Ziekenhuizen in Latijns-Amerika dreigen overspoeld te worden

Latijns-Amerikaanse ziekenhuizen lopen een groot risico overrompeld te worden door de coronapandemie.

Municipalidad de Córdoba (CC BY-NC-ND 2.0)

De ziekenhuizen in Latijns-Amerika dreigen overspoeld te worden door de coronacrisis. De gezondheidsdiensten schieten zonder epidemieën al te kort, zeker voor mensen in armoede. Zelfs Brazilië, het grootste land, is niet voorbereid.

De meeste Latijns-Amerikaanse landen geven weinig uit aan gezondheidszorg en hebben in verhouding weinig ziekenhuisbedden. Ze kunnen niet garanderen dat iedereen toegang heeft tot de gezondheidsdiensten. Ze lopen nu een groot risico overrompeld te worden door de coronapandemie.

‘Zelfs in goed georganiseerde en robuuste gezondheidsstelsels zijn de uitdagingen van een pandemie enorm, in zwakke stelsels, zoals die in veel landen van Latijns-Amerika, zijn de uitdagingen nog groter’, zegt José Félix Oletta, voormalig minister van Volksgezondheid (1997-1999) in Venezuela.

30 procent geen toegang

Van de 630 miljoen inwoners van Latijns-Amerika en de Caraïben heeft 30 procent geen normale toegang tot gezondheidsdiensten, zegt de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie (PAHO), een afdeling van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Meestal zijn er geografische of financiële redenen.

Het cijfer komt overeen met de armoedestatistieken van de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied (Cepal), een andere VN-instantie. Die berekende dat de regio 185 miljoen armen telt. Meer dan 10 procent, 68 miljoen mensen, leeft in extreme armoede.

Lage gezondheidsuitgaven

De gezondheidsuitgaven in de regio bedragen gemiddeld minder dan 4 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Slechts 2,2 procent van die uitgaven komt van centrale overheden, zeggen de Cepal en PAHO.

De regeringen van de regio hebben in 2014 toegezegd hun gezondheidsuitgaven te verhogen tot minstens 5 procent van hun bbp, maar alleen Cuba (10,6 procent), Costa Rica (6,8 procent) en Uruguay (6,1 procent) hebben dat doel bereikt.

De meeste geïndustrialiseerde landen besteden 8 procent van het bbp aan gezondheid, tussen 3000 en 4000 dollar per hoofd van de bevolking per jaar, vergeleken met ongeveer 1000 dollar per persoon in Latijns-Amerika. Argentinië, Chili, Cuba en Uruguay besteden ongeveer 2000 dollar per persoon, Haïti, Honduras of Venezuela minder dan 400 dollar.

Aandeel van de patiënt

Wat de patiënt uit eigen zak moet betalen, is laag in Cuba, Costa Rica en Uruguay (10 tot 20 procent) en zeer hoog in landen als Venezuela (63 procent), Guatemala (54) en de Dominicaanse Republiek (45 procent).

De armste mensen zijn het kwetsbaarst omdat ze soms zelfs geen hulp zoeken uit vrees die niet te kunnen betalen

Het illustreert de ontoereikendheid van de gezondheidszorg, sociale zekerheid en particuliere verzekeringen. De armste mensen zijn het kwetsbaarst omdat ze soms zelfs geen hulp zoeken uit vrees die niet te kunnen betalen.

Een andere indicator is het aantal beschikbare bedden in ziekenhuizen, zelfs zonder rekening te houden met de kwaliteit van infrastructuur, voorzieningen en efficiëntie. Het regionale gemiddelde bedraagt 27 bedden per 10.000 inwoners. Het aandeel van de bedden op intensieve zorg is soms erg klein.

Kwaliteitszorg

Bovendien ‘volstaat het niet om ziekenhuizen en gezondheidscentra te hebben. Ze moeten human resources, infrastructuur, apparatuur, medicijnen en andere gezondheidstechnologieën goed op elkaar afstemmen om kwaliteitszorg te kunnen bieden’, zegt PAHO-directeur Carissa Etienne.

Als de huidige COVID-19-pandemie in de regio oprukt, zijn Bolivia, Guatemala, Haïti, Honduras, Nicaragua, Paraguay en Venezuela ‘de Latijns-Amerikaanse landen die de grootste risico’s lopen’, zegt de PAHO.

Brazilië is niet klaar

Brazilië, met 211 miljoen inwoners het grootste land in de regio, heeft de afgelopen dertig jaar een eenheidssysteem voor gezondheidszorg uitgebouwd, met programma’s als Meer Artsen, Volksapotheken en Gezondheid van het Gezin. Dat laatste programma voorziet in lokale teams van artsen, verpleegkundigen en hulpverleners die tot 3000 mensen bedienen.

De sociale kloof wordt groter in Brazilië

Via Meer Artsen waren er 18.000 dokters aan de slag, meer dan de helft Cubanen, in afgelegen wijken en dorpen. Maar sinds december 2018 is dat aantal fors gedaald, een gevolg van de politieke breuk tussen Brasilia en Havana, waardoor duizenden gezondheidswerkers terug naar Cuba moesten.

De sociale kloof wordt groter in Brazilië. Volksgezondheid moet met 44 procent van de ziekenhuisbedden 75 procent van de inwoners bedienen, de privéziekenhuizen hebben meer dan de helft van de bedden voor het andere kwart van de bevolking.

