“‘De aanvaarding en erkenning van ons koloniale verleden is de tool voor de dekolonisatie van onze samenleving’

© Hand in Hand​

Het dekoloniseren van de stad of van België in z’n geheel kan niet worden voltooid zonder de erkenning van ons koloniale verleden en de bezieling voor de gevoerde acties voor een standbeeld, straatnaam of plein ter ere van Patrice Lumumba. Lumumba is namelijk hét symbool van de dekolonisatie in Congo.

Zo’n standbeeld, straatnaam of plein is in feite niet meer dan een oproep tot verzoening tussen België en Congo wat hun koloniale verleden betreft. Bovendien is het een erkenning van de huidige Afrikaanse/Congolese aanwezigheid en haar bijdrage tot de Belgische samenleving.

Verlichting

In tegenstelling tot wat we soms over de verlichting en kolonisatie geloven, is het begrijpen van het Belgische koloniale verleden niet helemaal los te koppelen van het katholicisme en de (Europese) verlichtingstijdgeest, een tijdperk van hoge culturele bloei en grote (r)evoluties in de wetenschap en de industrie. Deze hoogmoed van een onbegrensde menselijke rationaliteit en de vertwijfeling van het geloof bracht een valse fierheid en illusie van macht met zich mee.

Een valse fierheid, omdat we ervan uitgingen dat we de absolute waarheid in pacht hadden. Dat uitte zich in het geloof dat volkeren en mensen die de Europese historische evolutie niet hebben gekend, minderwaardig zijn. Een misplaatst superioriteitsgevoel dat we ook vaak horen wanneer politici het hebben over ‘onze verlichte normen en waarden en die op het spel staan’.

We doen te graag alsof “beschaving” een kind van Europa is, waarbij we gemakkelijkheidshalve vergeten dat een kind niet door een vader, maar door een moeder ter wereld wordt gebracht.

Die Europese hoogmoed en de kolonisatie van niet-Europese volkeren die daaruit ontsproot, droeg bij aan het reeds aanwezige paternalistische gedachtegoed en uitte zich het duidelijkst in haar kreet de beschaving aan de “wilden” te brengen. We doen te graag alsof “beschaving” een kind van Europa is, waarbij we gemakkelijkheidshalve vergeten dat een kind niet door een vader, maar door een moeder ter wereld wordt gebracht.

Ofschoon, dat hetgeen we vandaag Europa noemen een reflectie is van de geografische en de culturele-historische samenloop die haar heeft vormgegeven. We hadden dan ook eerst deze geografische en culturele-historische logica van anderen moeten waarderen of tenminste (er)kennen, voordat we het kind van Europa, ‘de beschaving’, aan anderen gingen opdringen.

De Afrikaanse/Congolese moeder en het Europese kind

In de schaduw van de verlichting en de opvatting van een onbegrensde rationaliteit vergat België haar eigen culturele tegenstellingen tussen geloof en wetenschap. Er was immers geen wetenschappelijk bewijs voor de “superieure” christelijke levensbeschouwelijke ethiek. Tegelijkertijd was die ethiek in een christelijk Europa het fundament dat verwetenschappelijking en rationalisering aanvocht. Bovendien vergat ze dat het gebied dat ze eigen ging maken al een moeder had. Een moeder (Afrika/Congolese regio) met een eigen culturele-historische logica, waarvan haar navelstreng op zichzelf de tijd voorstelt en generaties van haar kinderen tot het begin der tijden verbindt.

Wat ironisch is, is dat België, en vooral Vlaanderen, dat zelf gebukt ging onder het juk van het katholicisme, een pretentieuze houding aannam t.a.v. authentieke vrijheid, ontwikkeling en emotionele uiting.

