“‘Antiracistisch en dekoloniaal verzet begint met het stellen van de juiste vragen’

‘Symboliek is belangrijk,maar het dekolonisatiedebat moet opengetrokken worden naar onderwijs en media.’

CC BY 2.0 Pixabay

De snelheid waarmee de woede om een politiemoord op een zwarte man in de Verenigde Staten leidt tot het verwijderen van koloniale symbolen in Europa, is ongezien. Olivia Rutazibwa, Nadia Fadil, Chika Unigwe, Rachida Lamrabet en Nadia Nsayi stellen de vragen die vandaag prioritair beantwoord moeten worden.

‘Verzet begint niet met grote woorden, maar met kleine daden’, schreef Remco Campert in een van zijn bekendste gedichten. ‘Zoals brede rivieren met een kleine bron verscholen in het woud / zoals een vuurzee met dezelfde lucifer die de sigaret aansteekt.’ Het gedicht eindigt met de klassieke zinnen: ‘Jezelf een vraag stellen / daarmee begint verzet / en dan die vraag aan een ander stellen.’

Dat leek ons een uitstekend vertrekpunt om het momentum van de huidige antiracistische en dekoloniale verontwaardiging uit te diepen met wat extra reflectie. We vroegen enkele experts om hun cruciale vraag over racisme, ongelijkheid of dekolonisering te formuleren en voor te leggen aan onze lezers. Omdat verzet daarmee begint, verdiept en uitbreidt.

Nadia Nsayi: Is dit een beeldenstorm?

Dekolonisatie gaat eerst en vooral over durven stilstaan bij het verleden. Het verleden recht in de ogen kijken, de werkelijke verhalen beluisteren. En dat verleden beter integreren in ons onderwijs. Er is te weinig kennis, en dus te weinig besef.

Vervolgens zou er veel meer aandacht moeten zijn voor de toekomst.

Vandaag focussen we vooral op culturele dekolonisatie: het N-woord, Zwarte Piet, de standbeelden. Dat zijn symbolische dossiers en boeiende debatten, en symboliek is belangrijk omdat ze iets zegt over de manier waarop we naar de samenleving kijken. Maar het dekolonisatiedebat moet opengetrokken worden. Voor onderwijs, maar ook als het over media gaat. Wie komt er aan bod als het over Congo gaat, en welke verhalen worden er dan verteld?

‘De racistische propaganda waarmee de kolonisatie zo sterk gepaard ging, blijft vandaag verder leven in de racistische beeldvorming.’

Bovendien moeten we dekolonisatie ook linken aan de sociaal-economische situatie van de vrij grote Congolese diaspora in België. Die gemeenschap is relatief goed opgeleid, maar wordt tegelijk zwaar gediscrimineerd. Ook de generatie die hier is opgegroeid en opgeleid heeft af te rekenen met structurele discriminatie.

De mechanismen van de kolonisatie lopen tot vandaag door, bijvoorbeeld in de manier waarop gekeken wordt naar zwarte mensen. De racistische propaganda waarmee de kolonisatie zo sterk gepaard ging, blijft vandaag verder leven in de racistische beeldvorming. Dat vind je terug in onderwijs, media, op de arbeidsmarkt, in ontwikkelingssamenwerking.

Mensen zijn kinderen van de samenleving waarin ze opgroeien of leven, van de opvoeding of de opleiding die we krijgen, van de beeldvorming in de media. Dat doorbreek je maar door het uit te spreken, en door te luisteren naar de verhalen erover die vanuit andere perspectieven verteld worden. Pas dan kunnen we bouwen aan een betere en gezamenlijke toekomst.

Lees en beluister ook: Podcast: Witte Belgen confronteren met koloniaal geweld, Congolese Belgen herinneren aan verzet (met Nadia Nsayi en Mathieu Zana Etambala)

Olivia Rutazibwa: Volstaat het om geen racist te zijn?

Angela Davis herinnert ons eraan dat het niet voldoende is om geen racist te zijn. We moeten actief antiracist zijn. Activist-leraar Dwayne Reed (@TeachMrReed) tweette: ‘Witte suprematie zal niet uitsterven totdat Witte Mensen het gaan zien als een Wit probleem dat zij moeten oplossen, eerder dan een Zwarte kwestie waarmee ze moeten meeleven.’

White supremacy won’t die until White people see it as a White issue they need to solve rather than a Black issue they need to empathize with.

— Dwayne Reed (@TeachMrReed) June 4, 2020

Hoe neemt de Witte Wereld verantwoordelijkheid op zonder hoofdpersonage te willen blijven?

Hoe ziet een goeie taakverdeling eruit in een diverse samenleving die voor antiracisme gaat? Hoe neemt de Witte Wereld verantwoordelijkheid op zonder hoofdpersonage te willen blijven? Hoe staan ze het stuur van de auto af zonder de niet-witte gemeenschappen met nog meer werk (praktisch en emotioneel) op te zadelen?

Los van luisteren en zelfstudie (leren en afleren) denk ik dat het afbreken van concrete materiële ongelijkheden, armoede en geweld die in de structuren van onze samenleving de eerste en dringendste focus zou moeten zijn. Want vaak hebben zij de macht om dat te doen.

Nadia Fadil: Is de strijd tegen racisme één en ondeelbaar?

