“‘‘Dat dorpen verdwenen leek jarenlang de realiteit. Activisten toonden ons dat verzet wél mogelijk was’’

Milieuactivisten, anarchisten, feministen, queers en buurtbewoners experimenteerden in Lützerath met zelforganisatie en antikapitalistische samenlevingsvormen.

Stefan Müller (CC BY-NC 2.0)

Lützerath was geen leeg dorp, zoals afgelopen weken vaak verkondigd werd, zegt doctoraatsonderzoeker Anton Vandevoorde (UGent). Het Duitse dorp dat moest wijken voor de uitbreiding van een bruinkoolmijn was de afgelopen jaren een antikapitalistisch laboratorium dat activisten van over de hele wereld én buurtbewoners samenbracht.

De internationale pers smulde van de beelden van Greta Thünberg die werd weggedragen door drie agenten tijdens de betoging op 14 januari nabij Lützerath.

Maar beelden van de demonstrant die bewusteloos werd geslagen en aan zijn voeten door de politie in de menigte werd gesleept waren er niet. Evenmin werden de losgelaten politiehonden gefilmd waarvan één in de kuiten van een activist beet. Ook de reddingshelikopter die werd opgeroepen voor een ernstige hoofdwond haalde de meeste journaals niet.

Voor de activisten in Lützerath is Thünberg welkom bij elk protest, omdat ze media-aandacht met zich meebrengt. Maar de kleine klimaatster is geen leidersfiguur van de activisten die zich in het Duitse dorp verschansten. “Lützi” heeft geen leiders.

Voor dat meer dan 1000 agenten het dorp omsingelden was Lützerath al twee jaar lang een zelfverklaarde autonome zone.

Bij de recente ontruiming werd het dorp vooral getypeerd als ‘een leeg dorp waar de laatste inwoners maanden geleden al werden uitgekocht’. Het is een omschrijving die steekt voor de honderden mensen die Lützerath de voorbije jaren voor korte of lange tijd hun “thuis” noemden.

Want voor dat deze maand meer dan 1000 agenten het dorp omsingelden was Lützerath al twee jaar lang een zelfverklaarde autonome zone. Milieuactivisten, anarchisten, feministen, queers en buurtbewoners experimenteerden er met zelforganisatie en antikapitalistische samenlevingsvormen.

Strijd tegen kolen

Lützerath werd het middelpunt van de Duitse strijd tegen bruinkool na de overwinning in het Hambacherbos. Het oerbos op 20 kilometer van Lützerath werd in 2020 gered na bijna acht jaar van betogingen en boombezettingen.

De mijnen in de regio tussen Aken en Keulen slokten al een dertigtal gehuchten op sinds de jaren ’60.

Stefan Müller (CC BY-NC 2.0)

Niet lang daarna verschoof de focus van activisten naar de dorpen rond de Garzweilermijn. De mijnen in de regio tussen Aken en Keulen slokten al een dertigtal gehuchten op sinds de jaren ’60. Lützerath was het volgende dorp dat op de verlanglijst stond van RWE, het grootse energiebedrijf van Duitsland.

Maar voor de activisten was Lützerath een rode lijn. Bruinkool is een van de meest vervuilende energievormen. Het ontginnen van bruinkoolrijke lagen onder Lützerath zou het quasi onmogelijk maken voor Duitsland om zich aan de klimaatdoelstellingen te houden voor een maximum opwarming van 1,5 graden.

Het ontginnen van bruinkoolrijke lagen zou het quasi onmogelijk maken voor Duitsland om zich aan de klimaatdoelstellingen te houden.

De activisten vonden een bondgenoot in de boer Eckardt Heukamp, die niet van plan was zijn boerderij zomaar op te geven. Op zijn erf ontstond eind 2021 een activistendorp van boomhutten, paalwoningen en tenten. Van Heukamp kregen de activisten de ruimte om structuren te bouwen die het ontruimen van het dorp moeilijker moesten maken. Huekamp werd dan weer door de activisten ondersteund in zijn juridische strijd tegen de onteigening van zijn hoeve.

De samenwerking vertraagde het lot van Lützerath, maar onder meer door de angst voor energietekorten, moest het dorp uiteindelijk toch verdwijnen. In oktober 2022 kwam het nekschot, wanneer de Duitse Groenen instemden met de ontruiming in ruil voor zekerheid over de kolenuitstap in 2030.

Voor veel activisten is dat een verraad dat Die Grünen hard wordt aangerekend. Niet enkel Lützerath moest de voorbije weken worden ontruimd, want ook het hoofdkantoor van de Groenen in Noordrijn-Westfalen werd tot tweemaal toe bezet.

Ecosysteem van protest

De ontruiming van Lützerath wekt grote emoties op bij veel linkse Duitsers. “Lützi” was geen gewoon dorp, maar bijna twee jaar lang een antikapitalistisch laboratorium. 50 tot 200 activisten leefden in die tijd in het dorp, afhankelijk van het seizoen. Sommigen van hen leefden er meerdere jaren, de meesten enkelen weken tot een maand.

50 tot 200 activisten leefden in Lützerath, afhankelijk van het seizoen.

Stefan Müller (CC BY-NC 2.0)

Er waren geen leiders en er werd gezocht naar beslissingsvormen die geen ongelijke machtsverhoudingen tot stand zouden brengen. Beslissingen werden genomen op basis van consensus in plenums, een vorm van vergaderen. Dat er geen leiders waren, maakte bovendien strafrechtelijke vervolging moeilijker.

Dat wil niet zeggen dat er geen uitgebreide structuur was. De samenlevingsvorm in Lützerath bestond uit verschillende werkgroepen en shiftenlijsten. Er waren een gemeenschappelijke keuken, veilige ruimtes en een nachtwacht (vooral uit angst voor extreemrechtse aanvallen). Er werden festivals gehouden en het programmabord hing vaak overvol met workshops en plenums.

In die twee jaar werd Lützerath daarnaast een verzamelpunt voor antiracismebetogingen en andere acties die in omliggende steden werden georganiseerd. Het dorp werd een internationale smeltkroeg. Activisten van heel Europa, maar ook daarbuiten, zakten af. Zo werd er het Koerdisch jongerenfestival georganiseerd en waren er uitwisselingsprogramma’s met zapatisten (leden van een Mexicaanse antikapistalistische beweging, red.), inheemsen uit Mexico en activisten uit Oeganda die strijden tegen een Oost-Afrikaaanse oliepijpleiding (EACOP).

Allianties met buurtbewoners

Maar niet die internationale samenwerking was het allerbelangrijkste. Wel de leerschool die Lützerath werd voor het smeden van lokale allianties. Zo verklaarde een buurtbewoonster: ‘Jarenlang verdwenen hier dorpen, dat was deel van de realiteit. Sommige gezinnen verhuisden al twee keer. Er werd gedacht dat er niet aan te doen viel. De strijd voor het Hambacherbos en de steun van activisten in Lützerath maakten verzet mogelijk.’

Lützerath werd een leerschool voor het smeden van lokale allianties.

Organisaties van buurtbewoners, zoals Alle Dörfer Bleiben en Kirchen im Dorf Lassen, werden de nauwste bondgenoten van het anarchistische kamp. De voorbije weken stonden ze zij-aan-zij met de meer anarchistisch geïnspireerde activisten.

Organisaties van buurtbewoners, zoals Alle Dörfer Bleiben en Kirchen im Dorf Lassen, werden de nauwste bondgenoten van het anarchistische kamp.

Stefan Müller (CC BY-NC 2.0)

Al verliep dat aanvankelijk niet van een leien dakje. Uitgekochte dorpsbewoners waren misnoegd voor de graffiti die op de bezette huizen werd gespoten. Activisten probeerden daarop begrip te tonen door de graffiti te verbergen door grote kleurrijke muurschilderingen. Langzaamaan raakten de activisten zo lokaal ingebed en raakten de buurtbewoners politiek geactiveerd.

Toch zijn niet alle buurtbewoners mee in het verhaal dat Lützi schreef. Het verloop onder de activisten bemoeilijkte de relatie. Voor de ontruiming van Lützerath werd in een naburig dorp een uitwijkkamp opgebouwd op een sportveld. Dat bracht overlast met zich mee door de toestroom van actievoerders en zorgde voor nieuwe spanningen. Maar de activisten lieten zich niet ontmoedigen. ‘Bruggen bouwen is een continu werk.’

Lützerath mag intussen afgebroken zijn, de strijd in Noordrijn-Westfalen is verre van voorbij. Vlak achter Lützerath liggen nog stukken zeer vruchtbare landbouwgrond die nog onteigend moeten worden. De dorpen Kuckum en Kaulhausen willen dat de mijn niet dichterbij komt dan 1500 meter van de eerste huizen.

En wat met Keyenberg? Dat is een “gered” dorp dat al grotendeels leeg staat en al eigendom is van mijnbedrijf RWE. Het werd op 14 januari overspoeld door 15.000 tot 35.000 demonstranten. Maar verder oogt het dorp eerder verloederd. Het sociale weefsel in dat dorp is, net zoals in de hele streek, voor altijd aangetast.

Anton Vandevoorde is doctoraatsonderzoeker bij de vakgroep Conflict en Ontwikkeling (UGent). Hij onderzoekt permanente milieublokkades en (re)occupaties, waaronder het protestkamp in Lützerath.