Verplichte leerstof voor klimaatministers: Youth for Climate neemt volgende week examen af

Minstens 12.500 jongeren eisen dat de politici hun verantwoordelijkheid nemen en een deftig klimaatbeleid uitwerken.

© Belga

Drie deskundigen (Kris Peeters, Sara Van Dyck en Leo Van Broeck) formuleren concrete voorstellen om het klimaat leefbaar en de planeet in leven te houden (zie verder).Met 12.500 waren ze vandaag in Brussel. Niemand kan hun oproep voor een daadkrachtig klimaat- en milieubeleid nog negeren. De jongeren wakkeren het debat aan, leggen beleidsmakers het vuur aan de schenen en doen generatiegenoten nadenken over hun eigen ecologische voetafdruk. Gisteren ontvingen viceminister-president Liesbeth Homans en minister van Leefmilieu Joke Schauvliege een delegatie van Youth for Climate, zoals de beweging van klimaatspijbelaars heet.

Tijdens het gesprek formuleerden de “brossers voor het bos” bewust nog geen concrete maatregelen: ‘Aangezien wij voornamelijk middelbare scholieren zijn beschikken we niet over uitgebreide expertise. Ons voornaamste agendapunt was dat de politiek het debat met klimaatexperts moet heropenen’, legt Ward Winters (17) uit. Hij maakte deel uit van de delegatie en vindt dat het huidige klimaatbeleid zijn limiet bereikt heeft. ‘Met Youth for Climate trokken we aan de alarmbel en we zijn blij dat die nu oorverdovend klinkt.’

Ward Winters

Ward Winters

Afgelopen zomer, dus lang voor er sprake was van het spijbelprotest, formuleerde Ward samen met klasgenoot Jonathan Keirse (de hoofdauteur) en enkele medestudenten al een uitgebreid en onderbouwd voorstel voor ‘een rechtvaardig fiscaal beleid met respect voor mens en milieu’. Beide ministers beloofden aan de jongeren dat het gesprek van woensdag opvolging krijgt en dat er verder overleg zal worden georganiseerd tussen hen, het beleid en klimaatexperts. ‘In dat geval zijn we zeker ook bereid om onze eigen ideeën naar voren te schuiven.’

Het Vlaams klimaatplan voor 2021-2030 blinkt uit in vaagheid.

Zonder de doortastendheid (of is het verbetenheid?) van de spijbelende scholieren te onderschatten; onze klimaatministers durven op zich laten wachten als het gaat over het inlossen van beloftes. Herinner u de Vlaamse blokkering van de ambitieverhoging tijdens de klimaattop in Katowice. ‘We willen ons niet laten vastpinnen op cijfers, maar focussen op concrete maatregelen’, was toen de uitleg. Het Vlaams klimaatplan voor 2021-2030 blinkt echter uit in vaagheid.

In afwachting van het opvolgingsgesprek laten we alvast drie deskundigen op vlak van respectievelijk mobiliteit (Kris Peeters), energie (Sara Van Dyck) en ruimtelijke ordening (Leo Van Broeck) aan het woord om enkele concrete voorstellen te formuleren die het klimaat leefbaar, en de planeet in leven houdt.

Mobiliteit eerlijker en rechtvaardiger verdelen

Kris Peeters, beter gekend als “de andere Kris Peeters” (de echte, zegt hij zelf) is een toonaangevende stem in het maatschappelijk debat rond mobiliteit. Hij is voormalig fietsambtenaar van de stad Antwerpen en won in 2016 de Moro Persoonlijkheidsprijs. Vandaag toert hij rond in de Benelux als onafhankelijk expert met lezingen en workshops over mobiliteitsverandering. Zijn twittergedrag is cassant en vol donkere humor, als hij zijn visie uiteenzet praat hij ernstig en gestructureerd.

