Wereldbank onthult grip Ben Ali op Tunesische economie

In 2004 kocht Sakher el-Materi een autohandel, genaamd Ennakl, gespecialiseerd in de import van buitenlandse auto’s. De importquota’s voor zijn bedrijf werden door de toenmalige president al snel versoepeld, waardoor hij vier keer zo veel mocht importeren als tevoren en het bedrijf gedeeltelijk naar de beurs kon brengen voor meer dan twee keer het aankoopbedrag.

Saillant detail: Ben Ali was zijn schoonvader. El-Materi vluchtte tijdens de revolutie in 2011 uit het land, maar zijn bedrijf is nog steeds de enige dealer van Volkswagen en Porsche in Tunesië.

Macht van de familie

Het verhaal is een van de vele voorbeelden uit een nieuw rapport dat de Wereldbank gisteren publiceerde. Het analyseert de macht van de familie van de president, die 23 jaar regeerde, over de economie. Het bekijkt 220 bedrijven die in de handen van de familie waren, maar na de revolutie geconfisceerd werden door de regering. Ze droegen voor 3 procent bij aan de economie, maar kregen 21 procent van de netto winsten van de private sector. Door gunstige regelgeving wisten familieleden van Ben Ali de economie naar hun hand te zetten.

Dat ging ten koste van anderen, zoals Mohamed Bouebdelli, die een private school had. Het was een concurrent van de Internationale School van Carthago, opgericht door Ben Ali’s vrouw, Leila Trabelsi. Bouebdelli’s school moest tijdelijk dicht omdat hij niet aan de regels zou voldoen. Volgens Bouebdelli werden de regels speciaal veranderd om zijn bedrijf te schaden. Onder andere de klassen moesten groter worden, en de belasting ging omhoog.

“We wisten dat Ben Ali onze school wilde vernietigen zodat de school van zijn vrouw geen concurrent meer zou hebben”, aldus Bouebdelli.

Geen concurrentie

“Ben Ali’s familieleden stroomden naar de sectoren waar dit soort barrières waren opgeworpen”, zegt Antonio Nucifora, hoofdeconoom voor Tunesië van de Wereldbank. “Zo konden ze supersuccesvol zijn, omdat er geen concurrentie was. Als ze nieuwe sectoren ingingen, kondigde de president zomaar nieuwe beperkingen af, om de concurrentie de kop in te drukken.”

In de mediabranche liepen de belangen van de familie parallel aan de wens van de regering om geen kritiek te krijgen. Radio- en tv-zenders waren op z’n minst gedeeltelijk in bezit van een familielid. Zo was El-Materi, de autodealer, ook eigenaar van Radio Zitouna. Door het reguleren van perskaarten en het verdelen van advertentie-opbrengsten kon de regering de hele sector toedelen aan regeringsgezinde bedrijven. Dit zijn nog steeds de bedrijven die, ook al zijn de eigenaren veranderd, de grootste en bekendste in het land zijn.

Mentaliteitsverandering

Ben Ali en de meeste van zijn familieleden zijn weg. Ben Ali zit in Saoedi-Arabië en el-Materi op de Seychellen. Maar hun wetten zijn er nog. “De bureaucratie is extreem log”, zegt Ramzi el-Fekih, de directeur van Viamobile, een bedrijf voor telefonie en online betalingen. Zaken die hij moet invoeren, worden soms maanden tegengehouden bij de douane.

Maar het ligt niet alleen aan de regels, zegt hij. “Er moet een mentaliteitsverandering komen. Het hele land is onderdrukt geweest. Wie macht had, misbruikte die. De mensen die onderdrukt zijn, willen dat nu ook, en denken ‘ik heb nu de macht en ik wil die gebruiken ook’.” De auto die hij wilde invoeren voor zijn bedrijf werd tegengehouden, simpelweg omdat een douanebeambte het er niet mee eens was. “De houding ten opzichte van bedrijven moet veranderen, om te zorgen dat we ze helpen om dingen op te zetten.”

Economische veranderingen zijn tot nog toe geen prioriteit geweest voor de Nationale Grondwetgevende Vergadering. Maar er is hoop dat, nu de grondwet is aangenomen, ook de regels voor het bedrijfsleven zullen versoepelen.

“Er zijn veel regels die niet de consument dienen en geen dwingende economische logica hebben”, zegt Bob Rijkers, co-auteur van het rapport van de Wereldbank. “Uiteindelijk betaalt het publiek de prijs van de privileges die door dit soort regels zijn gecreëerd.”