door Idai. De doortocht van deze cycloon kostte honderden mensen in zuidelijk Afrika het leven, duizenden mensen sloegen op de vlucht en de schade liep op tot in de miljoenen dollars in Mozambique en in enkele andere arme buurlanden.

Idai was ook geen alleenstaande gebeurtenis; nadien volgden tot nu toe nog drie tropische cyclonen.

Bezorgdheid over klimaatmigratie

Stadsmedewerkers van Beira, dat aan de Indische Oceaan ligt, zijn van plan om deze nieuwe vorm van financiering te gebruiken om een nieuwe thuis te bezorgen aan honderden vissersfamilies die in de toekomst risico lopen door mogelijke overstromingen.

De inspanningen van de stadsmedewerkers weerspiegelen de toenemende wereldwijde bezorgdheid over hoe extreem weer dat aangewakkerd wordt door de klimaatverandering. Dat verdrijft miljoenen mensen uit hun huizen, op zoek naar veiliger oorden.

Tijdens een bijeenkomst van de Verenigde Naties vorige maand kwamen regeringen voor het eerst samen om een ​​wereldwijde migratieovereenkomst uit 2018 te herzien. Ook burgemeesters uit verschillende landen kwamen er in de zijlijn samen om hun ervaringen met klimaatgerelateerde migratie te bespreken.

2000 nieuwkomers per dag

In de hoofdstad van Bangladesh arriveren bijvoorbeeld dagelijks ongeveer tweeduizend mensen. Zij worden uit hun huizen verdreven door de stijgende zeespiegel en omdat hun landbouwgrond overstroomt, vertelde Mohammad Atiqul Islam, de burgemeester van Dhaka tijdens de bijeenkomst.

Volgens de burgemeester van Dhaka moeten steden meer inspraak hebben over de nodige middelen om zich aan te passen aan de klimaatverandering.

Deze toestroom creëert een kans voor de toekomstige economische groei van de stad, maar stelt ook tal van uitdagingen op de korte termijn, sprak hij.

‘Dit leidt tot extra druk op onze samenleving en het vermogen om voor iedereen diensten te leveren… Waar moeten die mensen verblijven?’, vraagt hij zich af.

De regering van deze burgemeester krijgt steun van de Bengaalse regering, maar Atiqul Islam weet ook dat steden geen directe toegang hebben tot wereldwijde klimaatfinanciering. Volgens hem zouden ze meer inspraak moeten hebben over de nodige middelen om zich aan te passen aan de klimaatverandering en ook middelen om te kunnen reageren op plotse volksverhuizingen.

Meer verhuizers verwacht

Volgens een schatting van de Wereldbank van vorig jaar kan de klimaatverandering er tegen half deze eeuw toe leiden dat 216 miljoen mensen binnen hun eigen land willen verhuizen. 86 miljoen van deze mensen wonen in Afrika ten zuiden van de Sahara.

Veel nationale regeringen bekijken klimaatmigratie nog steeds als een probleem van de toekomst, maar volgens een analyse van de Amerikaanse denktank Center for Global Development, komen er al behoorlijk wat signalen uit steden over de hele wereld dat klimaatmigratie al volop bezig is en ook grote schade aanricht.

‘Dit is de realiteit’, zegt burgemeester Yvonne Aki-Sawyerr van Freetown tijdens een telefoongesprek. ‘Vrouwen die vroeger als landbouwer werkten … leven vandaag in sloppenwijken en proberen er bijvoorbeeld mango’s te verkopen omdat ze niet langer konden overleven van hun vroegere oogsten.’

Burgemeester van Freetown, Yvonne Denise Aki-Sawyerr, praat met deelnemers aan een programma dat banen creëert voor afvalbeheer voor jongeren, inclusief plattelandsmigranten.

