“‘Chocoladebedrijven roepen op tot wetgeving mensenrechten’

Public domain (CC0)

Jarenlange campagnes van middenveldorganisaties en een aanhoudende dialoog met overheden en de cacaosector hebben de geesten rijp gemaakt voor een andere benadering. In 2018 verzamelde Oxfam-Wereldwinkels nog bijna 30.000 handtekeningen van bezorgde consumenten. En na jaren van regelgeving in de sector te bevechten, erkennen bedrijven nu zelf dat een adequate bescherming van mensenrechten en milieu niet mogelijk is zonder een wettelijk kader.

Vrijwillige initiatieven versus wetgeving?

Het waren jaren waarin allerlei projecten werden opgezet door bedrijven zelf om chocolade “duurzaam” te maken. Daar is niets mis mee… maar de vrijwillige projecten zijn geen alternatief voor een bindend wetgevend kader. Mooi meegenomen was dat er nog kon uitgepakt worden naar de klant toe (want daar is een markt voor) hoe duurzaam die bedrijven wel bezig zijn. Het probleem is dat de programma’s niet gepaard gaan met echte transparantie en dat positieve impact uitbleef.

Complexe problemen als armoede, kinderarbeid en ontbossing oplossen met enkele projecten die vaak aan transparantie en impact te wensen overlaten is niet hoe het hoort te zijn. Het vraagt om een ander manier van zaken doen en een grondige analyse van de verantwoordelijkheid die elke speler in de keten moet dragen.

Er is geen tegenstelling tussen wetgeving en vrijwillige (sector)initiatieven zoals Beyond Chocolate – het Belgische initiatief voor duurzame chocolade. Ze hebben elkaar net heel hard nodig. Beyond Chocolate biedt de sector de mogelijkheid om op een gecoördineerde manier de uitdagingen op het vlak van mensenrechten en milieubescherming aan te gaan. Wetgeving zorgt voor een gelijk speelveld voor bedrijven en garandeert dat nalatige bedrijven aansprakelijk gesteld worden en slachtoffers van nefaste bedrijfspraktijken toegang krijgen tot rechtsspraak en herstel.

Mensenrechten beschermen en respecteren

Wetgeving is al jaren een ontbrekend ingrediënt in het recept voor een duurzame cacaosector.

In hun nota verwijzen de bedrijven naar de Richtprincipes rond Bedrijven en Mensenrechten van de Verenigde Naties (UNGP’s). Daarin staat dat overheden de taak hebben om mensenrechten te beschermen en dat bedrijven de taak hebben om mensenrechten te respecteren. Belangrijk daarbij is dat wanneer een overheid de mensenrechten niet beschermt, het bedrijf er toch alles aan moet doen om de mensenrechten te respecteren.

De bedrijven roepen de Europese Unie daarom ook op om intensief samen te werken met de originelanden – de belangrijkste zijn Ghana en Ivoorkust – om ervoor te zorgen dat de nodige nationale wetgeving en de nodige investeringen plaatsvinden die een duurzame sector mogelijk maken.

En in België?

Oxfam-Wereldwinkels juicht de oproep van de chocolade-industrie toe. Wetgeving is al jaren een ontbrekend ingrediënt in het recept voor een duurzame cacaosector. De wetgeving is er natuurlijk nog niet… Maar we raden de Belgische chocoladesector vandaag al aan om hier onmiddellijk mee aan de slag te gaan.

We roepen ook de Belgische beleidsmakers op om in België een wetgevend kader uit te werken voor de bescherming van mensenrechten in álle producten die hier gemaakt, verwerkt en geconsumeerd worden. Op dit moment heeft België nog steeds een grote achterstand in te halen in vergelijking met enkele buurlanden.

We hopen dat de boodschap van deze chocolademultinationals nog ver nazindert tot in andere sectoren die met gelijkaardige uitdagingen geconfronteerd zijn.