Kris Peeters, onafhankelijk mobiliteitsexpert

Kris Peeters

‘In het klimaatdebat gaat men er al te vaak vanuit dat we moeten inboeten op onze verplaatsingen. Als we het verstandig aanpakken kunnen we nochtans naar meer mobiliteit voor meer mensen gaan.’ Vandaag is er volgens Peeters een te grote ongelijkheid tussen de weggebruikers. Hij legt uit dat ons transportatiesysteem veel te autoafhankelijk is waardoor, naast de files en de CO2-uitstoot die dat genereert, onder andere armen, kinderen, ouderen en mensen met een beperking uitgesloten worden.

‘Onze auto’s zijn te groot, te snel en te zwaar’

Peeters pleit voor maatregelen die op korte termijn aantoonbare voordelen bieden voor de weggebruiker, en op lange termijn een gunstig effect heeft op het klimaat. ‘Je krijgt de mensen niet mee als je zaken gaat verbieden met als enige argument dat de volgende generatie daar de vruchten van zal plukken.’

• Nabijheid is de beste mobiliteit

‘We moeten stoppen met winkelcentra, ziekenhuizen en scholen buiten de kernen te bouwen. Ook voor baanwinkels langs grote steenwegen mogen geen vergunningen meer uitgeschreven worden. Al die zaken vergroten de autoafhankelijkheid. Als duidelijk wordt dat bijvoorbeeld Uplace er niet komt, boeken we onmiddellijk winst doordat middenstanders in Vilvoorde en in Leuven opnieuw zullen investeren.’

Bovendien worden de afstanden kleiner en dus ook fietsbaar en wandelbaar. Daar is al een hele retoriek rond, we moeten het gewoon nog doen. De betonstop is op dat vlak een begin.’

• Light and Safe (LISA) Cars in plaats van SUV’s

‘Onze auto’s zijn te groot, te snel en te zwaar. Ze stoten meer CO2 uit en er zijn meer grondstoffen nodig voor de fabricatie ervan. De zogenaamde LISA Cars hebben een veel kleinere klimaatimpact. Om die overgedimensioneerde wagens te ontmoedigen kunnen we een variant invoeren op de lage-emissiezones: als wagens een bepaald volume overschrijden mogen ze de stadscentra niet meer binnen.’

• Fiets en openbaar vervoer op elkaar afstemmen

‘De elektrische fietsen geven mensen de mogelijkheid om tot op hogere leeftijd in heuvelachtige gebieden te fietsen, ook met zware lasten. Investeringen in fietssnelwegen en fietsenstallingen moeten ervoor zorgen dat je met een speedelec durft naar het station rijden en dat je hem daar durft achterlaten. Zo krijgt het openbaar vervoer een veel ruimer bedieningsgebied. Momenteel woont de gemiddelde treinreiziger in een straal van ongeveer drie kilometer rond het station, dat moet opgetrokken worden naar vijf à zeven kilometer.

Het aantoonbaar voordeel op korte termijn daarbij zijn de gezondheidsvoordelen van fietsen en een grotere bewegingsvrijheid. De klimaatvoordelen zijn evident.’

De boodschap van Kris Peeters is duidelijk: Klimaatbeleid kan samengaan met een rechtvaardige herverdeling van de mobiliteit. Het gaat niet om revolutionaire veranderingen, maar haalbare maatregelen die ook op lokaal niveau kunnen toegepast worden.

Ruimtelijke orde: verdichten in plaats van verkavelen

Vlaams bouwmeester Leo Van Broeck studeerde naast architectuur ook filosofie. Dat is te merken aan de manier waarop hij naar de grote maatschappelijke uitdaging van de klimaatopwarming kijkt. Hij beheerst de dialectiek en doet aan systeemdenken; In plaats van het probleem te herleiden tot een simpele keten van oorzaak en gevolg heeft hij een holistische kijk op het grote geheel. En wat hij ziet maakt hem boos.

Leo Van Broeck, Vlaams bouwmeester

Leo Van Broeck

‘Het grote probleem is niet klimaatopwarming, maar het feit dat we het planetaire ecosysteem aan het vermoorden zijn’, steekt hij van wal. ‘En dat heeft een aantal gevolgen waaronder uitstoot en opwarming, maar ook het verdwijnen van biodiversiteit en ecosystemen.’ Voor Van Broeck enkele concrete aanbevelingen wil doen, wil hij ten zeerste benadrukken dat de strijd tegen klimaatopwarming niet los kan gezien worden van het feit dat we op globaal vlak geen ruimte voor natuur meer overlaten. Volgens hem zal de strijd voor klimaatneutraliteit geen zoden aan de dijk brengen als we wereldwijd het bevolkingsaantal en onze economie niet in vraag stellen.

