“‘De donkere kant van de groene energierevolutie’

Constantine Fountos (CC0)

Na de grootste klimaatbetoging ooit in ons land argumenteerde Vlaams minister van Energie Tommelein meteen dat Vlaanderen wel degelijk een klimaatbeleid voert, en staafde dit met cijfers over zonnepanelen en windenergie. Alberto Vázquez Ruiz en Jonathan Janssens van CATAPA worden hier minder enthousiast van: ‘De “groene energierevolutie” die we vandaag zien gebeuren, zal binnen enkele decennia andere crises veroorzaken.’

Van fossiel naar hernieuwbaar?

Jongeren komen massaal op straat, en in België worden zelfs records gebroken met de grootste klimaatmars ooit. ‘Klimaatverandering is dé maatschappelijke uitdaging van de 21ste eeuw’, lazen we. Het bewustzijn groeit, en dat is goed nieuws.

Tegelijk groeit het idee dat technologische vooruitgang, de zogenaamde ‘groene energierevolutie’, de sleutel tot de oplossing betekent. Het Europese Klimaat- en Energiepakket verplicht landen om het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in het eindgebruik van energie te laten stijgen. Afstappen van energie uit fossiele bronnen moet de groene energierevolutie op gang zetten.

Om energie uit hernieuwbare bronnen om te zetten in voor de mens bruikbare energie (bv. elektriciteit) en vervolgens op te slaan, zijn apparaten en infrastructuur nodig; zonnepanelen, batterijen, wind- en getijdenturbines…

Hoe meer energie we opwekken uit hernieuwbare bronnen, hoe lager de prijs hiervan zal worden. De technologie zal verbeteren, productieprocessen worden meer geautomatiseerd en geperfectioneerd… Dit terwijl fossiele brandstofvoorraden opgebruikt worden. Het is een economische logica dat energieproductie uit hernieuwbare bronnen na een tijd die uit fossiele brandstoffen oninteressant maakt. Goed voor het klimaat én goed voor de economie, fantastisch toch?

Take-no-prisoners

De sterk groeiende stedelijke bevolking zorgt voor een enorm stijgende vraag naar energie, en dan vooral naar elektriciteit. Technologie is in de voorbije decennia enorm veranderd, en zal dit in de komende decennia nog doen. Denk aan laptops en smartphones, maar ook aan airconditioning en de groeiende populariteit van de elektrische wagen.

Zonnepanelen of windturbines werken dan wel op oneindige energiebronnen, de materialen waaruit deze apparaten vervaardigd zijn, zijn dat niet.

Om aan deze toenemende vraag tegemoet te komen en tegelijk onze impact op het klimaat te verminderen, is groene stroom nodig. Zonnepanelen of windturbines werken dan wel op oneindige energiebronnen, de materialen waaruit deze apparaten vervaardigd zijn, zijn dat niet. De meest schaarse mineralen -zogenaamde “zeldzame aardmineralen” zoals scandium, yttrium en lanthaan- zijn essentieel bij de productie ervan.

De grootste voorraden aan zeldzame aardmineralen op land zouden binnen twee decennia uitgeput zijn, en ook de goud- en kopervoorraden slinken. Deze economische realiteit zorgt voor een vastberadenheid om elke korrel van deze mineralen op te sporen en te delven.

Mijnen worden steeds groter en minder efficiënt, rivieren worden vervuild, hele landschappen hervormd, giftige en onbruikbare grond is wat overblijft. De meest extreme technieken toegepast, wat Bardi beschrijft als een take-no-prisoners aanpak; als het snel en efficiënt moet, opteer je beter voor moorden dan voor gevangen nemen. Dat laatste kan je zelfs letterlijk nemen, zoals de moord op milieuactiviste Berta Cáceres in Honduras bewijst.

Wanneer de voorraden op land uitgeput zijn, zullen diezelfde bedrijven en grootmachten onze oceaanbodems afgraven. Hoewel ze zelf beweren dat de impact beperkt zal zijn – dat wordt ook beweerd van mijnbouw op land, en toch is de sector verantwoordelijk voor 10% van de wereldwijde ontbossing en is de extractieve industrie de tweede belangrijkste sector wat betreft klimaatverandering – durven wij dit sterk te betwijfelen.

In een tijd waarin alles op alles zou moeten gezet worden om klimaatverandering tegen te gaan, lijkt het ons risicovol om onzekere praktijken uit te laten voeren, door dubieuze actoren, in de oceanen die iets minder dan een derde van de door de industrie uitgestootte CO2 per jaar opnemen. Geen verwaarloosbaar feit, lijkt ons.

Goedkoop, goedkoper, goedkoopst

De groene energierevolutie, die de honger naar mineralen aanwakkert, lijkt de extractieve sector in de kaarten te spelen. De krachten hierachter zijn dezelfde als diegene die ons vandaag in deze (klimaat)crisis hebben gestort: een economisch model dat uitgaat van oneindige groei. Dit wordt in stand gehouden door grondstofontginning, en de export ervan naar veelal de (ex- of neo-)koloniale grootmachten.

Voor de groenestroomtransitie vertaalt dit zich bijvoorbeeld in goedkope zonnepanelen die binnen de 30 jaar moeten vervangen worden en niet volledig recycleerbaar zijn, of batterijen die na gebruik gedowncycled worden in verkeersborden. We willen allemaal het klimaat redden, maar liefst aan een zo laag mogelijke prijs. De uitgebuite mijnwerkers en fabrieksarbeiders draaien overuren om onze daken vol goedkope zonnepanelen te leggen.

Bovendien worden veel van de grootste groenestroomcentrales gebouwd in functie van energieverslindende ondernemingen. Kijk naar de waterkrachtcentrales die opduiken in functie van mijnbouwprojecten, zoals de Belo Monte-dam in Brazilië. Deze wordt niet toevallig mee gefinancierd door Vale -u weet wel, het bedrijf dat ondertussen tot tweemaal toe de grootste milieuramp in Brazilië veroorzaakte.

De groene energierevolutie die nu voorligt zal ons enkele decennia in de waan laten dat we goed bezig zijn, om vervolgens staalhard terug te slaan.

De groene energierevolutie die nu voorligt zal ons enkele decennia in de waan laten dat we goed bezig zijn, om vervolgens staalhard terug te slaan. Dit kunnen we leren uit de halve en valse oplossingen uit voorbije klimaattops (COP’s) zoals carbon offsets en biobrandstoffen, die internationale problemen zoals landroof en mensenrechtenschendingen enkel hebben versterkt.

Technologische vooruitgang, of dat nu op vlak van groene stroom, recyclage of isolatie is, moet gepaard gaan met een totaalpakket aan sociale, ecologische en economische maatregelen. Belastingstructuren moeten worden herdacht -naar belastingen op basis van ecologische en sociale impact- en ontwijking ervan moet aan banden worden gelegd. Er is nood aan strikte voorwaarden rond productdesign in functie van hergebruik, herstelbaarheid en recycleerbaarheid. Afvaldumping buiten de EU kan niet langer getolereerd worden, en bindende internationale rechtvaardigheidsprincipes moeten worden ingevoerd om machtsconcentratie te breken. Het gebrek aan een holistische visie op de klimaatproblematiek werd in het verleden al pijnlijk duidelijk, laten we deze fout dus niet opnieuw maken.

Alberto Vazquez Ruiz en Jonathan Janssens zijn lid van CATAPA vzw, een jonge sociale- en milieubeweging die actief is rond impact die mijnbouw heeft op mensen en gemeenschappen in Latijns-Amerika en Europa. Beide auteurs werken professioneel rond (milieu-)rechtvaardigheid.