Waterkrachtprojecten zetten vrij stromende rivieren onder druk

Jongens spelen bij de Irrawaddy, Myanmar, februari 2009.

Roberto Saltori (CC BY-NC 2.0)

Slechts weinig grote rivieren op aarde zijn van bron tot monding nog volledig vrij stromend. Dat wil zeggen: zonder dat er een dam, stuwmeer of een door de mens aangelegd reservoir invloed heeft op de loop van de rivier. In 2019 berekende het Wereldnatuurfonds (WWF) dat slechts een derde van de grote rivieren wereldwijd niet onderbroken wordt.

Slechts een derde van de grote rivieren wereldwijd wordt niet onderbroken.

Om grote rivieren te vinden die vrij stromen moet je al naar afgelegen gebieden trekken in het Congobekken, het Amazonegebied of de Noordpool.

Van de 91 rivieren ter wereld die langer zijn dan 1000 kilometer stromen er slechts 21 zonder verstoringen naar de oceaan. Energieprojecten onttrekken op grote schaal water uit de zeventig andere rivieren. Daardoor komt de waterfauna en andere belangrijke diensten die rivieren leveren aan de lokale bevolking zwaar onder druk te staan.

Amazone, Congo en Irrawaddy

Uit een opvolgende studie van het WWF blijkt dat de situatie er in de toekomst niet op zal verbeteren. Meer dan 260.000 kilometer aan rivieren kan mogelijk worden doorgesneden door geplande waterkrachtprojecten.

De Amazone en de Congo kunnen hun status van vrij stromende waterwegen verliezen indien geplande projecten doorgaan. Maar ook bijvoorbeeld de Irrawaddy, de belangrijkste rivier van Myanmar, wordt bedreigd door een reeks van zeven dammen die de Birmese overheid heeft besteld.

Nochtans zijn de zeldzame vrij stromende rivieren cruciaal om het wereldwijde biodiversiteitsverlies tegen te gaan. Volgens het WWF zijn van alle gewervelde dieren de zoetwatersoorten het sterkst in aantallen aan het achteruitgegaan. Sinds 1970 zijn de aantallen met wel 83 procent gekelderd.

De achteruitgang van de vispopulatie bedreigt de voedselzekerheid van miljoenen mensen. Heel wat lokale gemeenschappen zijn voor hun levensonderhoud afhankelijk van zoetwaterecosystemen.

Bovendien verstoren dammen de aanvoer van sediment, waardoor delta’s oftewel bewoonbaar gebied aan riviermondingen boven de zeespiegel worden gehouden. Een tekort aan sediment in de Mekongdelta, veroorzaakt door het bouwen van dammen en excessieve zandwinning, kan volgens onderzoek de helft van het gebied verzilten tegen 2050.

Waterkracht als hernieuwbare energie

Afwegingen maken tussen klimaat en milieu ligt moeilijk. Veel landen rekenen voor een deel op waterkracht om de transitie naar een koolstofarme economie in te zetten.

De onderzoekers stelden echter vast dat alle geplande dammen op vrij stromende rivieren samen minder dan 2 procent van de hernieuwbare energie kunnen opwekken die nodig is om tegen 2050 de temperatuurstijging onder de 1,5 graden te houden. Volgens hen is dat slechts ‘een kleine bijdrage, rekening houdend met de mogelijk verwoestende gevolgen voor de resterende vrij stromende rivieren, en de mensen en dieren die van hen afhankelijk zijn’.

De onderzoekers stellen wetenschappelijk onderbouwde oplossingen voor om de slaagkansen van de energietransitie te vrijwaren en tegelijkertijd vrij stromende rivieren zo veel mogelijk te sparen: wind- en zonne-energie, officiële bescherming van belangrijke rivieren en waar mogelijk oude en ongebruikte dammen verwijderen.

‘Als het gaat om de gezondheid van rivieren, klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, kunnen we het ons niet langer veroorloven om deze als afzonderlijke problemen te beschouwen’, zegt Michele Thieme, zoetwaterwetenschapper bij het WWF en hoofdauteur van de studie.

‘Rivieren zijn krachtige middelen om lokale gemeenschappen en wilde dieren gezond te houden, vooral in een opwarmende wereld. Hun vermogen om leven te ondersteunen wordt in veel delen van de wereld echter bedreigd door waterkrachtdammen. Het beleid moet de behoefte aan hernieuwbare energie in evenwicht brengen met de vele voordelen van bloeiende zoetwaterecosystemen.’