Onthullingen in moordzaak Berta Cáceres. Zijn bedrijfsleiders en autoriteiten schuldig?

Lenca altaar voor Berta Cáceres in het lokaal van haar organisatie, COPINH. La Esperanza - Honduras

Frauke Decoodt (CC BY-NC-ND)

‘Er bestaan bewijzen die hooggeplaatste bedrijfsleiders en staatsambtenaren aan de moord op Berta Cáceres linken. Het Hondurese openbaar ministerie bezit deze bewijzen al meer dan anderhalf jaar maar doet er echter niets mee.’ Dit verklaarde een internationaal team mensenrechtenadvocaten dinsdag op een persconferentie in Tegucigalpa.

Het onderzoek van de advocaten komt nog tot andere conclusies. ‘De moord op Berta Cáceres werd zeker vier maanden vooraf gepland en er zijn sterke aanwijzingen dat de moord bevolen werd door bedrijfsleiders van Desarollo Energeticos (DESA).’ DESA is het bedrijf achter de Agua Zarca-stuwdam waartegen Cáceres streed.

Winnares “groene nobelprijs” vermoord

De Hondurese Cáceres was een bekende milieuactiviste, maar tevens fervent feministe en voorvechter van inheemse rechten. Ze won in 2015 de prestigieuze Goldman Prijs, zoiets als de “groene Nobelprijs”. Deze prijs was een erkenning voor de strijd die ze samen met haar organisatie COPINH voerde tegen de installatie van de mega-stuwdam Agua Zarca op het territorium van de inheemse Lenca.

Cáceres kreeg al jarenlang bedreigingen maar op 2 maart 2016, rond middernacht, drongen twee mannen haar huis binnen en vermoordden haar. De eerste piste die de autoriteiten naar voren schoven was een passionele moord. Na internationale druk werd dan toch in de richting van DESA gekeken.

Acht personen gearresteerd, opdrachtgevers vrijuit

In een land waar de straffeloosheid bijna totaal is eisten de familie, COPINH en talloze nationale en internationale organisaties een onafhankelijk onderzoek. De Hondurese staat achtte zichzelf echter capabel en onafhankelijk genoeg.

Doña Pascualita, een Lenca vrouw die altijd aan de zijde van Berta Cáceres streed.

Frauke Decoodt (CC BY-NC-ND)

Ze arresteerde tot nu toe acht personen in verband met de moord, waaronder een legerofficier in actieve dienst en twee bedrijfsmedewerkers van DESA. De openbaar aanklager gaf echter zelf al toe dat de opdrachtgevers van de moord nog niet gevat werden.

het telefoonverkeer dat het team kon bestuderen tonen volgens hen aan hoe nauw de banden waren tussen het DESA en de Hondurese autoriteiten

Uit vrees voor een doofpotoperatie namen COPINH en de familie dan maar een team internationaal gerenommeerde experten onder de arm. Deze vijf advocaten reisden viermaal naar Honduras, interviewden een dertigtal personen en doorploeterden 40.000 pagina’s met telefoongegevens, gsm berichten, chats, e-mails en GPS gegevens die uit de in beslag genomen telefoons gehaald konden worden.

Aan de hand van dit onderzoek presenteerde dit team, Grupo Asesor Internacional de Personas Expertas of gewoon GAIPE, dinsdag in een bomvolle persconferentiezaal haar bevindingen. Om juridische redenen mag het rapport geen namen noemen, maar het telefoonverkeer dat het team kon bestuderen toont volgens hen aan hoe nauw de banden waren tussen DESA en de Hondurese autoriteiten en waar de mogelijke opdrachtgevers van de moord gezocht moeten worden.

Plan om protest te controleren, neutraliseren en elimineren

Het 90 pagina’s tellende rapport verduidelijkt met talloze voorbeelden hoe samengewerkt werd tussen staatsambtenaren en DESA met de bedoeling het protest van de inheemse Lenca te breken en de belangen van het bedrijf te behartigen.

Die nauwe banden en gemeenschappelijke doelstelling zijn misschien niet zo verwonderlijk. Het onderzoek van GAIPE beschrijft hoe DESA eigenlijk niet genoeg geld had voor het bouwen van de stuwdam, maar voor het tekort kon rekenen op overheidsgeld. Zowel staat en bedrijf hadden dus een groot belang in het slagen van dit stuwdamproject. Volgens het rapport werd daarom ‘een strategie bedacht om het protest tegen de stuwdam te controleren, neutraliseren en elimineren.’

Zoals elke maand betoogt COPINH negen maanden na de moord op Berta Cáceres in de straten van La Esperanza, Honduras

Frauke Decoodt (CC BY-NC-ND)

Die strategie impliceerde het bespioneren van Cáceres en andere leden van COPINH, hen bedreigen en effectief aanvallen, journalisten betalen om hen in diskrediet te brengen, het opzetten van lastercampagnes en rechtszaken. Een andere strategie was verdeeldheid zaaien tussen de inheemse gemeenschappen. Iedereen die naar het Lenca gebied reist weet dat DESA hierin zeker geslaagd is.

Nauwe banden tussen staat en bedrijf

De samenwerking tussen DESA en de overheid bestond uit het doorspelen van informatie, maar DESA kon ook rekenen op andere dienstverlening. Politie en leger beschermden bijvoorbeeld vaak de eigendommen van DESA en werkten nauw samen met de private veiligheidsdiensten van DESA.

Ook buitenlandse investeerders worden verantwoordelijk gesteld voor wat gebeurde.