Sinds zondag klinken de namen van Mehdi, Mawda, Adil en Dieumerci luider dan ooit. Namen die ik niet kende, maar die dankzij de Black Lives Matter-beweging een legitieme plaats kregen in het publieke discours. De Afro-Amerikaanse strijd is historisch altijd in staat geweest een opening te creëren voor het breder antiracistisch en dekoloniaal veld in het Westen en in de wereld.

Er was een periode, in de jaren 1950 en 1960, van allianties tussen de zwarten van Amerika, Algerijnen, Zimbabwanen, Vietnamezen, Indonesiërs enzovoort, en van de Tricontinentale (beweging die kritiek uitte op globaal kapitalisme en focuste op racisme en ongelijkheid, red.). Deze Afro-Amerikaanse antiracistische traditie zorgde er ook mede voor dat het antiracisme in West-Europa hoorbaar werd.

Vandaag zijn minderheden van sub-Saharaanse, Noord-Afrikaanse en Aziatische origine nog steeds geïnspireerd door dit erfgoed. Of het nu gaat om de kunstvormen (hiphop, slam), het activisme (black feminism, Black Panthers, Malcolm X) of intellectuele werken over antiracisme.

‘Men gaat de verschillende gezichten van het racisme in meer expliciete termen benoemen.’

Tegelijk merken we de laatste jaren een tendens om de antiracistische strijd op een meer complexe wijze te gaan benaderen. Men gaat de verschillende gezichten van het racisme in meer expliciete termen benoemen: men spreekt dan van islamofobie, anti-Romasentimenten en afrofobie. Dit zijn nieuwe categorieën die, naast het antisemitisme, de manier waarop racisme specifieke doelgroepen viseert trachten te vatten.

Deze vermenigvuldiging van de strijd is analytisch erg belangrijk. Maar ze bevat vanuit een politiek oogpunt ook een valkuil als ze niet doordrongen is van het besef dat het om eenzelfde proces van hiërarchisering en uitsluiting gaat, maar dan met verschillende gezichten. Allianties binnen het antiracistisch veld zijn daarom nu meer dan ooit essentieel: tussen de verschillende geviseerde minderheden en met “witte” bondgenoten.

Deze gedeelde grond van solidariteit stond en staat centraal in het grootste deel van de Afro-Amerikaanse traditie. Hij zal ook essentiëel zijn voor het verdere welslagen van de antiracistische strijd in West-Europa.

Rachida Lamrabet: Is de antiracismestrijd geen zaak van witte Vlamingen?

Een tijd geleden schreef Tom Naegels in een briefwisseling met schrijfster Melat Gebeyaw Nigussie dat de antiracismestrijd niet zijn strijd is, en dat hij als waarnemer aan de zijlijn staat. Deze uitspraak was pijnlijk en tegelijkertijd zeer verhelderend. Het verklaart namelijk deels waarom we in dit land nog zo diep vastzitten in het moeras dat racisme heet.

We komen geen stap vooruit om er wat aan te doen omdat een grote groep passief staat te wezen aan de zijlijn, ervan overtuigd dat racisme geen probleem is in hun eigen leven. Het is een probleem van de anderen, de geracialiseerde minderheden, vrouwen en mannen die omwille van hun huidskleur, etnie, cultuur of nationaliteit niet beschermd zijn tegen het racismevirus.

Wij moeten er dus wat aan doen terwijl Tom & co als waarnemers aan de zijlijn staan. Het liefst nemen ze nog een neutrale en objectieve houding aan terwijl ze het strijdtoneel overschouwen.

'Er is geen zijlijn, omdat racisme gaat over het in vraag stellen van de menswaardigheid van mensen met een donkere huidskleur.'

Alleen is er geen zijlijn wanneer het over racisme gaat. We zitten met z’n allen in het moeras, want het strijdtoneel is onze samenleving en die samenleving, dat zijn wij. Er is geen zijlijn, omdat racisme gaat over het in vraag stellen van de menswaardigheid van mensen met een donkere huidskleur, van mensen die geen verblijfsvergunning hebben, van mensen die zich anders kleden omwille van religie.

Racisme is heeft alles te maken met het koudweg ontzeggen van rechtvaardigheid omwille van zogenaamde raciale of etnisch-culturele redenen. En tegen ontmenselijking en onrechtvaardigheid moet je je uitspreken, wil je niet aan de kant van de onrechtplegers staan.

Chika Unigwe: Wie is er bang voor onze geschiedenis?

Belgen kijken naar de wereld alsof de geschiedenis niet bestaat. Ik ervoer dat veel Belgen denken dat discussies over racisme en dekolonisatie een aanslag vormen op hun cultuur en samenleving, zonder context. Ze zien het niet als een discussie over rechtvaardigheid – die samengaat met gelijkheid.

'Veel Belgen denken dat discussies over racisme en dekolonisatie een aanslag vormen op hun cultuur en samenleving.'

Het gaat erom de anderen, zwart of geel, te zien als evenwaardig, en cultuur als iets dat constant verandert. Wat vandaag modern lijkt, was gisteren misschien nog ondenkbaar en kan morgen voorbijgestreefd zijn. Wanneer die cultuur de anderen beschadigt, moet ze in vraag gesteld worden.

Telkens als het bijvoorbeeld over racisme gaat, is de discussie meestal of racisme in België echt bestaat.

De stereotypen die discussies tussen gelijken in de weg staan, hebben hun oorsprong in 400 jaar slavernij en 100 jaar kolonialisme. Laten we het over de gruwelijke geschiedenis van Leopold in de Congo hebben bijvoorbeeld.