“‘‘Dat de klimaatcrisis hier en nu plaatsvindt, valt niet langer te ontkennen’’

De familie Brasseur vindt troost bij elkaar na overstromingen in Pepinster, België, 17 juli 2021.

© Reuters/Yves Herman

‘De tragedie die plaatsvond in België, Duitsland en Nederland is een vreselijke gebeurtenis.’ Helaas is het niet nieuw, schrijft Els Hertogen, directrice van 11.11.11, terwijl ze haar blik op de rest van de wereld richt. ‘Gemeenschappen die de minste verantwoordelijkheid dragen voor de klimaatcrisis, krijgen de grootste schade te verduren.’

‘Je verwacht niet dat mensen sterven in een overstroming. Zoiets verwacht je misschien in arme landen, maar niet hier.’ Een vrouw getroffen door de overstromingen liet zich deze quote ontvallen op het Duitse journaal.

Ze vat in één zin de tragiek van de klimaatcrisis samen. Dat die nu al volop toeslaat, maar vooral dat lage-inkomenslanden veel vaker getroffen worden terwijl ze het minste aandeel hebben in de oorzaken van klimaatverandering. We verwachten niet dat het ook dichter bij huis kan gebeuren. Op een bepaalde manier vinden we het misschien zelfs maar normaal zo.

Het is duidelijk dat lage-inkomenslanden momenteel op zichzelf aangewezen zijn.

Wat we onlangs meemaakten in België en andere West-Europese landen is wat in het klimaatjargon ‘loss and damage’ wordt genoemd. Verlies (loss) is wat we niet meer terug kunnen brengen, zoals de levens die verloren zijn. Schade (damage) gaat over wat in zekere zin wel herstelbaar is, maar waarvoor we een hoge prijs betalen. Financieel, maar ook menselijk.

De vraag is wie zal opdraaien voor die klimaatschade. De overstromingen van de afgelopen weken lichten een tipje van de sluier. De eerste berichten spreken over honderden miljoen euro’s, misschien zelfs miljarden aan schade. Premier De Croo (Open Vld) liet alvast weten beroep te doen op het Europese noodfonds.

De tragedie die plaatsvond in België, Duitsland en Nederland is een vreselijke gebeurtenis. Helaas is het geen nieuwe zaak. Het gebeurde onder andere in 2018 in Kenia, in 2019 in Pakistan, in 2020 in Indonesië en ga zo maar door.

We kunnen ons niet genoeg bewust zijn van de immense menselijke tol die klimaatrampen als deze opeisen, ook op lange termijn. Schadekosten dreigen landen verder in de schulden te duwen indien er geen internationale solidariteitsmechanismen bestaan.

Kijk bijvoorbeeld naar Nepal. Na een aardverschuiving in 2016 stelden onderzoekers van de Verenigde Naties immense kosten voor individuele burgers vast. De schade door landverlies liep voor slachtoffers op tot bedragen die drie tot veertien keer hoger lagen dan hun jaarlijks inkomen.

Net daarom zetten kwetsbare landen al jaren de nood aan extra middelen om hiermee om te gaan op de agenda van internationale klimaatonderhandelingen. De landen die het meest verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis – en die dus middelen zouden moeten voorzien – wuiven daar hun eisen steevast weg.

Dat ons land kan rekenen op het Europees noodfonds om steun te bieden aan de getroffen gemeenschappen in België is een goede zaak. Het is een van de vele tekenen van solidariteit waar mensen die alles verloren zijn op kunnen terugvallen. Zo’n vangnet in geval van nood zou voor iedereen moeten bestaan.

Helaas is dat niet het geval. Er is geen sprake van een internationaal noodfonds. Gemeenschappen die de minste verantwoordelijkheid dragen voor de klimaatcrisis, krijgen de grootste schade te verduren en kunnen amper op steun terugvallen.

Dat werd ook pijnlijk duidelijk in Mozambique in 2019 nadat een cycloon minstens 1000 mensenlevens opeiste en 110.000 mensen hun huis ontnam. Al snel staken voedseltekorten en cholera de kop op. Schade en verlies waren schering en inslag. Als reactie bood het IMF een noodlening aan voor de heropbouw van het land. Mozambique, waar de gemiddelde uitstoot van de inwoners meer dan 25 keer kleiner is dan die van de gemiddelde Belg, diende zich verder in de schulden te werken bij de internationale gemeenschap als gevolg van een klimaatramp.

Het is duidelijk dat lage-inkomenslanden momenteel op zichzelf aangewezen zijn te midden plotse natuurrampen als bosbranden en overstromingen. Bovendien dienen ze door het gebrek aan solidariteitsmechanismen ook het hoofd te bieden aan langzame gevolgen van de klimaatcrisis zoals woestijnvorming of de stijging van de zeespiegel, die schade en verlies met zich meebrengen.

Mensen in de meest kwetsbare landen hebben tot vijf keer meer kans om te sterven als gevolg van klimaatgerelateerde rampen. In tijden van crisis wordt ongelijkheid des te duidelijker en pijnlijker.

Laten we de samenhorigheid die we nu overal zien niet loslaten.

Dat de klimaatcrisis hier en nu plaatsvindt, valt niet langer te ontkennen. Met de eigen straten onder water is wegkijken geen optie. De solidariteit naar aanleiding van deze menselijke tragedie is hartverwarmend. Al snel kwam een massale giftactie op gang. Bovendien meldden meer dan tienduizend Belgen zich aan om puin te ruimen, hulgoederen ter plaatse te brengen en slachtoffers een hart onder de riem te steken. Laat ons die ingesteldheid doortrekken. Laten we de samenhorigheid die we nu overal zien niet loslaten en ook tonen naar anderen toe.

Zullen we deze Belgische solidariteit ook verder laten weerklinken? De kwestie over internationale middelen voor klimaatschade moet hoog op de agenda staan tijdens de eerstvolgende klimaattop in Glasgow in november.

Zullen we in het licht van de tragedie die ons land trof eindelijk de juiste keuzes maken en middelen vrijmaken om anderen doorheen hun ergste crisissen te steunen? Zal België verantwoordelijkheid opnemen zijn en pleiten voor een internationaal noodfonds?

Ik las afgelopen week een prachtige uitspraak van een vrijwilliger die naar de getroffen Waalse gebieden afzakte. ‘Zij die kunnen, moeten helpen.’ Met eenzelfde solidaire helderheid vraag ik dan ook in het licht van toekomstige rampen: zullen we er staan om te helpen?

Els Hertogen is directrice van 11.11.11.