© Gemeenteraad Freetown

De hoofdstad van Sierra Leone is slechts beperkt in staat om adequaat te reageren op zulke volksverhuizingen, geeft ze nog mee. Volgens haar verloopt financiering moeizaam en staan kwesties zoals ruimtelijke ordening en bouwvergunningen onder toezicht van de nationale overheid.

‘Maar als de overstromingen plaatsvinden, kijken de lokale bewoners wel naar de gemeenteraad’, zegt Aki-Sawyerr. Samen met enkele andere burgemeesters was ze aanwezig op de VN-bijeenkomst in New York om er haar bezorgdheden te uiten.

Belang van lokale leiders

De coronapandemie heeft het belang onderstreept van lokale leiders om in te spelen op de behoeften van getroffenen

Beira, waar vaak klimaatmigranten aankloppen, was een van de vijf steden die van de Mayors Migration Council (MMC) financiering heeft ontvangen om als stad met het klimaatvluchtelingenprobleem te kunnen omgaan. De MMC is een door burgemeesters geleide adviesorganisatie die samenkwamen in de marge van de VN-bijeenkomst.

Op de COP27-klimaattop in november van dit jaar worden nog vijf andere steden bekendgemaakt.

De coronapandemie heeft het belang onderstreept van lokale leiders om in te spelen op de behoeften van getroffenen, inclusief degenen die door klimaatfactoren gedwongen worden om te verhuizen, zegt Colleen Thouez, van de New School in New York die al jaren rond dergelijke problemen werkt.

‘We overtuigen de wereldleiders niet langer van het belang van de stem van burgemeesters, de VN nodigen hen uit en erkennen hun centrale rol als de bedenkers van oplossingen’, zegt ze.

Het noodbeleid inzake covid-19 heeft het denken ook beïnvloed over hoe in de toekomst om te gaan met de plotselinge instroom van migranten, zei Thouez. Ze noemt als voorbeeld een grotere bereidheid om de toegang tot gezondheidszorg en welzijn uit te breiden tot mensen zonder de nodige papieren.

Nieuwe vismarkt, nieuwe woningen

Op de vismarkt in Beira is de feloranje zonsondergang zichtbaar door een opening van een kraampje waar ooit een dak zat. Sommige van de overgebleven metalen spanten hangen gevaarlijk los, een herinnering aan de verwoestende kracht van de cycloon in 2019.

Zo’n 200.000 dollar van het MMC-fonds zal nu worden gebruikt om de vismarkt te herstellen en in een eerste fase honderd gezinnen die in overstromingsgevoelige gebieden wonen, te verhuizen naar minder kwetsbare visserswijken in Beira. Later zullen nog honderden meer gezinnen volgen.

In tegenstelling tot andere hulpmiddelen, geeft MMC rechtstreeks geld aan stadsbesturen om ‘hun eigen projectontwerpen te kunnen uitvoeren’, zegt Samer Saliba, hoofd logistiek bij MMC. Hij geeft nog mee dat de burgemeester van Beira, Albano Carige, het vismarktproject persoonlijk had ingediend.

‘Ik wil het gevoel hebben dat we sterk genoeg zijn om ons effectief aan te passen aan de klimaatverandering’

‘Zijn administratie zal het geld onafhankelijk ontvangen en mogen besteden’, zegt Saliba.

In zijn kantoor in het gemeentehuis aan de overkant van de markt, vertelt Carige dat hij hoopt dat het leven van Beira’s vissers, de visverkopers en hun families snel weer normaal kan worden.

Hij wil ook graag de lessen over klimaatadaptatie voor zijn stad delen met andere lokale overheidsfunctionarissen en ervoor zorgen dat Beira beter in de toekomst in staat is om de bedreigingen door een veranderend klimaat het hoofd te bieden.

‘Beira is een kwetsbare stad’, zegt Carige. ‘In de toekomst wil ik geen stress meer voelen als ik hoor dat er een ramp op komst is. Ik wil het gevoel hebben dat we sterk genoeg zijn om ons effectief aan te passen aan de klimaatverandering’, zegt hij.

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation