Vrouwen nemen het voortouw in Rwanda

Veneranda Nyirahirwa

© IPS/Fabiola Ortiz

Toen parlementslid Veneranda Nyirahirwa nog maar een meisje was, mocht ze niet naar de middelbare school vanwege haar etnische afkomst. Pas na de dramatische genocide in 1994 – waarbij in een tijdsbestek van 100 dagen bijna een miljoen Tutsi’s en gematigde Hutu’s omkwamen – en na het aantreden van een nieuwe regering, kon ze naar het voortgezet onderwijs. Tegen die tijd was ze al ouder dan twintig, maar ze greep de mogelijkheid met beide handen aan.

Nyirahirwa, nu 43, is bezig aan haar tweede termijn als parlementariër. Ze is lid van de Sociaal Democratische Partij (PSD), de op één na grootste van de elf politieke partijen in het land. Nyirahirwa komt uit het district Ngoma in de Oostelijke Provincie, een regio waar de Tutsi’s, een minderheid, vroeger te maken hadden met veel hindernissen als ze onderwijs wilden volgen.

De teleurstelling uit haar jeugd prikkelde haar om te strijden voor een zetel in het parlement. “Als ik keek naar de mensen die ons land leidden, raakte ik gefrustreerd. Ik wilde verandering”, zegt ze. Zoals zoveel Rwandezen verloor Nyirahirwa familieleden en vrienden tijdens de genocide. “Elke Rwandees moet zich bewust zijn van de oorzaken van de genocide en zijn of haar best doen daartegen te strijden. Ik ben een Rwandees en ik wil niet weg uit mijn land.”

Wederopbouw

In de afgelopen jaren is er veel veranderd in Rwanda. Het land kent bijvoorbeeld veel vrouwen in de politiek. “We zijn blij dat we dat bereikt hebben en dat we nu een meerderheid vormen. Ooit werden vrouwen onbelangrijk geacht voor de ontwikkeling van het land en hadden ze ook geen werk.” Bij de verkiezingen van 2013 haalde de PSD 30 procent van de stemmen binnen. Nyirahirwa was één van de vier vrouwen uit de partij die een zetel in het parlement kregen.

Bij de laatste parlementsverkiezingen brak Rwanda opnieuw zijn eigen wereldrecord als land met de meeste vrouwelijke parlementariërs.

Het succes van Nyirahirwa staat echter niet op zichzelf. Rwanda loopt in Afrika voorop als het gaat om gendergelijkheid en vrouwenemancipatie. Vrouwen banen de weg naar nationale wederopbouw en spelen een voortrekkersrol in het bevorderen vrede en verzoening. In feite leiden zij het land. Bij de laatste parlementsverkiezingen brak Rwanda opnieuw zijn eigen wereldrecord als land met de meeste vrouwelijke parlementariërs. Vierenzestig procent van de zetels in het Lagerhuis wordt bezet door vrouwen, driemaal zoveel als het wereldwijde gemiddelde.

Ook met de vrouwelijke vertegenwoordiging in de Senaat is Rwanda koploper: 40 procent van de zetels is voor vrouwen. Wereldwijd is het gemiddelde 18 procent. Het land telt verder tien vrouwelijke ministers, die onder meer de ministeries van Buitenlandse Zaken, Landbouw, Gezondheidszorg en Natuurlijke Hulpbronnen en Mijnbouw onder hun hoede hebben.

Eerlijke kans

Een belangrijkere rol van vrouwen in de politiek werd een realiteit toen na de oorlog en genocide een nieuwe regering aantrad van het Rwandese Patriottisch Front (FPR), sinds 2000 onder leiding van president Paul Kagame. Na de genocide werd de politieke participatie van vrouwen een onderdeel van het wederopbouwproces. “We hebben een beleidsklimaat gecreëerd dat vrouwen een eerlijke kans geeft”, zegt Agnes Kalibata, de minister van Landbouw. “Er moet ruimte zijn voor vrouwen in het openbaar bestuur en op de arbeidsmarkt. En de private sector moet dat leren waarderen.”

Volgens Kalibata vormen vrouwen het hart van de nationale verzoening. “De kracht van vrouwen aanspreken is onderdeel van de opbouw van het land. De landbouwsector drijft voor een belangrijk deel op vrouwen. Zij weten hoe ze onze kinderen moeten opvoeden, hoe ze gemeenschapszin kunnen creëren en een samenleving moeten opbouwen.”

“Door invloed uit te oefenen op hoe onze echtgenoten denken, beïnvloeden we ook het denken van onze kinderen. In de politiek hebben we nu ook invloed op hoe de bevolking in het algemeen denkt. We zijn onderdeel van het verzoeningsproces, we verzoenen en helpen anderen te verzoenen. We spelen daarin een leidende rol.”

Nachtmerrie

Kalibata, die al zes jaar het ministerie van Landbouw leidt, geeft toe dat wederopbouw nog steeds een uitdaging is, vooral in de landbouwsector. Naar schatting 70 procent van de 12 miljoen Rwandezen leeft op het platteland. Een meerderheid daarvan, 65 procent, is vrouw. “Dit land heeft de ergste nachtmerrie doorgemaakt die een land kan overkomen. Het geeft voldoening dat landbouw een rol kan spelen het land weer bij elkaar te krijgen. Het leven van veel mensen kan beter worden, omdat ze landbouw gebruiken om hun armoede te verminderen”, zegt ze.

Op de vraag of Rwanda ooit een vrouwelijke president zal krijgen, zegt Kalibata daar zeker vertrouwen in te hebben, nu ze gezien heeft dat dat ook in andere Afrikaanse landen kan, zoals Liberia (Ellen Johnson Sirleaf), Malawi (Joyce Banda) en de Centraal-Afrikaanse Republiek (interim-president Catherine Samba-Panza).

“Een vrouwelijke president zou geweldig zijn, als ze voldoende competent is. We zien dit nu langzaam gebeuren op dit continent. Als een vrouw president wordt, is dat omdat ze extreem competent is dit land te besturen en daar zou ik heel blij mee zijn”, zegt ze.

Nyirahirwa is van plan nog minstens tien jaar in het parlement te blijven. “Er is echt iets veranderd. Elke Rwandees heeft nu recht op onderwijs. Dat was vroeger anders. We kunnen nu naar de universiteit of een MBA halen. Elke Rwandees moet in staat zijn elke baan, waar dan ook, aan te kunnen.”