“‘‘In 2020 werden kernwapens illegaal. Weet onze regering dat?’’

Veertig jaar na de massale betogingen tegen kernwapens in de jaren zeventig en tachtig verklaren de Verenigde Naties diezelfde kernwapens nu onwettig.

Ad Volker, collectie IISG (CC BY 2.0)

Bedankt, 2020!

Vaarwel, sayonara, auf Wiedersehen! Al was het een snertjaar, MO* probeert het af te sluiten met een positieve noot in zijn eindejaarsreeks. Want ook in moeilijke tijden zijn lichtpuntjes te vinden, bakens van hoop om mee te nemen naar 2021 en verder. Dus: bedankt, 2020, en tot nooit meer.

Bekijk de keuze van de volledige redactie.

Lichtpuntjes in donkere tijden. Met die opdracht terugkijkend naar 2020 belandt Gie Goris op 24 oktober, de dag waarop Honduras het VN-Verbodsverdrag op Kernwapens ratificeerde. En op 23 oktober, maar dan 37 jaar geleden. ‘Raketten: Nee! Kroketten: Ja!’

Honduras was op 24 oktober van dit jaar de vijftigste VN-lidstaat die het Verdrag voor Verbod op Atoomwapens (TPNW) uit 2017 ratificeerde. Daardoor gaat dat verdrag vanaf 22 januari 2021 ook effectief van kracht.

Er hadden overal te lande vreugdevuren aangestoken moeten worden en feesten aangericht — maar dat mocht niet wegens het woeden van de tweede coronagolf. Want veertig jaar na de massale betogingen tegen kernwapens in Europa verklaren de Verenigde Naties ‘het gebruik, het dreigen met gebruik, de ontwikkeling, het testen en de aanmaak, de verwerving, het bezit, de opslag en transfer van kernwapens’ onwettig. Alvast in de landen die het verdrag ratificeerden.

Overal te lande hadden vreugdevuren aangestoken moeten worden en feesten aangerichtn maar dat mocht niet wegens corona.

Dat is een stuk preciezer en juridischer dan de slogans waarmee we in 1979 (met 90.000 betogers), 1981 (200.000) en 1983 (400.000) door de straten van Brussel trokken. Maar het verdrag en de slogans komen wel op hetzelfde neer: ‘Weg die bommen, godverdomme!’

Iconisch beeld

Eind november gooide ik een iconisch beeld op Facebook uit de betoging van 1983. Dat leverde meteen reacties, enthousiasme en peuterverhalen op, meer dan het nieuws over het Verbodsverdrag zelf.

Iemand weet nog dat hij op zijn negende levensmaand rondgereden werd door Brussel (‘mijn eerste betoging!’). Iemand hoort zich als vijfjarige nog scanderen: ‘Raketten: NEE! Kroketten: JA!’. Iemand weet dat ze als zesjarige het bordje ‘Geen raketje naast mijn bedje’ ronddroeg. Iemand ziet zichzelf als twaalfjarige nog staan wachten onder een spoorwegbrug tot die enorme stoet zich eindelijk in gang zou zetten.

Voor de volledigheid moet ik toevoegen dat de verslaggever van Het Laatste Nieuws destijds niet van alle slogans onder de indruk was: ‘Protest was er onder al zijn vormen. Al waren niet alle slogans even duidelijk, zoals die van twee knapen: “Waar blijft de blote madam?”’

De strijd voor een verbodsverdrag kon in Vlaanderen op veel minder mobilisatie rekenen. Pax Christi trok en sleurde, Vrede steunde, en hier en daar was er wel eens een minuut aandacht, maar niets dat in de buurt kwam van wat De Morgen de dag na 23 oktober 1983 omschreef als ‘de zielekreet van een natie voor het edelste wat een volk in zich heeft: vrede zonder kernwapens’.

Nobelprijs voor de Vrede

De internationale campagne mondde in 2017 uit in een verdragstekst die in de Verenigde Naties goedgekeurd werd door 122 landen, en kreeg datzelfde jaar ook de Nobelprijs voor Vrede. In de aanvaardingstoespraak van dat jaar noemden Beatrice Fihn en Setsuko Thurlow van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN) het verdrag zelf ‘een lichtpunt in een duistere tijd’.

Ze benadrukten dat atoomwapens angst inzetten als oorlogswapen: angst voor uitroeiing en de vernietiging van het leven op aarde. Ze citeerden Martin Luther Kings Nobelprijstoespraak uit 1964, die kernwapens toen ‘zowel genocidair als suïcidaal’ noemde. Ze wezen erop dat er vandaag meer staten en actoren met kernwapens zijn dan ooit tevoren, en dat de kans op onvoorzien, ondoordacht of zelfs crimineel gebruik dan ook groter is ooit.

Het Vlaams Aktiekomitee tegen Atoomwapens (VAKA) kreeg in de aanloop naar de massamanifestatie van 1983 steun uit alle hoeken van de samenleving, inclusief van het ACW en van CVP-jongeren, tegen het dictaat van premier Wilfried Martens (van de toenmalige CVP, nu CD&V) in. De betoging van 1983 werd trouwens voorafgegaan door een massaal bijgewoonde viering in de kathedraal van Koekelberg. In de buurt van Molenbeek hebben ze al heel lang ervaring met politieke religie.

