Zuid-Afrikaanse mijnwerkers klagen mijnbouwbedrijven aan

“Deze zaak kan bijdragen aan een gezonde werkomgeving in de mijnen en is van groot belang als het gaat om het doen van recht aan deze gemarginaliseerde sector in onze samenleving”, zegt Danzel van Zyl, van Abrahams Kiewitz Advocaten, het advocatenkantoor dat de zaak voert. “De mijnbouwbedrijven houden nog steeds vol dat ze alles volgens het boekje hebben gedaan en dat hen geen enkele blaam treft”, zegt Van Zyl.

Een van de voormalige mijnwerkers is Maliso Mahlozini, die in een blikken hutje in de mijnbouwstad Virginia woont. Mahlozini, nu in de zestig, kreeg vijftien jaar geleden tuberculose. Hij werkte toen al 29 jaar voor Harmony Gold. Hij vertelt dat hij in de mijnen verschillende keren tuberculose opliep, totdat hij te ziek werd om nog te kunnen werken. Ook is hij gedeeltelijk blind aan zijn rechteroog als gevolg van een ongeluk onder de grond.

Na zijn ontslag kreeg hij geen medische zorg, medicijnen en medische controles meer. Sommige mijnbouwbedrijven bieden medische controles aan, maar die zijn vaak in de stad terwijl de voormalige mijnbouwers vaak op het platteland wonen.

“Als ze je niet meer kunnen gebruiken, word je gedumpt en willen ze niets meer met je te maken hebben”, zegt Mahlozini. Hij deed een beroep op de compensatieregeling van de mijn, maar moest tien jaar wachten op zijn geld. Uiteindelijk kreeg hij 80.000 rand (ongeveer 7.000 euro). Dat geld is intussen op en Mahlozini is te ziek om nog te kunnen werken.

“Bijna alle mannen in dit dorp komen uit de mijnen. Bijna allemaal zijn ze ziek”, zegt hij. Tijdens een wandeling door het dorp laat de ene na de andere inwoner op verzoek zijn ontslagbrief zien. De mannen hebben tuberculose, silicose – een soort stoflongen – of een andere longziekte. Medische zorg krijgen ze niet en ze ontvingen weinig of geen compensatie.

Juridische immuniteit

Er is minimaal onderzoek gedaan door de overheid en mijnbouwbedrijven naar het aantal voormalige mijnwerkers dat ziek is geworden. Mijnbouwbedrijven hebben in het verleden alleen onderzoek gedaan naar problemen bij blanke mijnwerkers.

Jill Murray en Tony Davies van de School of Public Health van de Universiteit van Witwatersrand, stellen in een artikel dat in 2011 werd gepubliceerd dat de hoogste tuberculosepercentages van de wereld voorkomen onder Zuid-Afrikaanse mijnwerkers. Ongeveer 160.000 van deze mijnwerkers lijden aan tuberculose.

Bij 32 procent van de zwarte mijnwerkers werd in 2007 na autopsie silicose aangetroffen. Volgens de studie hebben zieke mijnwerkers uit de goudmijnen gezamenlijk nog recht op ruim 1,7 miljard euro.

“Tot voort kort zagen mijnbouwbedrijven weinig aanleiding om uit te betalen, omdat ze juridische immuniteit genoten”, zegt mensenrechtenadvocaat Richard Spoor. “Er waren geen civiele claims en ze zijn nooit vervolgd voor het feit dat ze de mijnwerkers hebben blootgesteld aan schadelijke stoffen.”

Op grond van de Wet inzake Beroepsziekten in Mijnen en Fabrieken (ODMWA), kan een voormalige mijnwerker met een longziekte, die voor meer dan 40 procent arbeidsongeschikt is, maximaal 8000 euro schadevergoeding krijgen. In de praktijk is het meestal ongeveer 3000 euro. Spoor voegt er echter aan toe dat minder dan 5 procent van de mensen die recht hebben op een schadevergoeding, die ook daadwerkelijk hebben ontvangen.

“Dat de mijnen hun werknemers zo behandelen en dat dit probleem achttien jaar na de apartheid nog niet aangepakt is, komt door de politieke en economische macht van de mijnbouwindustrie”, zegt Spoor.

Magere compensatie

Jaine Roberts, onderzoeksdirecteur aan Rhodes University, heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar voormalige goudmijnwerkers in de provincie Oostkaap. “De ODMWA is een problematisch systeem, omdat mijnwerkers slechts eenmalig een klein bedrag krijgen, zonder medische zorg”, zegt Roberts.

Veel mijnwerkers weten bovendien niet van het bestaan van de ODMWA, omdat maar weinig bedrijven hierover informatie verstrekken. Tot 2011 kende de ODMWA een clausule die mijnbouwbedrijven beschermde tegen juridische actie van voormalige werknemers. Vorig jaar kende het Grondwettelijk Hof echter een schadevergoeding van 227.000 euro toe aan een mijnwerker die silicose opliep in een mijn van AngloGold Ashanti. Daarmee werd de deur opengezet voor andere zieke mijnwerkers die zijn blootgesteld aan schadelijke gassen en stoffen.

De drie rechtszaken zullen naar verwachting volgend jaar van start gaan. De uitspraak zal drie tot vijf jaar op zich laten wachten.

Geen stofmaskers

Volgens Alan Fine, woordvoerder van AngloGold Ashanti, wordt eraan gewerkt de concentratie schadelijke stoffen in de mijnen van AngloGold zo laag mogelijk te houden. “Onze mijnen laten consistent een neergaande trend zien. Het aantal gevallen van silicose is bij AngloGold bijna gehalveerd, van 14 gevallen per 1000 werknemers per jaar in 2007, tot 8 gevallen per 1000 werknemers per jaar in maart van dit jaar”, zegt hij.

Fine zegt dat de compensatie verbeterd moet worden en dat AngloGold samen met andere mijnbouwbedrijven een project heeft opgezet om voormalige mijnwerkers te diagnosticeren en te assisteren bij het indienen van claims. Harmony Gold en Goldfield wilden niet reageren.

Spoor vindt de maatregelen die de mijnbouwbedrijven nemen, onvoldoende. De luchtvervuiling goed aanpakken, is volgens hem een dure zaak. Het betekent dat de ventilatie 3 kilometer onder de grond verbeterd moet worden. Bovendien, zegt hij, is het dragen van bijvoorbeeld stofmaskers niet verplicht in de Zuid-Afrikaanse mijnen.

Zwarte Zuid-Afrikaanse mijnwerkers brengen ook veel uren door onder de grond. Blanke mijnwerkers in veel andere landen werken in ploegendiensten van 8 uur, maar in Zuid-Afrika is het niet ongebruikelijk 10 tot 12 uur per dag te werken.