“‘Burgerschapsvorming, de munitie van onze democratie’

Jonge kinderen op school in Brussel

Simon Blackley (CC BY-ND 2.0)​

Onderzoek wees al meermaals op de groeiende kloof tussen de burger en de politiek, de populariteit van figuren zoals Marine Le Pen, Geert Wilders en Donald Trump is dan ook niet verbazingwekkend. Dat het nog geen kwartier durende klasgesprek over de actualiteit en de samenleving in de les Nederlands of geschiedenis deze kloof niet kan dichten staat als een paal boven water. Hierin treft de leerkracht geen schuld, wel het feit dat de broodnodige burgerschapsvorming decennialang in het hokje van vakoverschrijdende eindtermen is geduwd.

De Vlaamse jeugd doet het internationaal gezien dan ook ontzettend slecht op vlak van bepaalde burgerschapscomponenten.

De Vlaamse jeugd doet het internationaal gezien dan ook ontzettend slecht op vlak van bepaalde burgerschapscomponenten. Uit het Vlaamse rapport van de ‘International Civic and Citizenship Education Study’ (ICCS) dat dateert van 2009 bleek dat onze jongeren amper geïnteresseerd zijn in politiek, hier nauwelijks over praten met vrienden en familie en hun capaciteiten om politieke kwesties te doorgronden zeer laag inschatten.

Voorts zien ze zichzelf vaak niet in staat om te participeren en verwachten ze ook niet om in de toekomst actief deel te nemen aan de samenleving. Opmerkelijk is bovendien dat de Vlaamse studenten aanzienlijk lager scoorden op hun houding tegenover immigranten. Hier had Vlaanderen zelfs de laagste score van alle deelnemende landen en regio’s.

Geen hol containerbegrip

Een verplicht vak burgerschapsvorming voor iedere leerling zou dan ook meer dan welkom zijn, maar dit mag allesbehalve een hol containerbegrip worden waarin zowel alles als niets in vervat zit. Duidelijke richtlijnen zijn noodzakelijk om de leerkracht hierin te begeleiden en de onderwijskoepels zouden geen vrijgeleide mogen krijgen om dit naar eigen goeddunken in te vullen.

Zo bestaat er in Rusland ook burgerschapsvorming, maar het Russische idee van een goede burger staat mijlenver van het onze.

Hiermee wil ik de zeer goede intenties van het Gemeenschapsonderwijs in geen geval in twijfel trekken, het betekent eerder dat er steeds over een zekere neutraliteit moet worden gewaakt. De invulling van wat een “goede burger” inhoudt en hoe deze moet worden opgeleid is een subjectieve en politieke keuze met grote gevolgen. Zo bestaat er in Rusland ook burgerschapsvorming, maar het Russische idee van een goede burger staat mijlenver van het onze.

Vooraleer deze invulling in handen van de politiek belandt, moeten we als samenleving eerst een identiteitsoefening maken over wat “goed burgerschap” precies betekent. Willen we onze kinderen opvoeden als gehoorzame en zwijgzame individuen of geven we de voorkeur aan kritische personen met een honger voor maatschappelijk engagement? Deze oefening moet alle visies in de samenleving betrekken over de ideologieën heen.

Leerkrachten kunnen deze gigantische uitdaging immers niet alleen trotseren. We hebben namelijk geen aspirientje nodig tegen de kiespijn, maar een heuse ontgiftingskuur waar mensen van jongs af aan leren respectvol met elkaar om te gaan en verschillen leren te omarmen in deze individualistische samenleving. Dit vereist een grootse aanpak waarin zowel het middenveld als academici kunnen bijdragen met “good practices” en wetenschappelijk onderbouwd advies. Een saaie en weinig inspirerende les burgerschap leidt ongetwijfeld eerder afstompend dan verrijkend. Laat ons deze fout niet maken.

Sterke burgers dragen de samenleving

Het is essentieel dat jongeren zich bewust worden van de impact die ze kunnen hebben op de samenleving, dat ze kritisch naar de wereld kijken en leren discussiëren over controversiële topics. Een democratie vereist namelijk niet enkel sterke leiders, maar vooral sterke burgers die deze samenleving moeten dragen.

Via het opleiden van een generatie die vragen durft te stellen over de gevestigde praktijken, kunnen we ons wapenen met burgers die mogelijks in staat zijn om de grote vraagstukken van deze eeuw op te lossen. Dit zijn uitdagingen waar onze politici vandaag geen uitweg meer in zien zoals de catastrofale gevolgen van klimaatveranderingen of continue terroristische dreigingen.

Zoals Nelson Mandela jaren geleden al zei, ‘onderwijs is het krachtigste wapen dat je kan gebruiken om de wereld te veranderen’.

Laten we de komende generatie de nodige munitie geven om dit te doen!

Joke Mathieu is onderzoeker aan de VUB en gespecialiseerd in democratische innovatie