In 2009 had Brazilië 18,7 bedden per 10.000 inwoners, in 2017 was dat gedaald tot 17,2. De helft van die bedden bevindt zich in vier van de 27 deelstaten, meer bepaald de rijkste deelstaten in het zuidoosten van het land.

Er zijn 47.000 bedden intensieve zorg (IZ), maar voor elk IZ-bed in het openbare systeem –en die zijn al voor 90 procent bezet – zijn er 4,6 in de privéziekenhuizen.

Brazilië ‘is niet klaar om de coronavirusepidemie het hoofd te bieden, niet zozeer vanwege een gebrek aan middelen, maar vanwege de slechte spreiding, de grote ongelijkheid in toegang tot de diensten, en slecht beheer’, zegt epidemioloog Eduardo Costa, adviseur internationale samenwerking van de Nationale School voor Openbare Gezondheid.

Cuba stuurt artsen uit

Het Cubaanse gezondheidssysteem, dat door de socialistische regering een van de successen van haar revolutie wordt genoemd, is volledig openbaar en vrij toegankelijk voor de bevolking van 11,2 miljoen mensen, met volgens officiële cijfers 90 artsen per 10.000 inwoners.

Voor de COVID-19-pandemie bereidt Cuba 14 medische brigades voor met 600 leden, waarvan meer dan de helft vrouwen

Er zijn geen precieze gegevens over hoeveel van de 47.000 bedden voor intensieve zorg bestemd zijn. Bovendien klagen Cubanen over vertragingen bij niet-urgente operaties. Maar minister van Volksgezondheid José Ángel Portal zegt dat Cuba over 274 bedden beschikt voor ernstige coronapatiënten en van plan is er nog 200 te creëren.

Een vlaggenschipprogramma is dat van de internationale missies voor medische samenwerking, gestart in 1963, waarbij al 407.000 artsen, technici en assistenten naar 164 landen zijn uitgestuurd. Voor de COVID-19-pandemie bereidt Cuba 14 medische brigades voor met 600 leden, waarvan meer dan de helft vrouwen.

Wachttijden in Chili

In Chili, een land met 18,7 miljoen inwoners, vallen 14 miljoen onder de openbare gezondheidszorg, en die kampt met lange wachttijden. Het kan weken of maanden duren om een consult te krijgen en meer dan een jaar voor een chirurgische ingreep.

‘Intensieve bedden zijn duur en uiterst complex, omdat er geavanceerde apparatuur en gespecialiseerd personeel voor nodig is’

Het voedde de protestbetogingen die de Chilenen sinds oktober 2019 maandenlang organiseerden. Ze stopten pas toen de regering beloofde de grondwet, die nog van de dictatuur dateert, te hervormen.

Chili telt 22 ziekenhuisbedden per 10.000 inwoners, samen 32.000 bedden, met 3300 voor noodsituaties. De regering probeert die nu op 5200 te brengen om COVID-19 aan te pakken.

Volgens expert volksgezondheid Nelly Alvarado, hoogleraar aan de Diego Portales-universiteit, ‘zal de gezondheidscapaciteit nooit voldoende zijn in het licht van een onverwachte situatie die uit de rest van de wereld komt.’

Er zijn nooit zeer veel bedden voor intensieve zorg geweest, ‘noch in Chili, noch in de rest van wereld. Ze zijn duur en uiterst complex, omdat er geavanceerde apparatuur en gespecialiseerd personeel voor nodig is.’

Venezuela op instorten

De laatste tien jaar zijn in Venezuela officiële gezondheidsstatistieken steeds schaarser geworden. Studies van niet-gouvernementele organisaties wijzen erop dat de gezondheidszorg op instorten staat en dat het land zich in een ‘complexe humanitaire noodsituatie’ bevindt.

Venezuela staat onderaan de rangschikking wat betreft uitgaven voor gezondheid en aantal ziekenhuisbedden

Venezuela, een land met 30 miljoen inwoners, staat onderaan de regionale rangschikking wat betreft uitgaven voor gezondheid en aantal ziekenhuisbedden. De organisatie Médicos por la Salud (Artsen voor de Gezondheid) meldde dat er in 2019 elektriciteitsstoringen waren in 63 procent van de 40 grote ziekenhuizen waarop het toeziet. In 78 procent van de ziekenhuizen waren er problemen met de watervoorziening.

Barrio Adentro, een programma dat in 2003 van start ging en duizenden Cubaanse artsen naar volksbuurten bracht, is bijna verdwenen en de meeste winkels zijn gesloten.

‘We staan laatste op een PAHO-lijst over de voorbereiding van 33 landen op het zuidelijk halfrond om COVID-19 het hoofd te bieden’, zegt oud-minister Oletta, ‘en de pandemie komt na tegenslagen in vaccinatiecampagnes en het terugdringen van te voorkomen ziekten die weer zijn opgedoken, zoals malaria, mazelen en tuberculose.’

De gezondheidscrisis maakt deel uit van de algemene ineenstorting van de basisdiensten als gevolg van economische recessie van de laatste vijf jaar en de hyperinflatie van de laatste drie jaar. Bijna vijf van de 32 miljoen Venezolanen hebben het land verlaten. Bij de emigranten zitten volgens de beroepsorganisaties meer dan 22.000 artsen.