Zanddijken moeten Egyptische graanvelden redden van het wassende water

Arbeiders bouwen zanddijken aan de oevers van de Nijldelta om kustgemeenschappen te beschermen tegen overstromingen (in Kafr El-Sheikh)

Photo courtesy of UNDP

De overstromingen zijn onvermijdelijk geworden, ook voor visser Aziz Lasheen in het noordelijke district Kafr El-Sheikh in Egypte. Winter na winter steeg het waterpeil van de Middellandse Zee - te midden van zware regenval en stormen - en liep zijn laaggelegen dorp Mastroua onder water.

Het water verwoestte er al huizen, verzadigde de landbouwgrond met zout water en bedekte de weg die Lasheen en anderen gebruiken om hun vissersboten te bereiken.

‘Onze vissers en boeren waren bang om aan het werk te gaan omdat het stijgende water de kust bedekte. Het tij was zo hoog’, vertelt de 33-jarige.

Het betekende ook dat zijn inkomen elke winter met 70 procent daalde. ‘In die tijd van het jaar gebruikte ik mijn spaargeld om in de behoeften van mijn gezin te voorzien’, vertelt hij.

Laaggelegen gebieden wereldwijd onder druk

Maar afgelopen winter hoefde Lasheen zijn spaargeld niet op te souperen, na de aanleg van een reeks goedkope natuurlijke dijken die zijn dorp beschermen tegen het opkomende water nu de stromen langs de Middellandse Zeekust steeds intenser worden.

Het dijksysteem strekt zich uit over bijna 70 kilometer en beslaat vijf provincies die worden erkend als hotspots voor overstromingen.

Egypte, gastland van COP27, de VN-klimaatconferentie in november van dit jaar, voert haar inspanningen op om de dichtbevolkte Nijldelta te beschermen tegen de steeds heviger wordende overstromingen die laaggelegen gebieden teisteren. Dat is trouwens niet enkel het geval in Egypte, maar over de hele wereld.

Als onderdeel van een breder kustbeheerproject van 105 miljoen dollar, onder leiding van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP), bouwt de regering een systeem van zanddijken langs de oevers van de Nijldelta. Dit kan de zee tegenhouden tijdens stormachtig weer.

Het dijksysteem strekt zich uit over bijna 70 kilometer en beslaat vijf provincies die worden erkend als hotspots voor overstromingen: Kafr El-Sheikh, Beheira, Dakahlia, Damietta en Port Said.

Photo courtesy of UNDP

Groen Klimaatfonds

Het doel is om de huizen en het levensonderhoud van 250.000 inwoners van de Nijldelta te redden, zegt Mohamed Bayoumi, klimaatspecialist bij UNDP in Egypte.

Het zevenjarige project werd gelanceerd in 2019 en wordt gefinancierd door het Groen Klimaatfonds van de VN en het Egyptische ministerie van Watervoorraden en Irrigatie. Tot nu toe is bijna 70 procent van het systeem gebouwd, zegt Bayoumi per e-mail.

‘Zonder deze werkzaamheden zijn de kustgebieden kwetsbaar voor overstromingen’, legt hij uit.

‘Het zeewater zou anders de gronden overspoelen tijdens stormen en de landbouwactiviteiten verstoren; boeren zouden de oogst van het seizoen verliezen, wat catastrofaal voor hen is.’

Volledige Nijldelta beschermen

Maar sommige klimaatexperts waarschuwen dat de dijken het probleem verdringen en overtollig water van de beschermde gebieden langs de Middellandse Zeekust naar de rest van de Nijldelta sturen, die uitwaaiert tussen de steden Alexandrië en Port Said.

‘Het hele gebied moet worden beschermd omdat de hele Nijldelta wordt bedreigd door klimaatverandering, niet alleen de laaglanden.’

‘Door alleen de laaglanden van de Nijldelta te beschermen, zullen ze op de lange termijn in kleine eilanden veranderen en zullen de nabijgelegen landen en gemeenschappen grotendeels worden aangetast’, zegt Abbas Sharaky, hoogleraar geologie en watervoorraden aan de universiteit van Caïro.

‘Het hele gebied moet worden beschermd omdat de hele Nijldelta wordt bedreigd door klimaatverandering, niet alleen de laaglanden’, zegt hij.

Sinds vorig jaar de dijken in de buurt van zijn dorp zijn gebouwd, zegt Lasheen dat het leven weer zijn normale gang kan gaan. Vissers hebben weer een vast inkomen en boeren kunnen opnieuw gewassen verbouwen zoals tomaten en aardappelen.

