“‘Kalasjnikovs kopen in België?’

Beleidsmakers nemen vaak initiatieven rond vuurwapens na gewelddadige incidenten.

Zo werd de Belgische wapenwet in 2006 verstrengd in de nasleep van de raid van Hans van Themsche, die in het centrum van Antwerpen op klaarlichte dag twee vrouwen en een kind neerschoot met een toen makkelijk legaal te verkrijgen jachtgeweer.

Met de grondige hervorming van de wapenwetgeving in ons land werd legaal wapenbezit beperkt tot wie daar een goede reden voor heeft, zoals jagers, sportschutters en wapenverzamelaars. Personen die reeds vuurwapens in huis hadden moesten zich conformeren naar de nieuwe wetgeving. Verder werd ook een tijdelijke amnestieperiode georganiseerd die personen met een legaal of illegaal vuurwapen toeliet hun wapen anoniem en vervolgingsvrij af te staan. In totaal werden op die manier meer dan 200.000 vuurwapens ingeleverd.

‘De verstrenging van de Belgisch wapenwetgeving heeft geleid tot een toename in het bezit van – en de handel in – illegale vuurwapens.’

De hervorming van de wapenwetgeving in België was zonder twijfel een positieve zaak. Het juridisch kader is nu een stuk duidelijker, coherenter en in lijn met de Europese vuurwapenrichtlijn. De nieuwe wapenwetgeving heeft ook een grote impact op de sterftecijfers in ons land: het aantal moorden en zelfmoorden met een vuurwapen is sindsdien sterk gedaald. Dat heeft meer dan waarschijnlijk bijgedragen tot minder moorden en zelfmoorden in het algemeen in onze samenleving.

De verstrenging van de Belgische wapenwetgeving heeft echter ook geleid tot een toename in het bezit van – en de handel in – illegale vuurwapens.

Ten eerste heeft een aanzienlijke groep wapenbezitters zijn vuurwapens in 2006 niet geregulariseerd. Hierdoor is het illegaal vuurwapenbezit in ons land in één klap sterk toegenomen. Een deel van deze wapens is wellicht doorverkocht en op de illegale markt terecht gekomen.

Ten tweede werd voor een waslijst aan historische wapens een uitzondering gemaakt: zij bleven vrij verkrijgbaar. De achterliggende motivatie hiervoor was dat het om ongevaarlijke wapens gaat omdat ze zeldzaam zijn en/of er geen munitie voor deze wapens meer beschikbaar is. In de praktijk bleek dit echter niet te kloppen. Verschillende van de opgelijste historische vuurwapens waren niet zo zeldzaam en vaak was munitie voor deze wapens wel nog courant te vinden. Omdat voor verschillende van deze opgelijste historische wapens in onze buurlanden wel een vergunning vereist was, ontstond een heus wapentoerisme naar ons land waarbij buitenlanders hier legaal een wapen kochten en het illegaal naar hun thuisland brachten. Pas opnieuw na een incident – de raid van Nordine Amrani in Luik in 2011 – werd deze lijst afgeschaft en zo een van de belangrijkste mazen in de wapenwet gedicht.

UNDP (CC BY-NC-SA 2.0)

Wapenwet is niet genoeg

De afgelopen jaren verschoof de aandacht in beleidskringen van controle op het legale wapenbezit naar het vermijden van illegaal vuurwapenbezit. Aan de basis hiervan lagen een aantal schietpartijen met kalasjnikovs in Brussel en de aanslag van Amrani die in Luik vijf personen doodschoot en meer dan 120 mensen verwondde. Begin 2012 vaardigde de toenmalige federale regering een heus actieplan uit om de strijd tegen illegale wapenhandel op te voeren.

In het Nationaal Veiligheidsplan van 2012-2015 werd illegale vuurwapenhandel opgenomen als prioritair criminaliteitsfenomeen. In beide gevallen werd de versterking van verschillende operationele capaciteiten aangekondigd. Uitgezonderd het sluitend maken van de wapenwet, is tot op heden echter nog maar weinig merkbaar van de meeste aangekondigde maatregelen. In het regeerakkoord van de nieuwe federale regering komt de strijd tegen illegale vuurwapens nauwelijks aan bod. De grote lijnen hiervoor liggen nochtans klaar. Ze moeten nu enkel nog concreet worden gemaakt.