‘klimaatopwarming is maar één van de vele tientallen gevolgen van ons ruimtelijk wangedrag’

‘klimaatopwarming is maar één van de vele tientallen gevolgen van ons ruimtelijk wangedrag.’ Hoe kunnen we in Vlaanderen alvast ruimtelijke orde in de chaos scheppen?

• Reële uitstoot van woning monitoren

‘Woningen krijgen een EPB-cijfer opgeplakt, maar dat wordt nadien niet gecontroleerd aan de teller. Zo kan je bij wijze van spreken elektrische radiatoren in een passiefwoning plaatsen en de hele winter met de ramen open stoken. Handhaving en controle van de reële uitstoot van woningen is cruciaal. En als die de EPB-waarde van de woning overstijgt moeten er boetes uitgeschreven worden.’

• Stoppen met verkavelen

‘Als slecht gelegen gebouwen versleten zijn, moeten ze afgebroken worden en niet opnieuw verkaveld worden. Met de verhandelbare bouwrechten kan je de eigenaar op een beter gelegen plaats, in de kern, laten bouwen zonder waardeverlies. Maar dan mag enkel een rijwoning of appartement gezet worden, vrijstaande villa’s zijn geen optie meer. Zo moeten we streven naar verdichting: woongebieden van minstens 60 à 70 woningen per hectare.’

• Collectief wonen versus individueel bouwen

‘We moeten afstappen van het individueel bouwen van woningen. Een klimaatvriendelijke autovloot ga je ook niet bereiken als iedereen zijn eigen auto mag ontwikkelen. Collectieve woongebieden van pakweg 120 wooneenheden kan je aansluiten op een warmtenet, wat veel efficiënter is dan een individuele verwarmingsketel per woning. Bovendien kan je dan gaan onderhandelen over de energieprijs. Zowel de overheid als de bouwsector moeten ervoor zorgen dat collectieve woonvormen het comfort van een vrijstaande verkavelingsvilla evenaren. Dat kan door meer bouwlagen te realiseren in ruil voor terrassen, collectieve ruimtes, een gezamenlijke barbecue, een daktuin of een speeltuin.’

Toen Leo Van Broeck aantrad als Vlaams Bouwmeester in 2016, vroeg hij zich in Terzake openlijk af wat er moest veranderen in de regelgeving om de burger mee te krijgen in het verhaal van verdichting en kernversterking. Vandaag ziet hij dat anders: ‘De geesten zijn gerijpt, maar de regulering is niet ver genoeg mee opgeschoven. De doelstellingen liggen vast, maar de beleidskaders om die te bereiken ontbreken. Zowel de klimaatmars als de spijbelende scholieren bewijzen dat de Vlaming klaar is voor meer dan wat de overheid nu op tafel legt.’

Groene energie-inspanningen opdrijven

Sara Van Dyck is senior beleidsmedewerker energie bij Bond Beter Leefmilieu (BBL) en volgt het energiebeleid voor de milieubeweging al negen jaar op de voet. Dinsdag raakte bekend dat de Britse chemiegroep Ineos twee nieuwe fabrieken zal bouwen in Antwerpen. Die gaan grondstoffen produceren voor plastics en zullen daarbij gebruik maken van schaliegas, één van de meest vervuilende fossiele brandstoffen.

Sara Van Dyck, senior beleidsmedewerker energie bij Bond Beter Leefmilieu

Sara Van Dyck

Als Vlaanderen de Europese ambitie wil halen van een zero-emissie tegen 2050 is dat volgens Sara Van Dyck een grote stap in de verkeerde richting. ‘De Vlaamse regering heeft helemaal geen duidelijke visie om de industrie te begeleiden naar koolstofneutraliteit.’