We vergaten dus even voor ons gemak (lees: om anderen politiek en economisch te kunnen uitbuiten) de eigen Europese of Belgische inconsistenties tussen geloof, wetenschap en gelukkig zijn. Wat is ironisch is, want België, en vooral Vlaanderen dan, dat zelf gebukt ging onder het juk van het katholicisme nam een pretentieuze houding aan t.a.v. authentieke vrijheid, ontwikkeling en emotionele uiting.

Want die ontwikkeling reikte niet verder dan de Belgische bodem. Met andere woorden: haar menselijke ontplooiing werd begrensd door haar eigen katholieke culturele realiteit, haar koloniale handelingen en het gedachtegoed van wat cultuur en menselijk is. De katholieke cultuur schreef immers voor dat ‘alle kinderen, kinderen van God zijn’ terwijl onze handeling en stereotiepe beeldvorming over “de zwarten” pijnlijke inconsistenties van die katholieke cultuur blootlegde.

Men beschouwde de ervaring met Afrika niet als een culturele verrijking, maar als een afbakening van haar eigen Europees mensbeeld. Elke onmenselijke handeling buiten België, en dus zeker in Congo, leidde finaal tot haar eigen ontmenselijking door de verdringing van wat menselijk en beschaafd is.

Protestants voorbeeld

Dit beeld wordt nog duidelijker wanneer we België in de schaal werpen met het protestantse Nederland. Onze Noorderburen namen een veeleer vrije houding aan t.a.v. de rede en deed dingen, gewoon omdat het ook goed aanvoelde. Haar protestantse mentaliteit leidde tot een onbevreesde geest, die zich uit in haar taal, houding en interactie met anderen. België daarentegen nam door haar katholieke geschiedenis, ondanks de toenemende rationalisering, een meer versaagde houding aan tegenover hiërarchie en het gevoel/emotie.

Wat we uit de katholieke overtuiging kunnen halen over de rol van emotie, is dat het een natuurlijke neiging is die ons tot voorzichtigheid en morele deugdzaamheid noopt. Dat gedachtegoed en die uit de koloniën geïmporteerde stereotypering van de “wilden”, begrensde nog meer onze emotionele expressies. We namen bijgevolg een nog meer conservatieve houding aan ten aanzien van wat nieuw is en beschouwde wat lekker, goed of te wild aanvoelde, als verraad. Dit om onszelf binnen de voorgeschreven culturele en morele tradities van het geloof te houden.

Culturele irrationaliteit

Toegeven dat we het niet altijd beter weten, is de eerste stap naar de erkenning van ons koloniale verleden en bijgevolg een stap richting dekolonisatie.

Toegeven dat we het niet altijd beter weten, is de eerste stap naar de erkenning van ons koloniale verleden en bijgevolg een stap richting dekolonisatie. Een volgende stap is mensen met diverse culturele achtergrond ontmoeten en op een non-paternalistische wijze benaderen. Culturele irrationaliteit, zoals stereotypes en raciale reflexen, strookt immers niet met de rationaliteit van de waarachtige verlichting waarmee graag wordt gepronkt.

We moeten immers durven toegeven dat we het niet altijd alles beter weten/wisten, en fouten kunnen en durven maken. Vergissen is menselijk. Falen is geen teken van zwakheid, maar een teken van lef, een jonge geest vol passie en de wil om te leren.

Op die manier kunnen we ruimte creëren voor de geboorte van een nieuwe vorm van intelligentie en ontplooiing. We mogen geen uitdaging uit de weg gaan. Hoe pijnlijk of vernederend ook, we moeten onze geest en ons hart prikkelen om goede oplossingen te vinden. Het beslechten en erkennen van het Congolees-Belgisch of Belgisch-Congolees historisch verloop is een eerste stap tot maatschappelijke vooruitgang en een bevrijding voor onze geest en emoties. Een heerlijke uitdaging om niet uit te weg te gaan!

Emmanuel Iyamu is medeoprichter van AYO, een Antwerpse studentenkring die zich richt op studenten met Afrikaanse roots.