Meten is weten

‘De verschillende groepen van illegale wapenbezitters worden gekenmerkt door eigen, specifieke wapendynamieken.’

Ten eerste moet meer worden geïnvesteerd in het verbeteren van de analysecapaciteit van de betrokken diensten. Het probleem van illegale vuurwapens in onze samenleving is complex en vereist voor de verschillende aspecten ervan een beleid op maat. Zo wordt de illegale vuurwapenmarkt, naast de smokkel van vuurwapens, gevoed door verschillende vormen van lekkage uit het legale circuit.

Een belangrijk voorbeeld hiervan is het grote aantal diefstallen van vuurwapens in ons land. Deze diefstallen vinden vooral plaats bij particulieren thuis, maar ook bij legale wapenhandelaars, bij schietstanden of uit de stocks van de politie of het leger worden wapens gestolen. Ook de vuurwapenfabrieken van FN Herstal in ons land hebben de afgelopen jaren te kampen gehad met diefstal gepleegd door eigen werknemers.

Verder is ook “zwartwassen” een gekend fenomeen. Het gaat hierbij om het creëren van een papieren werkelijkheid om de lekkage van legale wapens naar het illegale circuit te verbergen, bijvoorbeeld door het opzetten van een verzonnen export, het vervalsen van registers bij wapenhandelaars of valse aangiftes van diefstal.

Bovendien zijn er ook gevallen bekend van het illegaal vervaardigen van vuurwapens op basis van vuurwapenonderdelen die verzameld worden, van het reactiveren van vrij verkrijgbare geneutraliseerde vuurwapens en van het schietklaar maken van alarmpistolen of gaspistolen.

Belangrijk om te onthouden is verder dat niet enkel criminelen en terroristische groepen illegale wapens bezitten in ons land. Ook gewone burgers bezitten illegaal vuurwapens, vaak als bescherming of als deel van een verzameling. Zij kopen die meestal niet op de criminele markt; doorgaans werden hun wapens illegaal doordat de wet veranderde en zij zich niet regulariseerden. De verschillende groepen van illegale wapenbezitters worden gekenmerkt door eigen, specifieke wapendynamieken.

UNDP (CC BY-NC-SA 2.0)

Europa

Ten tweede moeten de operationele capaciteiten van betrokken diensten gevoelig worden verbeterd door ze meer mogelijkheden te bieden, zoals telefoontap en infiltratie, maar ook door in voldoende mankracht te voorzien. Dit vraagt echter de nodige middelen en blijvende beleidsaandacht, ook – en vooral – nadat de verhoogde media-aandacht als gevolg van de tragische gebeurtenissen in Parijs is gaan liggen.

Ten derde mogen we niet vergeten dat het fenomeen van illegale vuurwapens geen typisch Brussels of Belgisch probleem is, maar ook op Europees niveau moet worden aangepakt.

Gezien de grensoverschrijdende aard van de illegale vuurwapenproblematiek is het van cruciaal belang om de samenwerking tussen de betrokken politionele, gerechtelijke en douanediensten van de verschillende EU-lidstaten gevoelig te versterken. In 2010 nam de toenmalige Belgische minister van Justitie het voortouw in de Europese Raad voor een actieplan tegen de illegale handel in zware vuurwapens. Die draad wordt best weer opgepikt.

Proactief

‘In de strijd tegen illegale wapenhandel is een strenge wapenwet niet genoeg.’

Tot slot moeten we ook proactief te werk gaan. Niet enkel door maatregelen te nemen in de gekende bronlanden van illegale wapens aan de buitengrenzen van de EU, maar ook door voorzichtig om te gaan met onze eigen wapenexport.

De afgelopen decennia werden op grote schaal Belgische en andere Europese vuurwapens geëxporteerd naar Noord-Afrika en het Midden-Oosten.

Die wapens worden momenteel gebruikt in verschillende conflicten in de regio en hebben ondertussen ook hun weg gevonden naar andere brandhaarden. Het is een kwestie van tijd voor sommige van deze wapens ook op de illegale wapenmarkt binnen de EU circuleren.

In de strijd tegen illegale wapenhandel is een strenge wapenwet dus niet genoeg. Extra maatregelen op het terrein zullen een belangrijk puzzelstuk zijn in het vrijwaren van onze veiligheid.

UNDP (CC BY-NC-SA 2.0)