‘Het is een opluchting voor ons nu, na jaren vol stress omdat we moesten vechten om de eindjes aan elkaar te knopen’, vertelt hij.

Graanschuur onder water

Omdat stijgende temperaturen ervoor zorgen dat de ijskappen van de wereld sneller smelten en de oceaan opwarmt en uitzet, worden kustgemeenschappen geconfronteerd met frequentere overstromingen en hardere stormen die krachtige zeewatergolven landinwaarts drijven. Dat stond in 2019 in het klimaatrapport van VN-klimaatpanel IPCC.

De Nijldelta - de graanschuur van Egypte én de thuisbasis van ongeveer een kwart van de Egyptische bevolking - draagt ongeveer 20 procent bij van het bruto binnenlands product van het land via landbouw, industrie en visserij.

Een vorig jaar vrijgegeven regeringsrapport noemde de stijging van de zeespiegel en overstromingen als enkele van de verschillende factoren die ertoe kunnen leiden dat de tarweproductie in Egypte tegen 2050 met 15 procent en de rijstproductie met 11 procent daalt.

Om dat te voorkomen, wendt de overheid zich tot goedkope dijken die eruitzien als natuurlijke duinen.

Photo courtesy of UNDP

Natuurlijke duinen

De barrières zijn gemaakt van strandzand dat landinwaarts wordt aangevoerd en zijn beplant met riet en lokale vegetatie om de biodiversiteit te stimuleren en hen aan te moedigen groter en sterker te worden door opgeblazen zand op te vangen.

Op die manier helpen ze ook erosie tegen te gaan, een andere belangrijke factor in de toenemende overstromingen in de delta, zegt Jan Dietrich, een projectteamleider bij het Deense ingenieursbureau NIRAS.

Dietrich leidt een ander onderdeel van het UNDP-initiatief, het geïntegreerde kustzonebeheerplan (ICZM) van Egypte.

Het plan – volgens hem ‘een van de meest uitgebreide in zijn soort ter wereld’ - omvat een reeks projecten om overstromingen, binnendringen van zout water, erosie en andere problemen aan te pakken. Eén onderdeel ervan is een nieuw systeem om de zeespiegel te monitoren.

Sinds de eerste fase van de bouw van de Aswan High Dam in 1964 over de Nijl werd voltooid, is er minder sediment stroomafwaarts gereisd om de Middellandse Zeekust op natuurlijke wijze te versterken. Daardoor is de zee verder landinwaarts kunnen kruipen, legt Dietrich uit

Omdat de nieuwe zandkeringen ook kwetsbaar kunnen zijn voor erosie, zegt Mohamed Bayoumi dat een speciale overheidsdienst, de Kustbeschermingsautoriteit, verantwoordelijk zal zijn voor het onderhoud van het dijksysteem in heel Egypte.

Het ministerie van Watervoorraden en Irrigatie heeft niet gereageerd op verzoeken om commentaar.

Zinkende steden

Het dijksysteem is het laatste in een reeks projecten van de Kustbeschermingsautoriteit sinds haar oprichting in 1981. Er is voornamelijk gebruik gemaakt van constructies zoals steigers, zeeweringen en golfbrekers om de Nijldelta en kuststeden als Alexandrië te beschermen.

Alexandrië, het culturele centrum van Egypte, is door het World Economic Forum genoemd als een van de 11 ‘zinkende steden’.

Alexandrië, het culturele centrum van Egypte, is door het World Economic Forum genoemd als een van de 11 ‘zinkende steden’ - samen met onder meer Lagos in Nigeria en Venetië, Italië - die naar verwachting in 2100 onder water zullen staan als de klimaatverandering niet wordt bedwongen.

Maar Sharaky, de Egyptische expert op het gebied van watervoorraden, zegt dat naar zijn mening Egypte tot nu toe alleen tijdelijke oplossingen heeft toegepast om te proberen de zee tegen te houden.

Als het zijn overstromingsgevoelige gemeenschappen wil redden, moet het over zijn grenzen kijken en samenwerken met andere landen om de uitstoot te verminderen en duurzamer te plannen.

‘Deze projecten zijn succesvol geweest in het beschermen van hun gebieden, maar de duurzaamheid van hun succes is niet gegarandeerd zonder een geïntegreerd plan dat de uitstoot van CO2 vermindert en het gebruik van groene energie verhoogt’, zegt hij.

‘Dit zijn plaatsen die naar verwachting volledig zullen verdwijnen en er is een groot plan nodig - op nationaal én globaal niveau - om ze te redden.’

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation