Verkiezingen Zuid-Afrika: ANC verliest greep op de steden

Om de vijf jaar vinden in Zuid-Afrika verkiezingen plaats op niveau van de zogenaamde “municipalities”. Zuid-Afrikanen kiezen daarbij hun vertegenwoordigers voor de lokale besturen: op niveau van dorp, stad, regio en district. Er zijn 8 grote metropolitan municipalities of “metro” in de volksmond, 44 op het districtsniveau en 207 lokale municipalities.

Dit lokaal niveau is belangrijk voor de burgers, maar tevens een goede graadmeter voor de populariteit van de partijen nationaal.

Historisch

Bij het ter perse gaan van dit artikel had het ANC 56 procent van alle stemmen behaald, tegenover 24 procent voor de Democratische Alliantie en 8 procent voor de Economische Vrijheidsstrijders van Julius Malema.

Uit deze kiesresultaten blijkt dus dat het ANC opvallend minder populair is dan in 2011. De partij zakt zelfs onder de historische grens van 60 procent van het totaal stemmenaantal. Heel wat Zuid-Afrikaanse stemmers blijken ontevreden met de regeringspartij, niet in het minst met diens leider en president van Zuid-Afrika, Jacob Zuma.

Ook lang niet in alle grote stedelijke gebieden kwam het ANC als grote winnaar uit de bus. Het ANC moest het in Nelson Mandela Bay - één van de 8 metropolitan municipalities en uitgerekend vernoemd naar het icoon van de partij - afleggen tegen grootste oppositiepartij Democratische Alliantie. In Nelson Mandelabaai behaalde de DA de meerderheid, maar geen 50 procent. In Kaapstad, een andere “metro”, waar de partij traditioneel sterk staat, behaalde ze twee derden van de stemmen. In nog twee andere en niet de minste, namelijk het financiële hart Johannesburg en Tshwane, het district van de administratieve hoofdstad Pretoria, zijn de partijen aan mekaar gewaagd en waren de kiesresultaten vrijdagmiddag nog niet beslissend.

‘Economische Vrijheidsstrijders zijn enig alternatief’ (Leonard Gentle)

In bepaalde regio’s zullen er meer dan ooit coalities moeten worden gevormd. De Economic Freedom Fighters (EFF) van Julius Malema speelt als derde grootste partij een belangrijke rol. Het EFF heeft voor de verkiezingen, net als de DA trouwens, laten weten dat het in de gemeentepolitiek geen coalities wil met het ANC, althans zo luidde het oekaze van de partijtop.

Julius Malema van de EFF schudt de hand van DA-kopstuk Mmusi Maimane

GovernmentZA (CC BY-ND 2.0)

‘Een coalitie aangaan met het ANC zou voor het EFF inderdaad politieke zelfmoord zijn’, zegt Leonard Gentle, voormalig directeur van het Zuid-Afrikaanse Internationaal Instituut voor Arbeidsonderzoek en Informatie (ILRIG). Julius “Juju” Malema, zelf ooit voorzitter van de jeugdliga van het ANC is uitgegroeid tot Zuma’s meest luidruchtige tegenstander. Zijn partij zette het parlement vaak op stelten, onder meer door te eisen dat president Zuma het belastinggeld zou teruggeven dat -ten onrechte- aan ‘s mans presidentiële villa was gespendeerd.

Ook al blijft het ANC de grootste partij van het land, haar resultaten zijn niet bijzonder goed. De partij behaalde opvallend minder stemmen dan bij de vorige verkiezingen in 2011 en duikt voor het eerst in haar geschiedenis onder de psychologische drempel van 60 procent. Het ANC krijgt veel kritiek omwille van de hoge werkloosheid, de economische problemen in het land en de corruptiezaken tegen zittend president Jacob Zuma.

Toch blijven velen het ANC trouw, omwille van diens rol in de strijd tegen Apartheid.

Zelfs de grootste oppositiepartij in de provincie KwaZulu-Natal, de Inkatha Freedom Party (IFP), haalde er minder dan een vijfde van de stemmen en gaat dus verder achteruit. In verschillende gemeentes van de provincie behaalt IFP weliswaar de meerderheid, zoals ook opnieuw in de woonplaats van president Jacob Zuma, Nkandla. In de rest van het land kreeg de partij echter weinig stemmen en behaalde in totaal maar vier procent.

‘Jacob Zuma wordt wellicht niet vervangen als ANC-leider’ (Leonard Gentle)

GovernmentZA (CC BY-ND 2.0)

Andere partijen blijven over het algemeen weinig populair. Verschillende zijn ontstaan na het vertrek van voormalige ANC-leden, maar missen vaak concrete plannen.

Ook al is frontman en voormalig ANC-lid Julius Malema van het EFF betrokken bij corruptiezaken, zijn partij is een van de weinigen die écht een alternatief bieden, meent Leonard Gentle, precies omdat het de enige partij is die onder andere economische hervormingen wil doorvoeren. ‘Er is zo goed als geen verschil tussen het beleid van het ANC en de DA. Veel mensen die een afkeer hebben van de ANC vinden de DA dus geen goed alternatief.’

Verstedelijking zal kiespubliek ANC verder doen afkalven (Pippa Green)

De EFF nam voor het eerst deel aan de verkiezingen in 2014. De partij behaalde nu in totaal een kleine acht procent van de stemmen.

Stedelingen keren zich af

Uit de kiesresultaten blijkt andermaal een groot verschil tussen landelijke en stedelijke regio’s, reageert Pippa Green, professor aan de Zuid-Afrikaanse universiteit van Kaapstad en onderzoekster aan het instituut dat het beleid rond armoede, ongelijkheid en werkloosheid in kaart brengt. ‘In de landelijke gebieden voelt het arme, conservatievere deel van de bevolking zich nog erg verbonden met de ANC.’

In de stedelijke gebieden kan de middenklasse zich echter steeds minder vinden in de ANC. Volgens Green zal die trend zich in de toekomst voortzetten, en zal de partij steeds minder populair worden omdat er ook steeds meer mensen naar de steden trekken.

Verstedelijking wordt doodsteek voor ANC-almacht

Darryn van der Walt (CC BY 2.0)

‘Deze resultaten zijn een uitdaging voor het ANC’, zegt Green. ‘De mensen zijn niet tevreden met het leiderschap, en het ANC zal er zijn lessen uit moeten trekken.’ Volgens haar zal de partij dan ook proberen om Zuma aan de kant te schuiven tijdens de volgende nationale verkiezingen, of misschien wel eerder.

‘De armere plattelandsbevolking protesteert door gewoon helemaal niet te stemmen.’

Gentle betwijfelt dat. ‘Als de partij echt zwaar zou verliezen, misschien. Nu hebben ze nog altijd een grote meerderheid van de stemmen behaald.’

Stil protest

Het ANC kreeg dan wel veel stemmen, ruim 40 procent van de Zuid-Afrikaanse bevolking bleef echter thuis. Green ziet dat als “een stil protest”. Gentle treedt haar daarin bij. ‘Het was op voorhand bekend dat veel Zuid-Afrikaanse bewoners zich niet hadden geregistreerd om te gaan stemmen. In de stedelijke gebieden drukt de welgestelde middenklasse haar ontevredenheid uit door voor de DA te kiezen. De armere plattelandsbevolking protesteert door gewoon helemaal niet te stemmen.’