'Vloek van Rondônia' achtervolgt Braziliaanse waterkrachtcentrale

De turbine met een vermogen van 71,6 megawatt raakte oververhit tijdens de eerste testen in december. De noodzakelijke reparaties vertraagden de start, die nu gepland staat voor eind maart, met minstens drie maanden.

Ott, hoogleraar aan de Federale Universiteit van Rondônia, zegt dat de problemen “geen goed voorteken” zijn voor de 44 turbines die in de komende vier jaar geïnstalleerd worden in het complex bij de rivier Madeira. Bij het project is het consortium Santo Antônio Energia betrokken, waarin de Braziliaanse bedrijven Odebrecht, Andrade Gutiérrez en andere investeerders zitten.

Sediment

De turbines zijn speciaal aangepast aan de stroming in de Madeira. Anders dan gebruikelijk zijn ze horizontaal geplaatst en hebben ze veel minder vallend water nodig. In Santo Antônio valt het water maar 13,9 meter.

Ott is er niet zeker van of de turbines in staat zijn de grote hoeveelheid sediment uit de rivier te verwerken. De Madeira is volgens hem een “nog jonge rivier waarvan de vorm en bedding veranderen met de seizoenen.”

“Als ik bij de waterval van Santo Antônio een bad in de rivier neem, kost het dagen om het fijne sediment uit mijn poriën te krijgen”, zegt Ott, die de rivier in de afgelopen dertig jaar heeft zien veranderen.

Het zou onvoorstelbaar zijn als degenen die verantwoordelijk zijn voor het project, waarmee een investering van bijna 7 miljard euro gemoeid is, niet alleen een technische blunder hebben gemaakt, maar die ook nog eens herhalen bij een soortgelijk project, de waterkrachtcentrale Jirau. Die wordt stroomopwaarts in de Madeira gebouwd, zo’n 110 kilometer ten zuidwesten van de Santo Antônio-dam.

Beide ontwerpen zijn gebaseerd op sedimentstudies, hoewel milieuactivisten er vraagtekens bij zetten.

De vloek van Rondônia

De “vloek van Rondônia” die deze grote projecten volgens de verhalen kan frustreren, heeft zich al vroeg in de geschiedenis van deze noordwestelijke Amazonestaat aangediend, legt Ott uit.

Porto Velho, de belangrijkste stad in de regio, was oorspronkelijk een kamp voor arbeiders die in de vroege twintigste eeuw de spoorweg Madeira-Mamoré aanlegden. De spoorlijn was bedoeld om latex, het ruwe materiaal van natuurlijke rubber, van de Braziliaanse rubberboom (Hevea brasiliensis) te transporteren. De latex-export was destijds een grote bron van welvaart voor de Amazoneregio’s in Brazilië en Bolivia.

De spoorweg kostte echter het leven aan duizenden arbeiders die vanuit de hele wereld naar Brazilië kwamen, maar vooral uit Brits-West-Indië (eilanden in de Caraïben die tot de Britse koloniën behoorden). Tropische ziekten zoals malaria en beriberi decimeerden de arbeiderspopulatie. De meeste arbeiders werden al ziek binnen enkele maanden na aankomst, waardoor constant nieuwe aanvoer van mankracht nodig was.

De tragische ironie van de geschiedenis wilde dat de spoorweg in gebruik genomen werd op het moment dat de rubberhandel in de Amazone afnam als gevolg van lagere prijzen en concurrentie van plantages in Malaya (nu Maleisië). Malaya was destijds een Britse kolonie en de Britten hadden zaailingen van de rubberboom uit Brazilië meegenomen naar Malaya.

De spoorwegdienst, die niet meer rendabel was, werd herhaaldelijk stilgelegd, wat leidde tot conflicten met latex-exporteurs.

Radiotelegrafie

De aanleg van 1786 kilometer telegraafkabels naar Porto Velho, geleid door militair commandant Cândido Rondon, een nationale held naar wie de staat Rondônia is vernoemd, werd een soortgelijk epos.

Zijn expedities in de Amazone hadden niet alleen te lijden onder ziekten, maar ook onder aanvallen van de inheemse bevolking. Rondon reageerde echter nooit met een tegenaanval, maar zocht naar vreedzaam contact. Een houding die een politiek van bescherming van de inheemse bevolking in Brazilië inspireerde.

Maar tegen de tijd dat Rondon eindelijk de telegraafkabels in Porto Velho had in 1914, was de radiotelegrafie al uitgevonden, zegt Ott. De arbeiders die de lijnen gelegd hadden en de operators “werden aan hun lot overgelaten en overleefden door te jagen en vissen”, zegt hij.

Desondanks was de aanleg van de kabels geen complete tijdverspilling geweest, omdat het draadloze telegraafsysteem niet goed bleek te werken in het klimaat van de Amazoneregio, zegt Carlos Muller, een journalist die een doctoraalscriptie schreef over de geschiedenis van de telecommunicatie in Brazilië.

Muller wijst erop dat Rondons werk de eerste aanzet vormde voor een wegverbinding die Rondônia vijftig jaar later zou verbinden met centraal-Brazilië.

Ecologische ramp

Die wegverbinding, de BR-364, stimuleerde een uitbreiding van de landbouw vanaf de jaren zeventig en leidde tot ontbossing, conflicten over landroof, wanordelijke migratie, bloedbaden onder de inheemse bevolking en invasie van hun voorouderlijk land, vooral in Rondônia.

In de jaren tachtig verergerde de situatie, nadat een verharde weg was aangelegd met financiering door de Wereldbank. In latere decennia werd geprobeerd de gemaakte fouten te herstellen via het Land- en Bosbouwplan voor Rondônia (Planafloro).

De waterkrachtcentrale Samuel, die tussen 1982 en 1989 werd gebouwd in de rivier Jamari, een zijrivier van de Madeira, werd een ecologische ramp. Het reservoir overstroomde 540 vierkante kilometer, terwijl de centrale maar een vermogen van 216 megawatt heeft. Ter vergelijking: het reservoir van Santo Antônio zet een gebied onder water dat 35 procent kleiner is, maar dat 14,5 maal zoveel capaciteit levert.

Dubieuze mijnbouwers die goud en cassiteriet in de regio wonnen, veroorzaakten meer sociale en milieuproblemen.

Sociale ziekten

Ott doet onderzoek naar gevolgen van de “invasies” van buitenstaanders in Rondônia - waarvan nu een derde golf bezig is - voor de gezondheid van de inheemse bevolking.

Na infectieziekten als mazelen en waterpokken volgden “moderne” ziekten als kanker, diabetes, hartziekten en aids. Momenteel vormen volgens Ott ook “sociale ziekten” een probleem, zoals de stijging van het aantal moorden, alcoholisme en huiselijk geweld, die volgens hem vroeger niet op de huidige manier voorkwamen.

Verkrachting bestond vroeger niet in een cultuur waar mannen “heren” waren in seksuele relaties en vrouwen de leiding namen, zegt Ott.

Intussen weten sommige inheemse groepen toch te profiteren van de nieuwe projecten. De Karitiana, die 90 kilometer van Porto Velho wonen,  kwamen erachter dat het consortium dat de waterkrachtcentrale bouwt per dorp compensatie betaalt voor indirecte schade van de dam. De Karitiana verdrievoudigden prompt hun aantal dorpen, waardoor ze meer schadevergoeding ontvingen dan oorspronkelijk was voorzien.

Een hogeresolutiefoto is beschikbaar op: http://farm8.staticflickr.com/7054/6925992477_ea7c55b42a_o.jpg