“‘“Beychella” als momentum voor de zwarte vrouw’

© Coachella​

Zaterdagnacht heette twee uur lang het bekende Amerikaanse festival niet Coachella maar Beychella. Twee uur lang was er maar één concert op deze aardbol dat er écht toe deed. Twee uur lang zagen zowel de concertgangers op de festivalweide als haar fans thuis hoe Beyoncé heerste. Naast bekende sterren zoals Adele en Sam Smith konden immers duizenden kijkers over heel de wereld heupwiegend doch gekluisterd voor hun scherm naar een livestream kijken. Het concert beheerste de sociale media en als een inktvlek verspreidde de hashtag #beychella zich over het internet.

De verwachtingen voorafgaand Beyoncé’s optreden waren hooggespannen. Zo had ze in 2017 al haar opwachting moeten maken op het festival. Een zwangerschap verlegde echter de focus naar haar gezin en het optreden werd geannuleerd. Bovendien staken er in aanloop geruchten op dat ze het concert op Coachella zou aangrijpen om een éénmalige reünie van Destiny’s Child op poten te zetten.

Aangezien oud-collega’s Michelle Williams en Kelly Rowland wel degelijk op het podium verschenen en zelfs zus Solange opdraafde, beperkten de media zich voornamelijk tot artistieke besprekingen van het optreden. Vooraf was het nochtans al historisch te noemen dat Beyoncé de eerste zwarte vrouwelijke hoofdact op het festival was. Met de invulling van het concert bracht ze een daarenboven een ode aan de zwarte vrouw die veel verder ging dan haar performance an sich. Online verenigde het evenement virtueel de globale zwarte diaspora in hun gedeelde bewondering voor Queen B.

Africa first

© Youtube​

Het begon al met haar intrede op het podium. Even leek het of een Egyptische koningin van het genre Cleopatra of Nefertiti zelf op de planken stond, maar het was wel degelijk Queen B gehuld in een creatie van Balmain. Rondom haar gaven ondertussen enkele tientallen danseressen het beste van zichzelf in nauwaansluitende catsuits met een beeltenis van het dodenmasker van een farao. Met deze referenties aan het Oude Egypte bracht Beyoncé een hulde aan het afrocentrisme. Deze ideologie plaatst het continent Afrika centraal als geboortewieg van onze beschaving. Daarnaast focust deze visie op het zwarte karakter van het Oude Egypte en op de culturele connectie met de zuidelijke gelegen regio Nubië. Hoewel het afrocentrisme vanuit wetenschappelijke hoek fel ter discussie staat, plaatst Beyoncé zichzelf hiermee in een traditie binnen de muziekgeschiedenis. Reeds in de jaren negentig omringde Afrika Bambaataa, één van de founding fathers van de rap, zich al met deze symbolen om zijn politieke boodschap te onderstrepen.

Met referenties aan het Oude Egypte bracht Beyoncé een hulde aan het afrocentrisme. Deze ideologie plaatst het continent Afrika centraal als geboortewieg van onze beschaving.

Een tweede element van haar performance waren de terugkerende referenties naar de Amerikaanse burgerrechtenbeweging. Het globale thema van haar show waren de Historically Black Colleges and Universities, onderwijsinstellingen die voor de Civil Rights Act van 1964 in de gesegregeerde Verenigde Staten onderwijs boden aan de zwarte gemeenschap. In deze context weefde ze fragmenten van Malcolm X’ bekende speech Who Taught You to Hate Yourself door haar hit Don’t Hurt Yourself. Hiermee stelde ze onomwonden de onderdrukte positie van de zwarte vrouw in de samenleving aan de kaak. Eerder in de show was Beyoncé nog dieper in de geschiedenis gedoken met het opruiende Lift Every Voice and Sing, een lied dat beter bekend staat als het Black National Anthem. Oorspronkelijk ontstaan in 1900 als een gedicht ter ere van president Abraham Lincoln, de president die een leidende rol speelde in de Amerikaanse afschaffing van de slavernij, verwierf dit lied gaandeweg een centrale plaats in het zwarte bewustzijn. Vanuit muzikaal perspectief bracht Beyoncé ook nog eens hulde aan Fela Kuti, de man die met zijn afrobeat elementen uit de jazz, funk en Nigeriaanse percussie combineerde. De marching band uit New Orleans die het hele concert van een strakke ritmische ruggengraat voorzag, kan dan weer gezien worden als een hulde voor de cruciale rol die de zuidelijke en hoofdzakelijk zwarte stad speelde in het ontstaan van de jazz en funk.

Zelf vatte Beyoncé haar politieke boodschap samen met een wapenschild op één van haar imposante kledingstukken. Het linkerbovenkwartier van het schild toont de buste van de eerder besproken Egyptische-Nubische koningin. Rechtsboven vind je het logo van de Black Panthers, een burgerrechtenbeweging die in de jaren 60 met soms gewelddadig activisme streefde naar een betere positie van de Afro-Amerikaan. De wereldberoemde rapper Tupac Shakur, wiens California Love in flarden klonk op het optreden tijdens Soldier, was bijvoorbeeld een kind van twee Black Panthers. Linksonder kan men een gebalde vuist zien, nog zo een belangrijk symbool van de zwarte burgerbeweging. Wereldberoemd zijn de Olympische Spelen van 1968 waar de Afro-Amerikaanse atleten Tommie Smith en John Carlos hun vuisten omhoog staken. Hoewel Smith later verklaarde dat het om actie voor mensenrechten en niet om een Black Power-gebaar ging, heeft de vuist nog steeds een centrale positie in de iconografie van het zwarte activisme. Rechtsonder kan men ten slotte een bij zien, een verwijzing naar Beyoncé’s bijnaam Queen B en haar fanbase genaamd Beyhive.

Queen B’s blinde publiek

Het is maar zeer de vraag of de vele concertgangers de symbolische lading van Beyoncé’s optreden konden duiden. Door de hoge toegangsprijzen blijft het festival voor de geprivilegieerde Amerikaan vooral een gigantische Place M’as-tu vu in de Californische woestijn. Vaak draait het festival om een rituele paringsdans van zien en gezien worden en merkt men deze niet eens zo impliciete politieke boodschappen niet op. De gratis beschikbare livestream doorbrak dit patroon gelukkig. Beyoncé kon zo een groot deel van haar minder geprivilegieerde fans bereiken bij wie deze politieke boodschap niet in dovemansoren valt. Desalniettemin staat ook in deze kringen Queen B ter discussie.

Een veel gedeelde post op Twitter bekritiseert bijvoorbeeld het feit dat ondanks ze ondanks haar referenties nog nooit in Afrika of Jamaica zelf heeft opgetreden. Toch blijft het optreden een belangrijk moment als symbolische ode aan de zwarte vrouw. In 2016 maakte de parodie The Day Beyoncé Turned Black in Saturday Night Life nog duidelijk dat veel Amerikanen niet besefte dat Beyoncé een zwarte achtergrond heeft. Beychella maakte dit nog maar eens zonneklaar en was voor vele zwarte vrouwen een hoogdag. Als maatschappij hebben wij de taak om de politieke boodschap van zulke optredens te leren herkennen en begrijpen. Enkel zo kunnen we doordringen tot het cultureel-politieke referentiekader van een aanzienlijke en veelal genegeerde groep medeburgers.

Gert Huskens. Postkoloniaal historicus en student internationale politiek.