Een duidelijk stappenplan om dat te bereiken is volgens haar het belangrijkste hiaat in het Vlaamse energiebeleid. Maar ze kan nog enkele aanbevelingen formuleren.

• Grootschalig energierenovatieprogramma

‘Vorige week stond nog maar eens in de krant dat onze woningen bij de slechtst geïsoleerde van Europa horen. Een uitgebreid renovatieprogramma is absoluut cruciaal, en daarbij moeten we ook de fossiele brandstoffen uitfaseren. We moeten warmtenetwerken, aangedreven door warmtepompen in goed geïsoleerde huizen, stimuleren. Om dat mogelijk te maken is er een taxshift nodig. In plaats van elektriciteit zwaar te belasten zoals vandaag het geval is, moeten de lasten liggen op fossiele brandstoffen.’

• Faciliteer hernieuwbare energie

‘Terwijl een versnelling broodnodig is, zitten we momenteel met een vertraging van de groei in windenergie terwijl een versnelling broodnodig is. Dat komt omdat er nog te veel vermijdbare hindernissen zijn voor doorgedreven windenergieproductie. Ontwikkelaars lopen elkaar bijvoorbeeld voor de voeten, bij wijze van spreken. Er moet een duidelijk ruimtelijk plan komen voor de bouw van windturbines, waarbij omwonenden van in een vroeg stadium betrokken worden. Zij moeten ook de kans krijgen om te participeren in de uitbating ervan. Zo vergroot men het draagvlak voor windmolens nabij woongebieden. Windmolens veroorzaken nog steeds storingen bij de radars van de luchtverkeersleiding, daardoor is het onmogelijk om dichtbij luchthavens te bouwen, terwijl daar net veel ruimte is. Aanpassingen in de software kunnen dat verhelpen. Op vlak van zonne-energie is het belangrijk dat er duidelijkheid komt over het wegvallen van de terugdraaiende teller, zodat het interessant blijft om de daken vol te leggen met zonnepanelen.’

‘In plaats van elektriciteit zwaar te belasten zoals vandaag het geval is, moeten de lasten liggen op fossiele brandstoffen.’

Van Dyck vindt jammer dat Vlaanderen geen doortastende stappen zet richting de ambitieuze Europese doelstelling van klimaatneutraliteit. ‘Hoe de regering richting zal geven aan de nieuwe fabrieken van Ineos, zal duidelijk maken of het ons menens is met de strijd tegen de klimaatverandering’, besluit ze.

Wat opvalt aan de aanbevelingen van de deskundigen is dat het merendeel noch disruptief, noch revolutionair is. Dat wijst er nogmaals op dat het gebrek aan klimaat- en milieuambitie vooral een gebrek aan politieke wil is. Zouden ministers Schauvliege en Homans tijdens het rondetafelgesprek met Youth for Climate tenminste erkend hebben dat hun beleid tot nu zich voornamelijk kenmerkte door traagheid en vaagheid?

Ward Winters kan een lach niet onderdrukken als hij de vraag krijgt: ‘Er was een besef bij de ministers dat hun klimaatinspanningen moeten verbeteren, maar ze lieten blijken dat hun welwillendheid wordt afgeblokt door onder andere een gebrek aan budget en door Europese verordeningen.’

‘Beste minister, het is uw taak om de context te veranderen!’

Ook het streven naar sociale rechtvaardigheid werd door de beleidsmakers beschreven als een rem op een doortastende klimaatpolitiek. ‘Minister Schauvliege vatte die factoren samen als “de realiteit” en “de context” ’, gaat hij verder. ‘Daarom vragen wij vanuit Youth for Climate aan de ministers: benut de expertise van klimaatdeskundigen uit alle sectoren voor de volle honderd procent! Het is uw taak om die “context” te veranderen, zodat er ruimte is voor een systeem dat zowel ecologisch, sociaal als economisch verantwoord is. Er is nood aan innovatie want momenteel zitten we vastgeroest in verouderde denkpatronen!’

Ward Winters en Jonathan Keirse, die de hoofdauteur is, formuleerden met enkele medestudenten een voorstel voor ‘een rechtvaardig fiscaal beleid met respect voor mens en milieu’ met bijhorende petitie.