Berta Cáceres kon daarentegen op niet veel dienstverlening van de staat rekenen. Het onderzoek van de experten toont aan hoe de Hondurese staat aan haar plicht verzaakte en naliet om Berta Cáceres naar behoren te beschermen nadat ze talloze keren aangifte van bedreigingen deed.

Nog een interessant gegeven in het rapport is de conclusie dat DESA niet alleen overheidsgeld gebruikte om de bouw van de dam te financieren, maar ook om het geweld in de regio te voeden en hun repressieve strategie tegenover leden van COPINH, waaronder Berta, te bekostigen.

Ook buitenlandse investeerders worden verantwoordelijk gesteld voor wat gebeurde. De internationale expertern betogen dat investeerders zoals de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO op de hoogte waren van de manieren waarop DESA tegenstanders de mond probeerde te snoeren maar niets deden.

Betoging in Tegucigalpa, Honduras waar leden van COPINH een spandoek tegen het bedrijf DESA omhoog houden

Frauke Decoodt (CC BY-NC-ND)

Eerder mislukt moordplan

Eigenlijk zou Berta Cáceres vermoord worden op de nacht van 5 op 6 november maar dat plan mislukte. Onderzoek van het telefoonverkeer bewijst bovendien volgens de advocaten hoe de moord op Berta Cáceres al maanden voordien tot in de puntjes gepland werd.

Eigenlijk zou Berta Cáceres vermoord worden op de nacht van 5 op 6 november maar dat plan mislukte.

Het telefoonverkeer illustreert ook dat nog andere mensen dan de acht gearresteerden betrokken waren bij de planning van de moord. De advocaten vragen zich af waarom deze buiten het vizier van de openbare aanklager blijven.

De bestudeerde communicatie toont eveneens aan hoe aandeelhouders en bedrijfsleiders van DESA zelfs al enkele uren na de moord contact hadden met staatsambtenaren om informatie te krijgen, en hoe ze het onderzoek trachtten te beïnvloeden.

Ze stuurden bijvoorbeeld aan op de piste van een “passionele moord”, een hypothese die effectief eerst gevolgd werd door staatsambtenaren. In een ander deel van het rapport kunnen we lezen hoe een bedrijfsleider van DESA een dag na de moord het politieverslag van de moordscene per Whatsapp krijgt doorgestuurd door één van de later gearresteerde personen. Die persoon had het verslag al enkele uren na de moord ontvangen.

Beperkte toegang tot bewijslast

In tegenstelling tot de beschuldigden is het voor de familie en advocaten enorm moeilijk om toegang te krijgen tot informatie. De rechtszaak over de moord op Berta Cáceres werd al verschillende malen uitgesteld omdat het openbaar ministerie de advocaten van Berta’s familie geen volledige toegang tot de bewijslast verleent waardoor ze de rechtszaak niet naar behoren kunnen voorbereiden.

De dochter van Berta Cáceres heet ook Berta. Ze coordineert nu COPINH.

Frauke Decoodt (CC BY-NC-ND)

Onlangs beval een rechter dat het openbaar ministerie de advocaten toegang moest geven tot de bewijslast. Hier gaven ze schoorvoetend en deels gehoor aan. Het resultaat zijn de conclusies in dit rapport.

Straffeloosheid zegeviert

Wat het team het meeste zorgen baart, is dat ze tot deze conclusies kwam aan de hand van het bestuderen van het deel van de bewijslast waar ze toegang tot kregen. Volgens de experten heeft de openbare aanklager nog veel meer materiaal in haar bezit. Op de personconferentie werd luidop de vraag gesteld of de aanklager niets doet omdat ze de bewijslast in hun bezit nog niet degelijk onderzocht hebben - zo werd in beslag genomen materiaal niet onderzocht omdat “batterijen stuk” waren - of omdat ze weten wie opdracht gaf en betaalde voor de moord op Berta Cáceres maar hen niet willen vervolgen.

Zeker gezien nationale en internationale druk om deze moordzaak op te lossen, bewijst de weinige vooruitgang hoe diep geworteld de straffeloosheid in Honduras is.

Twintig maanden na de moord lijkt de openbaar aanklager alvast niet veel haast te hebben bij het ophelderen van de moordzaak. De advocaten zien bijvoorbeeld in het niet delen van informatie een strategie om de rechtszaak zo lang mogelijk uit te stellen. Hoe langer die rechtszaak uitgesteld wordt hoe meer dat ze ervoor vrezen dat bewijslast verloren gaat.

In de persconferentie en het rapport benadrukten de advocaten dat het onderzoek van het openbaar ministerie niet voldoet aan de internationale juridische standaarden. Zeker gezien nationale en internationale druk om deze moordzaak op te lossen, bewijst de weinige vooruitgang hoe diep geworteld de straffeloosheid in Honduras is.

‘Niemand staat boven de wet’

Of de familie, COPINH en de advocaten erin zullen slagen die straffeloosheid te doorbreken valt af te wachten. Zoals de experten zelf beschrijven in hun rapport moet men de moord op Berta plaatsen in een context van algemeen geweld en systematische aanvallen op mensenrechtenactivisten.

Honduras heeft één de hoogste moordcijfers voor land- en milieuactivisten. Veel van de projecten waartegen de activisten strijden, zoals de Agua Zarca stuwdam van DESA, treffen de belangen van Honduras’ rijkste en machtigste families. Door middel van geweld en straffeloosheid zijn deze families gewend te krijgen wat ze willen.

Graffiti ter ere van Berta in de straten van haar dorp La Esperanza, Honduras

Frauke Decoodt (CC BY-NC-ND)