VAKA kreeg ook een brief van een sympathisant, inclusief een schenking van 110 Belgische Frank, die zich afvroeg of hij in Australië veiliger zou zijn. ‘Is er uberhaupt nog wel een veilige(r) plek op aarde?’, vroeg de schrijver zich af. Waarop VAKA antwoordde: ‘Het is niet zo belangrijk waar een bom kan vallen… De gevolgen van een atoomoorlog zijn zo schrikwekkend dat er eigenlijk maar één oplossing is: beletten dat er nieuwe atoomwapens geplaatst worden.’

Essentieel, maar onvoldoende

Het verbod op kernwapens dat eraan komt, is radicaler dan het verzet tegen nieuwe atoomwapens. Het is een soort verbod op zelfvernietiging, en daarom is het zo essentieel. Alleen is het langs twee kanten onvoldoende.

De mensheid ontwikkelde meer dan één manier om zichzelf naar de verdoemenis te bombarderen, sproeien of infecteren.

Eén: zelfs los van de aanzwellende klimaatcrisis heeft de mensheid intussen meer dan één manier ontwikkeld om zichzelf naar de verdoemenis te bombarderen, sproeien of infecteren. Toch is een verbod op kernwapens een hele grote en symbolisch belangrijke stap in het zelfbehoud van mens, dier, plant en planeet.

Twee: vijftig ratificerende staten zijn genoeg om het verdrag geldig te maken, maar onvoldoende om een verschil te maken. Geen enkele atoommacht stemde in 2017 vóór, en geen enkel land dat in een actieve militaire alliantie zit met een atoommacht. De hele NAVO, bijvoorbeeld, stemde gewoon niet. Behalve Nederland, dat als enige VN-lidstaat tégen stemde. Maar dat het verdrag niet meteen tot ontwapening zal leiden, maakt het niet overbodig.

België heeft zich altijd verre gehouden van dit Verdrag voor Verbod op Atoomwapens (TPNW). De officiële reden was dat ons land twee andere en oudere verdragen belangrijker en politiek haalbaarder vond: het Non-Proliferatieverdrag (NPV) en het Kernstopverdrag (CTBT).

Maar ongetwijfeld was er een NAVO-marsorder om de hele bespreking te negeren, want onder het Verdrag voor Verbod op Atoomwapens worden de kernwapens op Kleine Brogel illegaal, net als eventuele transporten naar andere NAVO-landen.

Over het Non-Proliferatieverdrag is trouwens veel te zeggen, maar niet dat het springlevend is. Ook niet dat het de kernmachten ook maar één stap in de richting van ontwapening heeft doen opschuiven. Dat was trouwens een van de belangrijkste motivaties voor vredesbewegingen internationaal om een nieuw verdrag in gang te zetten.

Niet verwaarloosbaar

De huidige Belgische regering kan alsnog moed en wijsheid aan de dag leggen en het verdrag ratificeren. Waarom bijvoorbeeld niet op de dag dat het van kracht wordt?

De ratificerende landen zijn ten slotte niet allemaal kleine eilandstaten. Mexico, Thailand, Zuid-Afrika, Vietnam, Nigeria, Nieuw-Zeeland en Bangladesh zijn niet verwaarloosbaar.

‘België, verkies duurzame en solidaire welvaart boven onbetaalbare zelfvernietiging.’

Bovendien zijn er ook Europese landen die de weg voor premier De Croo baanden: Oostenrijk ratificeerde al in 2018, Ierland in 2020. Misschien moet iemand nog eens een hedendaagse vertaling schrijven van wat het Vlaams Weekblad in 1983 noteerde: ‘Op enkele macabere profiteurs, chauvinistische heethoofden en bange wezels na, wil hoegenaamd niemand raketten.’

Om 2020 uit te wuiven, volstaan de woorden van Beatrice Fihn en Setsuko Thurlow uit hun toespraak van 10 december 2017, in Oslo:

‘Verenigde Staten, verkies vrijheid boven angst.
Rusland, verkies ontwapening boven vernietiging.
Groot-Brittannië, verkies de rechtsstaat boven verdrukking.
Frankrijk, verkies mensenrechten boven terreur.
China, verkies rede boven irrationaliteit.
India, verkies verstand boven zinloosheid.
Pakistan, verkies gezond verstand boven de apocalyps.
Israël, verkies gezond verstand boven verwoesting.
Noord-Korea, verkies wijsheid boven ruïnes.’

En voor onze talrijke regeringen, parlementen en ministers, la même chose:
België, verkies duurzame en solidaire welvaart boven onbetaalbare zelfvernietiging.

Eind november deed het Britse markstonderzoeksbureau YouGov een opiniepeiling bij 1024 Belgen, op vraag van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN) en de Belgische Coalitie tegen Kernwapens. De representatieve resultaten geven aan dat:

• 77 procent van de Belgen wil dat België het Verbodsverdrag op Kernwapens (TPNW) ondertekent.

• Een tweederde meerderheid (66 procent) zegt er voorstander van te zijn dat België als een van de eerste NAVO-lidstaten het TPNW zou ondertekenen, ook al zou dit grote druk vanuit de VS kunnen veroorzaken.

• Een stevige meerderheid (57 procent) vraagt de kernwapens uit Kleine Brogel te verwijderen.

• Tot slot is er ook een duidelijke meerderheid (51 procent) tegen de uitrusting van de nieuwe F35’s met een nucleaire capaciteit.

*perscitaten uit 1983 komen uit het (foto)boekje “400.000 tegen raketten in Europa. Brussel 23 oktober 1983”, uitgegeven door Standaard Uitgeverij in 1983.