Leefbaar inkomen is een mensenrecht

Een leefbaar inkomen is een mensenrecht dat voor de meeste cacaoboeren geen realiteit is. Door de penibele situatie waarin boeren zich bevinden, slagen ze er niet in te voorzien in hun meest fundamentele noden, zoals voedsel, huisvesting, gezondheid en onderwijs. Het is een schending van hun rechten die ons flagrant zou choqueren als ze onze medeburgers zouden zijn, maar waaraan heel wat mensen lijken gewend te zijn. Het is een gewenning die we bij Oxfam-Wereldwinkels actief willen bevechten, en duidelijk maken dat het huidige businessmodel immoreel is.

Leefbaar inkomen is een businesscase

Boeren verouderen. Hun plantages ook. De lage prijzen voor cacao zorgen ervoor dat boeren de overweging maken om op andere gewassen over te schakelen. Tegelijk zien kinderen de armoede van hun ouders en zoeken ze naar andere uitwegen: allesbehalve cacao. De toekomst van cacaoproductie staat hierdoor op het spel. Het is een boodschap die door bedrijven snel begrepen wordt.

In 2014 stonden de kranten dan ook vol met alarmerende berichten. ‘In 2020 zal er geen chocolade meer zijn!’ Tijd voor actie dus. De grote chocoladebedrijven engageerden zich om te werken aan de productiviteit van de cacaoboeren. Of: ‘Als boeren productiever worden, is het armoedeprobleem opgelost’. Boeren werden aangezet tot investeringen in cacao. Ze kregen beelden voorgespiegeld van een duurzame toekomst.

Enkele jaren later voelden de boeren zich bedrogen. De cacaoprijzen gingen naar beneden (goed nieuws voor de bedrijven), en boeren zonken dieper weg in de armoede. De gevolgen lieten zich raden: meer kinderarbeid, voedselonzekerheid, …

Boeren laten zich niet opnieuw bedotten. Als bedrijven willen dat ze blijven investeren in cacao, dan vragen ze garanties. Een eerlijke prijs is zo’n garantie. Een voorbeeld daarvan is wat Oxfam Fair Trade doet: bovenop de Fairtradeprijs en –premie betalen ze een extra premie die boeren in staat moet stellen de kloof naar een leefbaar inkomen te overbruggen. Het is een concreet voorbeeld van een onderneming die boeren au sérieux neemt, wat zich op lange termijn niet wreekt.

Vrijwillige duurzaamheidsprojecten

Dat de industrie zelf oproept tot een wettelijk kader komt verrassend over, maar Oxfam-Wereldwinkels verwacht dat steeds meer bedrijven zich zullen scharen achter deze noodzaak.

De cacaosector staat al langer onder druk. De mensenrechtenschendingen (zoals kinderarbeid) en de vernieling van tropische bossen rijmen niet met het zoete genot van chocolade. Onder druk van ngo’s gingen de bedrijven van probleemontkenning over verantwoordelijkheidsontkenning naar vrijwillige initiatieven, tot nu een oproep tot wetgeving.

In de cacaosector komt ongeveer alles wat niet goed gaat in deze wereld op een bijzonder cynische manier samen. Machteloze boeren staan er tegenover machtige multinationals en lokale overheden die niet altijd hun belangen verdedigen. De problemen in de cacaosector zijn intiem gelieerd met dat machtsonevenwicht dat leidt tot een armoedespiraal.

Mensenrechten beschermen in alle sectoren

De cacaosector ligt al een hele tijd onder vuur, en dat heeft gezorgd voor heel wat intentieverklaringen en vrijwillige initiatieven vanuit de sector zelf. Het heeft echter ook blootgelegd dat de sector niet duurzaam zal worden zolang er geen stok achter de deur zit in die vrijwillige initiatieven.

Op die manier zijn zelfs de grootste bedrijven in de sector bewust geworden van de nood aan wetgeving in de cacaosector. Oxfam-Wereldwinkels maakt meteen de sprong vooruit: ‘We hebben wetgeving nodig om mensenrechten en milieu te beschermen in alle sectoren.’

Bart Van Besien is beleids- en zuidmedewerker bij Oxfam-Wereldwinkels / Oxfam Fair Trade