Zwarte pagina overschaduwt Italiaans migratiebeleid

Getuigenissen uit rapporten van Amnesty International (5 juli) en de Griekse ngo Greek Refugee Council (GCR) (3 juli) tonen aan dat Rome zijn oude gewoonte niet is afgeleerd. Het stuurt buitenlanders die in schamele bootjes langs haar kusten aanmeren, terug naar Libië of Griekenland, meestal de vorige stop van hun hachelijke reis naar een beter leven. Beide landen hebben geen asielbeleid en vluchtelingen worden er vaak slecht behandeld.

De hel van Kaddhafi

‘De push-back strategie van Italië staat haaks op internationale mensenrechtenconventies en Europese migratieakkoorden’, zegt Annelies Baldaccini, experte Migratie en Asiel bij Amnesty International in Brussel. ‘Libië is geen veilige plek. Niet alleen voor Libiërs zelf, ook voor vluchtelingen.’

Een Libische wet tegen illegale migratie rechtvaardigt opsluiting en deportatie van sans-papiers en maakt geen onderscheid tussen reguliere migranten en vluchtelingen die nood hebben aan internationale bescherming. Baldaccini: ‘Vooral sub-Saharaanse vluchtelingen wachten in Tripoli mishandeling en foltering. Gevoed door xenofobie scheren de Libiërs hen over dezelfde kam als de Afrikaanse huurlingen onder de troepen van ex-dictator Kaddhafi.’

Legaal anti-illegaal

Italië werd in februari al bij het Europese Hof op het matje geroepen voor een controversieel bilateraal akkoord met Libië. Met steun van rechters uit verschillende lidstaten oordeelde de VN Commissie voor Mensenrechten (UNCHR) dat ‘vluchtelingen in nood voortaan niet naar een ander land doorverwezen mogen worden zonder onderzoek naar de omstandigheden waarin ze daar behandeld worden.’ In juni lekte in de Italiaanse pers uit dat het Italiaans-Libische migratieakkoord in het geheim werd vernieuwd.

‘Strikt juridisch gezien is dit niet illegaal’, zegt Alex Lazarowicz, expert Immigratie en Asiel bij de onafhankelijke denktank European Policy Centre (EPC). ‘Italië heeft een akkoord met Libië. Het mag dan nog beloftes gemaakt hebben aan de EU, die zijn niet bindend. Staten hebben het recht om hun grenzen te verdedigen en immigratiecontrole uit te voeren. Als ze daarmee mensenrechten schenden, gaan ze wel in de fout. Maar voorlopig zijn er nog geen bewijzen gevonden dat Italië zich daaraan schuldig maakt.’

De Griekse tragedie

Het rapport van de Griekse Vluchtelingenraad (GCR) brengt gelijkaardige gevallen van deportaties naar Griekenland aan het licht. ‘In sommige gevallen worden mensen door Italiaanse grensmilities verplicht om documenten zonder advocaat of tolk te ondertekenen’, meldt de ngo. In één voorbeeld is zelfs sprake van de gedwongen terugkeer van een tienjarige Afghaanse jongen die volgens schattingen van de grenswacht achttien moest zijn.

Italië schermt met een Europese migratieconventie uit 2003 om dit te rechtvaardigen. Volgens de Dublin II-akkoorden kunnen asielzoekers die hun aanvraag indienen in een ander Europees land dan de lidstaat waar ze de eerste maal geregistreerd zijn, teruggestuurd worden naar dat land.

Lazarowicz: ‘Griekenland is al langer een doorn in het oog voor Europa op vlak van asiel- en migratie. De Grieks-Turkse grens is Europa’s zwakste migratiepunt. Griekenland is ook de enige lidstaat zonder asielbeleid. Met de economische crisis en sinds de aanwervingstop die onder druk van de EU is ingevoerd, verdrinkt de Griekse administratie in asielaanvragen. Dat Italië vluchtelingen blijft sturen, maakt het probleem nog erger. De VN werken momenteel aan een interimoplossing om het Griekse asielsysteem weer op de rails te krijgen. Twee weken geleden viel het idee om de VN vluchtelingenorganisatie (UNHCR) in te schakelen bij het verwerken van de aanvragen. Daarover wordt op dit moment nog overlegd.’

‘Het probleem blijft niet beperkt tot Italië’, zegt Lazarowicz. ‘De vluchtelingenstroom na de Arabische lente maakt landen onzeker over hun veiligheid. Sinds vorig jaar staat de grens van de Schengenzone vooral in Frankrijk en Italië als een muur tussen Europa en vluchtelingen in. Met Sarkozy en Berlusconi is hopelijk de zwartste pagina omgeslagen in de recente Europese migratiegeschiedenis. De nieuwe leiders zetten in op meer solidariteit. Maar de crisis is nog niet helemaal afgewend.’