“‘Black Friday: waar is da feestje?’

Răzvan Băltărețu (CC BY-SA 2.0)

29 november is een feestdag. Toch als we de koopjessites en reclameboodschappen mogen geloven. Die feestdag heet #BlackFriday en wordt gevierd met een spervuur van extreme kortingen en straffe deals. De niet mis te verstane boodschap is: Koop! Nu! Zoveel mogelijk! Het Black Friday feest heeft echter enkele duistere kanten.

Smartphones behoren op Black Friday tot de meest verkochte producten. Dat heeft een enorme sociale en ecologische impact. In een smartphone zitten tot 60 verschillende elementen. Het leeuwendeel daarvan wordt ontgonnen in grootschalige mijnen die enorme kraters slaan in landschappen en gemeenschappen. De assemblage van smartphones gebeurt in fabrieken in Azië, Oost-Europa en Latijns-Amerika. Lange werkuren, lage lonen, gedwongen arbeid en blootstelling aan toxische stoffen zijn er schering en inslag.

De doorsnee smartphone is bovendien niet gemaakt om lang mee te gaan, maar om snel te verouderen. Na een jaar presteert de batterij al minder, na één val is het scherm gebarsten, een software update zorgt voor hopeloze vertraging. Ook herstellen wordt bemoeilijkt. Producenten bouwen hun hersteldiensten af, bieden te weinig wisselstukken aan, lijmen hun toestellen dicht.

De reclame voor kortingen doet ons meer kopen dan we nodig hebben.

Bijgevolg is de gemiddelde gebruikstijd van een smartphone tegenwoordig slechts 2 jaar. Dat doet de berg e-waste ongenadig groeien. In 2018 produceerden we volgens de VN wereldwijd 48,5 miljoen ton e-waste. Slechts 20% van dat afval wordt correct gerecycleerd. Bij smartphones is dat wereldwijd zelfs maar 2%. De rest eindigt op (illegale) stortplaatsen, waar kwetsbare mensen in onveilige en ongezonde omstandigheden materialen proberen te recupereren. Op die plekken is er alvast weinig reden tot feestvieren.

Verleidelijke reclame

Hebben consumenten eigenlijk baat bij Black Friday? De reclame voor kortingen doet ons meer kopen dan we nodig hebben. Recupel becijferde dat een Belgisch gezin gemiddeld 77 stuks elektro in huis heeft, samen goed voor 378 miljoen stuks. 46 miljoen van die elektrische apparaten worden nooit gebruikt, hoewel ze vaak nog werken. Tel daarbij de toestellen die we naar een recyclagepark brengen of weggooien.

We laten ons te makkelijk verleiden om spullen te kopen die we niet nodig hebben. Elk zelfhulpboek vertelt ons nochtans helder dat instant geluk voor een spotprijsje niet bestaat. Het zit in gewone dingen en ontmoetingen, niet in de duurste nieuwe smartphone.

Tegengeluiden

Black Friday maakt pijnlijk duidelijk dat een aantal grote bedrijven liever miljoenen investeren in reclame- en kortingsacties die leiden naar overconsumptie, dan in duurzame productieprocessen, eerlijke lonen, kwaliteitsvolle producten of een goede service na verkoop.

Gelukkig komen er meer en meer tegengeluiden. De internationale actie ‘Buy Nothing Day’ gaat in tegen het massaal kopen. Lokale handelaars zetten kwaliteit en service centraal op ‘Local Friday’. Op het Festival van de Gelijkheid in Gent organiseren Catapa, Netwerk Bewust Verbruiken, Gents MilieuFront en Vormingplus ‘Bar Circular’ over de impact en de levenscyclus van smartphones, geplande veroudering en het recht op repareren. Je kunt er ook je kapotte spullen repareren in een Repair Café. Het wordt een echt feest, zonder duistere kantjes.

Opinie van Catapa, Netwerk Bewust Verbruiken en Gents MilieuFront.