Vergrijzing en emigratie hinderen Cubaanse ontwikkelingsplannen

Een oudere man staat in de deuropening van zijn woning in Havana Cuba. Prognoses voorspellen dat de Cubaanse bevolking tegen 2025 minder dan 11 miljoen burgers zal tellen. In de daarop volgende zeventien jaar zou dit aantal verder dalen tot onder de tien miljoen, en tegen 2055 zelfs minder dan negen miljoen.

Adam Jones / Flickr (CC BY 2.0)

Volgens cijfers van het nationale bureau voor statistiek en informatie (Onei) bedroeg de bevolking van Cuba in maart van dit jaar 11.082.964 inwoners, wat al een daling betekent ten opzichte van het piekniveau van 11.239.224 inwoners in 2016.

Prognoses voorspellen dat de Cubaanse bevolking tegen 2025 minder dan 11 miljoen burgers zal tellen. In de daarop volgende zeventien jaar zou dit aantal verder dalen tot onder de 10 miljoen, en tegen 2055 zelfs minder dan 9 miljoen.

Vergrijzing

De Cubaanse regering is zich zeer bewust van het probleem en heeft een commissie voor demografische dynamiek en vergrijzing opgericht, onder leiding van de premier. ‘Het is een zaak die van zeer nabij gevolgd moet worden’, zegt Juan Carlos Alfonso, adjunct-directeur van Onei. ‘Er zullen minder arbeiders zijn voor de bouw of de landbouw en professionals zullen beter moeten worden ingezet, beter opgeleid en meer betaald moeten krijgen. Het is een complex proces. Daar werken we aan.’

Het vruchtbaarheidscijfer is verder gedaald tot onder het cruciale niveau van 2,1 dat nodig is om bevolkingsaantallen op peil te houden.

Vorig jaar werden in de socialistische eilandstaat voor het tweede opeenvolgende jaar in bijna zes decennia minder dan 100.000 geboorten (95.403) opgetekend, tegelijk met het op een na hoogste aantal sterfgevallen (120.098), alleen voorafgegaan door de 167.645 van 2021, door de coronapandemie.

Het vruchtbaarheidscijfer is verder gedaald tot 1,14 – onder het cruciale niveau van 2,1 dat nodig is om bevolkingsaantallen op peil te houden. De lage vruchtbaarheid is deels te wijten aan universeel gratis onderwijs dat de sociale bewustwording vergroot, regeringsbeleid dat de emancipatie en werkgelegenheid van vrouwen bevordert, en gezinsplanningstrategieën die vrouwen aanmoedigen om het moederschap uit te stellen.

Economische factor

De permanente economische crisis van de voorbije 30 jaar en het onvermogen van het Cubaanse sociaal-economische model om voldoende goederen en diensten te produceren om in alle basisbehoeften, te voorzien, beïnvloeden sommige demografische variabelen, zeggen experten.

Met een gemiddeld maandsalaris van 23 dollar en minimumpensioenen van slechts 9 dollar is het leven zwaar in Cuba.

Het Amerikaanse embargo, de coronapandemie, inflatie en gedeeltelijke dollarisering komen daar nog bovenop, naast beleidsfouten en oponthoud bij economische hervormingen. Er is nog steeds een tekort aan medicijnen en essentiële producten, terwijl veel gezinnen niet kunnen sparen.

Met een gemiddeld maandsalaris van 23 dollar en minimumpensioenen van slechts 9 dollar is het leven zwaar in Cuba. Volgens econoom Omar Everleny Pérez Villanueva bedragen de individuele kosten van levensonderhoud ongeveer 267 dollar per maand, nog meer voor een gezin van twee personen. Om de ontwikkelingsplannen te ondersteunen, zou het land jaarlijks minstens 6 % economische groei moeten realiseren. Maar de afgelopen jaren kende de economie net lage groeicijfers en zelfs terugval.

Zwaar leven

Idania Reyes, een 38-jarige accountant uit Havana, verzucht dat het leven zwaar is in Cuba. ‘Voedsel wordt duurder, er zijn tekorten aan medicijnen, transportproblemen en de lonen zijn laag’, zegt hij. ‘Veel jonge mensen voelen zich geblokkeerd en zoeken elders hun geluk.’

Reyes merkt op dat veel vrouwen het ouderschap uitstellen vanwege financiële beperkingen en het gebrek aan middelen om een kind op te voeden.

Tegen 2025 zal één op de vier inwoners van het eiland bejaard zijn.

Cuba heeft bovendien een groot woningtekort. Dat dwingt mensen van verschillende generaties om met hun familieleden, partners en kinderen onder hetzelfde dak te wonen.

Dan is er nog de vergrijzing. Volgens Onei is bijna een kwart (22,3 %) van de Cubaanse bevolking momenteel zestig jaar of ouder. Tegen 2025 zal één op de vier inwoners van het eiland bejaard zijn. Tien jaar later zal deze groep een derde van de totale bevolking vertegenwoordigen, wat de druk op de werkende bevolking verhoogt. Dergelijke prognoses benadrukken de nood aan grote investeringen in ouderenzorg.

Emigratie

Door de slechte economische situatie versnelde in 2022 de uittocht van migranten uit Cuba. Alleen in de VS, waar naar schatting al anderhalf miljoen Cubanen wonen, arriveerden vorig jaar 250.000 Cubaanse migranten zonder papieren, ofwel 2 % van Cuba’s bevolking. De meesten van hen trekken door Mexico, een kleine groep anderen probeert vanuit Cuba met bootjes de oversteek naar Florida te maken.

Tussen januari en 30 april ontvingen meer dan 22.000 Cubanen een humanitair visum om de VS binnen te komen. Meer dan 380.000 aanvragen wachten nog op verwerking. De totale uittocht sinds 2022 zou 5 % van de economisch actieve bevolking van 4,7 miljoen kunnen bedragen.

Ook in Europa komen Cubaanse migranten aan. Vorig jaar kwamen meer dan driehonderd Cubaanse migranten via de zogeheten ‘Balkanroute’, langs Servië, de EU binnen om er asiel aan te vragen. In 2021 kwamen slechts 36 Cubanen op die manier naar Europa.

Terugkeren

Uit een aantal recente overheidsinitiatieven moet blijken dat Cuba het die vertrekkers nu makkelijker wil maken om eventueel terug te keren. Zo maakt de regering het makkelijker hun paspoort te verlengen. Ook de administratieve kosten in consulaten gaan omlaag, kondigde het ministerie voor Buitenlandse Zaken aan.

‘Ik vind het positieve maatregelen. We moesten veel betalen voor een paspoort dat maar zes jaar geldig was. Het was oneerlijk tegenover ons Cubanen die, net als ik, zijn vertrokken op zoek naar een beter leven, maar we zijn nog steeds Cubanen’, zegt migrante Karen Sánchez, die al tien jaar in de Amerikaanse stad New Jersey woont.

In januari 2019 bleek uit de Nationale Migratie Enquête dat 75 % van de mensen die zich in het buitenland vestigden tussen de 15 en 49 jaar oud was.

Antonio Aja, directeur van het Centrum voor Demografische Studies (Cedem) van de Universiteit van Havana, legt de vinger op de zere wonde: Cuba heeft hoogontwikkeld menselijk kapitaal te over, alleen ontbreekt het aan de omstandigheden om jongeren een goed leven te bieden en aan hun verwachtingen te voldoen.